بررسی تراز گردشگری ایران و عراق

دنیای اقتصاد- شیما رئیسی: همزمان با اربعین حسینی، ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار زائر ایرانی وارد عراق شدند؛ کشوری که تا پیش از این نیز در ردیف دوم مقصد گردشگران خروجی ایران قرار داشت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و با استناد به سالنامه آماری سازمان جهانی جهانگردی که وضعیت گردشگری خروجی ایران را در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ بررسی و مقاصد پربازدید مسافران ایرانی را مشخص می‌کند، پس از کشور ترکیه که در سال ۲۰۱۳، یک میلیون و ۱۹۶ هزار و ۴۸۲ایرانی به آن سفر کرده‌اند، عراق با آمار ۷۸۷ هزار و ۱۹۵ نفر مسافر ایرانی، دومین مقصد پربازدید ایرانی‌ها بوده است. حالا اما عشق ایرانیان به ائمه معصومین (ع) و اشتیاق به زیارت عتبات عالیات، باعث شده است که عراق با اختلافی قابل توجه، گوی سبقت در جذب گردشگران ایرانی را از ترکیه برباید و در رتبه نخست جای گیرد؛ آن هم درحالی که تنها در یک هفته، بیش از ۲ میلیون زائر از کشورمان به عراق سفر کرده است.

اربعین اما تنها مناسبتی نیست که ایرانی‌ها در آن عازم عراق می‌شوند؛ ایام تاسوعا و عاشورا، شب‌های قدر، ۱۳ رجب، روز عرفه و اعیاد مذهبی، دیگر زمان‌هایی هستند که تعداد قابل توجهی از ایرانی‌ها برای رفتن به کشور عراق، اقدام به دریافت ویزا می‌کنند. در روز عرفه سال‌جاری، حدود یک میلیون ایرانی برای شرکت در مراسم دعا و زیارت از مرز مهران وارد خاک عراق شدند. بر این اساس و بدون در نظر گرفتن تعداد گردشگران ایرانی عراق در دیگر روزهای سال همچون نوروز که به گفته مسوولان در همه مقاطع رشد دو تا سه برابری را نسبت به سال گذشته ثبت کرده است، می‌توان تخمین زد در سال جاری، حداقل ۳ میلیون و ۱۷۵ هزار نفر به عراق سفر داشته‌اند. در همین حال، قریب به ۲ میلیون عراقی نیز ایران را به عنوان مقصد سفر خود برگزیده‌اند و این در حالی است که عراق، در صدر کشورهای گردشگرفرست به ایران قرار گرفته است.

تبدیل موازنه مثبت به موازنه منفی

بنا بر آمار موجود، با وجود اینکه موازنه تبادل گردشگر تا سال ۲۰۱۳ با ورود یک میلیون و ۶۰۳ هزار و ۹۲۰ نفر عراقی در مقابل ۷۸۷ هزار و ۱۹۵ نفر ایرانی خروجی، به نفع ایران مثبت بود، امروز کفه تبادل گردشگر میان ایران و عراق، به نفع عراق سنگینی می‌کند و این در شرایطی است که مقامات گردشگری ایران، بارها و بارها بر جذب گردشگران عراقی و ساماندهی ورودی‌های این کشور تاکید کرده‌اند. معاون گردشگری کشور در یکی از جلساتی که به‌منظور ساماندهی زائران و گردشگران عراقی با حضور دستگاه‌های فرابخشی، اصناف مرتبط و دفاتر خدمات مسافرتی برگزار شد، گفته بود: «با توجه به اینکه مسافران و زائران عراقی سهم قابل توجهی از آمار گردشگران ورودی به کشور را به خود اختصاص داده‌اند، بنابراین میزبانی شایسته و ارائه خدمات برتر به آنها در کنار حذف فعالیت واسطه‌ها و مراکز فاقد اعتبار، از جمله مهم‌ترین برنامه‌های در دست اقدام به شمار می‌آید که در گام نخست با ساماندهی ورود به صورت دسته‌جمعی و از طریق دفاتر خدمات مسافرتی منتخب دو کشور آغاز خواهد شد.»

مرتضی رحمانی موحد اضافه کرده بود: «بر مبنای این اقدام، دفاتر خدمات مسافرتی فعال طی برگزاری جلسات متعدد به‌منظور تقسیم‌بندی و ارائه خدمات در سه بخش مبدأ، طول مسیر و مقصد، مورد بررسی قرار گرفتند که نتیجه آن انتخاب اولیه ۱۵ دفتر به عنوان پیشگام در این زمینه بود.» او در ادامه تصریح کرده بود که طبق این طرح تلاش می‌شود با هدایت گردشگران ورودی از عراق به سمت انجام سفرهای گروهی و در نظرگرفتن طرف امین و معتمد در ایران، گردشگران مربوطه از مبدأ تا طول مسیر و سپس مقصد، هدایت و حمایت شوند؛ طرحی که البته تا به امروز اخبار بیشتری دال بر پیشبرد آن منتشر نشده است.

در همین حال، لغو روادید میان ایران و عراق از دیگر مسائلی بوده که در جهت تسهیل تردد گردشگران میان دو کشور بارها مورد رایزنی قرار گرفته است و مسوولان از امکان رفت و آمد اتباع دو کشور بدون نیاز به اخذ ویزا در آینده‌ای نزدیک خبر داده‌اند؛ اتفاقی که با وجود حجم رو به رشد زائران ایرانی خواهان سفر به عراق تا به امروز محقق نشده است. گفته می‌شود دلیل اصلی عدم موافقت طرف عراقی با لغو ویزا، درآمد بسیار خوبى است که از صدور روادید نصیب دولت عراق مى‌شود و آنها نمی‌توانند به راحتى از آن چشم‌پوشى کنند.

هزینه ویزای ایران و عراق

هزینه صدور ویزای عراق برای سفر انفرادی به عراق ۴۰ دلار و برای افرادی که خواهان سفر گروهی به این کشور هستند ۳۰ دلار است. با در نظر گرفتن میانگین این مبلغ، کشور عراق امسال و تا به امروز از محل فروش ویزا به گردشگران ایرانی تقریبا ۴۱۱ میلیارد و ۱۶۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان درآمد داشته است؛ مبلغی که چنانچه گفته شد، برای کشوری مثل عراق با شرایط ویژه و اضطراری که دارد و به واسطه شرایط جنگی، بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی خود را از دست داده، مهم و اثرگذار است. در همین حال، وجهی که یک عراقی برای ورود به ایران باید بپردازد تنها ۶۷ هزار تومان یعنی چیزی نزدیک به ۱۸ دلار و تقریبا نصف میزان هزینه دریافت ویزا برای اتباع ایرانی در سفر به عراق است.

اگر چه مقامات ایرانی در واکنش به این تخفیف یکسویه و همچنین منفی بودن موازنه گردشگران مبادله شده میان دو کشور به ضرر ایران، بر هزینه‌کرد بیشتر عراقی‌ها در ایران و جبران این تراز منفی به نفع گردشگری ایران سخن می‌گویند، اما همچنان این تخفیف با توجه به تاکید وزارت امور خارجه و دیگر مسوولان مبنی بر لزوم دو سویه بودن تسهیلات ویزا اندکی جای سوال دارد. از طرف دیگر، بسیاری معتقدند برخی از خدماتی که به زائران ایرانی ارائه می‌شود از سوی گروه‌های ایرانی است و همین باعث می‌شود مساله خروج گسترده ارز چندان رخ ندهد.

با تمام این مسائل، به نظر می‌رسد همچنان روند خروج گردشگران ایرانی به کشور عراق با توجه به اشتراکات مذهبی و دلدادگی ایرانی‌ها به ائمه معصومین، رو به رشد خواهد بود؛ تقاضایی که با استقبال مسوولان هر دو کشور روبه‌روست و هر دو طرف برای پاسخگویی هر چه بهتر به آن تلاش می‌کنند. اما در این میان، باید پرسید آیا قرار است برنامه‌ها و تفاهم‌نامه‌هایی که ایران و عراق برای تبادل گردشگر با هم امضا کرده‌اند، یکسویه عملی شود یا ایران نیز سهم خود را از این تفاهم‌نامه‌ها طلب خواهد کرد؟ سفر سالانه میلیون‌ها عاشق امام حسین (ع) و دیگر ائمه هدی (ع) نیازمند تسهیلات بیشتری از طرف مسوولان عراقی است.