بهرام جلوداری ممقانی
دکترای علوم استراتژیک و مدیریت کیفیت

تبریز از سوی سازمان همکاری کشورهای اسلامی ‌به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی ‌در سال 2018 انتخاب شده است و این رویداد می‌تواند پیامدهای مثبت و فرصت‌های خوبی را برای این شهر به همراه داشته باشد. اما قطعا باید برای این رویداد را برنامه‌ریزی کرد و این امر نیاز به بررسی موشکافانه عوامل متعدد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و نگاه سیستمی ‌دارد. در این نوشتار برخی از مولفه‌های اثرگذار بر آمادگی برای این رویداد را مرور خواهیم کرد.

عوامل اقتصادی و مالی:‌ یکی از مولفه‌های مهم هر شهر، مولفه‌های اقتصادی است که می‌تواند روی رشد و توسعه آن شهر اثر بگذارد. هنگامی‌که ورود و خروج جمعیت به بهانه‌های مختلف ازجمله گردشگری یا نمایشگاه‌های بین‌المللی یا رویدادهایی نظیر تبریز 2018 مطرح می‌شود، عوامل اقتصادی می‌تواند چهره شهر را مطلوب یا نامطلوب نشان دهند. در این میان سیستم‌های بانکی که می‌توانند پلی برای تبادلات اقتصادی و بانکی تبریز با سایر شهرهای جهان باشند، می‌توانند نقش بسزایی در فرآیند جهانی شدن تبریز ایفا کنند. همچنین، یکی از مواردی که بازارهای جهانی به آن چشم دوخته، فرش تبریز است که در این مدت می‌تواند به توانایی برند شدن آن با استفاده از تسهیل در نقل و انتقالات ارزی کمک شایانی کند. معمولا مسافران خارجی در بازدید از مراکز فرهنگی به‌دنبال خرید محصولات فرهنگی هستند، اما آیا سیستم‌های بانکی ما حق برداشت و تراکنش‌‌های مالی را به آنها خواهند داد؟ از طرف دیگر بروز پدیده صرافی‌ها و نقل و انتقالات غیر قانونی ممکن است شبکه ارزی شهر را دچار اختلال کند و منجر به ایجاد بازارهای سیاه بانکی و نقل و انتقالات غیرقانونی شود.

عوامل فرهنگی: فرهنگ، مولفه‌ای مظلوم است که اثرگذاری بلندمدتی دارد و شاید اثرات مثبت یا منفی آن را نسل‌های آتی مشاهده کنند. ایجاد فرصت مناسب برای نمایش فرهنگ تبریز در این رویداد می‌تواند نقش موثر و مناسبی در تبلور یک فرهنگ مذهبی و مدرن شهرنشینی ایفا کند. در این میان عواملی چون شناسایی و معرفی مراکز فرهنگی، تهیه شناسنامه مراکز فرهنگی به زبان‌های مختلف و در دسترس قرار دادن آنها در بدو ورود گردشگران به فرودگاه، معرفی مراکز توریستی و جایگاه آنها در توسعه فرهنگ نوین می‌تواند تصویری مطلوب از تبریز در اختیار مسافران قرار دهد. همچنین استفاده از تبلیغات تبریز2018 روی وسایل حمل‌ونقل از جمله تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و حتی مذاکره با شرکت‌های هواپیمایی برای ترسیم لوگوی تبریز 2018 روی هواپیماهای وارده، استفاده از تبلیغات محیطی آرامش‌بخش به جای تبلیغات سیاسی صرف، بازنگری و نصب تابلوهای راهنمای عمومی‌، تابلوهای نشانگر شهری که مراکز فرهنگی شهر را نشان دهند و تهیه و چاپ نقشه‌هایی به زبان‌های مختلف، می‌تواند به‌عنوان ابعاد مدیریت فرهنگی شهر نقش موثری داشته باشد.

عوامل امنیتی: امنیت، شاه‌کلید هرگونه رشد فرهنگی و اقتصادی است. اگر امنیت نباشد، هیچ سرمایه‌گذار، تاجر یا گردشگری تمایلی به بازدید از شهر نخواهد داشت. بنابراین نیروهای امنیتی شهر با درایت، آگاهی، تیزهوشی و چابکی، تمامی‌ عوامل را زیر نظر خود دارند. بروز پدیده داعش در منطقه، این شدت و حساسیت را بیش از پیش گوشزد می‌کند. طبیعتا همیشه عوامل مخرب منتظر وجود فضای امن برای نمایش قدرت خود هستند.

عوامل مذهبی: یکی از معیارهای مهم انتخاب تبریز به‌عنوان شهر برتر اسلامی‌، برخورداری از ویژگی‌های دینی و مذهبی در سطح جامعه است. بررسی و مدیریت صحیح مراکز اسلامی ‌ازجمله مساجد، خانه‌تکانی این مراکز، نصب پلاکاردها و تابلوهای نشانگر از جمله لوگوی شهری تبریز، آماده‌سازی مروجان دینی و مراکز فقهی و همچنین ساماندهی نمادهای اسلامی ‌می‌تواند در تقویت چهره شهر به‌عنوان شهر مذهبی نقش موثری در انتقال فرهنگ شیعی ما داشته باشد. استفاده از برندهایی از جمله مسجد کبود، بازارهای سنتی و اسلامی‌ و حتی اذان استاد موذن‌زاده می‌تواند در معرفی بهتر موثرتر باشد.

عوامل شهری : اما وظیفه خطیر شهرداری رویداد «تبریز 2018» بر هیچ‌کس پوشیده نیست. ترمیم خیابان‌ها و گذرگاه‌ها، نصب و به‌روزرسانی تابلوهای راهنمایی و رانندگی، آماده‌سازی شبکه‌های آبرسانی، جمع‌آوری و دفع صحیح فاضلاب‌ها به لحاظ اهمیت مسائل زیست محیطی در سطح ملی و بین‌المللی و ایجاد تصویر شهری سبز و دوستدار محیط زیست از جمله عوامل مهمی‌است که مدیریت شهری قطعا در این خصوص توجهات لازم را به آن خواهد داشت. از طرفی شرکت‌هایی مانند آب، برق و گاز که شریان اصلی انرژی شهری محسوب می‌شوند، می‌توانند از طریق مدیریت صحیح کانال‌های آب و فاضلاب، انجام تعمیرات اساسی در ایستگاه‌های انتقال گاز، پست‌های برق و تولید مستمر و پایدار نیروگاه‌های برقی در این فرآیند جهانی شدن نقش ارزنده‌ای ایفا کنند. احساس مسوولیت مدیران در این میهمان‌نوازی نه تنها نتیجه‌ای شهری، بلکه نتیجه‌ای ملی و بین‌المللی ‌برای کشورمان خواهد داشت. تشکیل کمیته‌های بحران و آمادگی، همچنین آزمایش آن قبل از این رویداد و اطمینان خاطر از آمادگی تمامی ‌ارکان شهری از ضروریات تبریز2018 محسوب می‌شود.

عوامل ارتباطاتی :‌ارتباطات شریان توسعه است و توسعه بدون وجود زیرساخت‌های صحیح ارتباطی اتفاق نخواهد افتاد. ارتباطات از ابعاد مختلف قابل بررسی است؛ ارتباطات از طریق سیستم‌های حمل و نقل عمومی‌، شهری، ملی و بین‌‌المللی و ارتباطات مجازی از طریق سیستم‌های اینترنت و مراکز پست و مخابرات. آمادگی این عوامل در تسهیل جریان توسعه از ارکان مهم جریان ارتباطات محسوب می‌شود. آمادگی فرودگاه‌ها برای پذیرش تعداد زیادی از پروازها، آمادگی سیستم مدیریت خدمات فرودگاهی در جهت مدیریت صحیح خدمات و ایجاد فضای امن و مهمان‌نوازانه، آمادگی رستوران‌های فرودگاه، سیستم‌های بهداشتی و کمک‌های اولیه، اشیای گم‌شده، بار واصل‌نشده، هماهنگی‌های ویزا و کنترل ورود و خروج و آماده بودن تمامی ‌عوامل فرودگاهی در تسریع و تسهیل این ارتباطات اهمیت دارد. جلوگیری از صف‌های انتظار طولانی، ایجاد امکانات مناسب برای مواقع تاخیرات پرواز‌ها یا بحران‌ها و هتلینگ مسافران، سیستم ایرلاین‌ها و پروازهای منظم، استفاده از نیروی انسانی در حمل و نقل زمینی و هوایی، آشنایی و تسلط خدمه پرواز به رویداد شهر منتخب تبریز در 2018 از جمله مسائل ضروری است که باید به آن توجه شود. ازطرف دیگر ایجاد سیستم اینترنت پرسرعت و جلوگیری از قطع و وصل مجدد آن می‌تواند در میزان رضایتمندی گردشگران تبریز از لحاظ برقراری ارتباطات نقش بسزایی ایفا کند.

عوامل تاریخی: آذربایجان ریشه‌ای عمیق در تاریخ ایران دارد. نمایش تاریخ تبریز از ابعاد اقتصادی، علمی‌، فرهنگی و مذهبی و تاثیر آن در دنیا، توسط مراکز مطالعات تاریخی و در جهت تبیین تاریخ این شهر، همچنین انتشار منابع عملی می‌تواند در نمایش جایگاه این شهر بزرگ نقش موثری داشته باشد. تاریخ تبریز در خود آزادیخواهانی همچون ستارخان، باقرخان، چهره‌های فرهنگی همچون پروین اعتصامی‌، شهریار، خاقانی شروانی، قطران تبریزی، چهره‌های علمی ‌همچون باغچه‌بان، اماکنی مانند مقبره‌الشعرا، گورستان چرنداب، ایل گلی، عین علی، طوباییه، دانشگاه تبریز، بازار بزرگ تبریز و... دارد که قدمت تاریخی این خطه را به گردشگران نشان می‌دهد. فرصت‌هایی از جمله «تبریز 2018» به ندرت اتفاق می‌افتد؛ اینکه از فرصت‌ها چگونه استفاده کنیم و بتوانیم از این رویداد قهرمانانه عبور کنیم و الگوی سایر شهرها باشیم، نیازمند تفکر سیستمی و جامع است. آنچه در بالا آمد، نگاهی گذرا و سریع به بخشی از عوامل اثرگذار در این رویداد بود. با تشکیل کمیته‌های تخصصی و نگاه سیستمی و میان‌دستگاهی می‌توان تصویری از تمامی‌ مولفه‌های اثرگذار را با دقت بیشتر شناسایی و برای مدیریت صحیح آنها برنامه‌ریزی کرد.