طرح آماری آفریقای جنوبی برای گردشگری

دنیای اقتصاد- امیر شاملویی: دستیابی به آمار و اطلاعات برای موارد مختلفی از جمله برنامه‌ریزی نهادهای گوناگون حکومتی و اجتماعی از گذشته مورد توجه قرار داشته و تلاش‌های زیادی در این حوزه صورت گرفته است. امروزه نیز نقش آمار با توجه به رشد جهانی و گسترده‌ شدن اقتصاد جهانی و ارتباطات افزایش یافته است. در کشورهای جهان سوم مساله تهیه آمار همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها بوده و در برخی موارد فقدان یک مرکز آماری مناسب برای جمع‌آوری اطلاعات مورد‌نیاز و در برخی موارد نقص و ضعف در این حوزه موجب شده است تا بخش‌های مختلف اقتصادی مربوطه کارآیی بالقوه خود را نداشته باشند.

از جمله بخش‌هایی که تهیه آمار می‌تواند کمک زیادی به بهبود و توسعه آن کند و در حال‌حاضر در برخی کشورها سامانه جامعی برای جمع‌آوری آمار مربوط به آن وجود ندارد، صنعت گردشگری است. در واقع از آنجا که آمار روشنی از گردشگران و اهداف آنان از سفر به کشور مقصد وجود ندارد، انجام تحقیقات جامع، برنامه‌ریزی برای ایجاد کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاری در مقاصد گردشگری با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود. یکی از کارهایی که بسیاری از کشورها برای رفع نقص‌های موجود در تهیه اطلاعات مورد‌نیاز خود در بخش گردشگری، دست به آن زده‌اند، ایجاد مراکزی برای تهیه حساب‌های اقماری گردشگری (TSA) بوده است. این حساب‌ها با تسهیل برنامه‌ریزی موجب می‌شوند کشورها راحت‌تر بتوانند بر اهداف خود در زمینه جذب درآمدهای ارزی و جذب گردشگران و حتی بازارهای هدف خود تمرکز کنند. تهیه چنین آماری می‌تواند در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ایران برای دستیابی به هدف خود که جذب حدود ۲۰ میلیون گردشگر خارجی تا سال ۱۴۰۴ عنوان می‌شود، نقش مهمی ایفا کند و متعاقب آن بر توسعه گردشگری کشور نیز تاثیر مهمی بگذارد. بسیاری از کشورهای خارجی سال‌ها است که از این نظام آماری در صنعت گردشگری خود بهره می‌گیرند و تجارب قابل‌توجهی در این زمینه کسب کرده‌اند. آفریقای جنوبی یکی از این کشورها است که به اهمیت حساب‌های اقماری گردشگری وقوف یافته است، اما پیش از اینکه نگاهی به تجربه این کشور در TSA داشته باشیم، نگاهی گذرا به ماهیت این نظام آماری خواهیم داشت.

چرا حساب‌های اقماری مهم است؟

حساب اقماری گردشگری (TSA) یک چارچوب حسابداری است که از سوی سازمان ملل متحد اتخاذ و برای اندازه‌گیری کالاها و خدمات مرتبط با گردشگری، استانداردها، مفاهیم، طبقه‌بندی و تعاریف بین‌المللی طراحی شده است. این سامانه برای ذی‌نفعان آن (دولت‌ها، کارآفرینان و شهروندان) اطلاعاتی تهیه می‌کند که به آنان در طراحی سیاست‌های عمومی و استراتژی‌های کسب و کار برای گردشگری و ارزیابی کارآمدی آنها کمک می‌کند. توسعه چارچوب حساب‌های اقماری گردشگری با هدف دستیابی به موارد متعددی دنبال می‌شود. افزایش و بهبود دانش مربوط به اهمیت گردشگری در رابطه با فعالیت کل اقتصاد در یک کشور خاص؛ تهیه مجموعه حساب‌های اقماری گردشگری معتبر و جامعی که می‌تواند به صورت بین‌المللی در کشورها مقایسه شوند؛ توسعه روش‌هایی برای برآوردهای کمی ارزش افزوده گردشگری و بنابراین تحلیل اهمیت گردشگری در اقتصاد آن کشور؛ تهیه ابزاری برای طراحی سیاست‌های کارآمدتر در حیطه گردشگری و جنبه‌های اشتغال آن؛ تعیین میزان خلق شغل در صنایع مربوط به گردشگری و نقشی که گردشگری در این اشتغال‌زایی برای بخش‌های مختلف نیروی کار ایفا می‌کند؛ ایجاد آگاهی در میان نقش‌آفرینان که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر گردشگری و فعالیت‌های مرتبط با آن هستند و در نهایت گسترش نقش گردشگری در تمام صنایع درگیر تولید کالاها و خدماتی که مورد تقاضای بازدیدکنندگان است، بخشی از این اهداف هستند.

حساب‌های اقماری گردشگری جنبه‌های متنوع توریسم را با ایجاد یک بعد گردشگری در چارچوب سیستم حساب‌های ملی لحاظ می‌کنند. این کار موجب می‌شود امکان جدا و بررسی کردن طرف تقاضا و عرضه گردشگری در یک سیستم یکپارچه مهیا شود که به نوبه خود جنبه‌های تولید و تقاضای کل اقتصاد را تحت پوشش قرار می‌دهد. سیستم حساب‌های ملی، توسعه حساب‌های اقماری گردشگری را برای اندازه‌گیری پدیده‌های اقتصادی که صریحا در هسته مجموعه حساب‌های ملی مورد محاسبه قرار نگرفته‌اند، توصیه می‌کند. در واقع حساب‌های اقماری گردشگری یک ابزار آماری است که برای اندازه‌گیری میزان مشارکت بخش گردشگری در اقتصاد بر اساس استانداردهای بین‌المللی مفاهیم، طبقه‌بندی و تعاریفی که اجازه مقایسه‌های معتبر با سایر صنایع و در نهایت بین تک‌تک کشورها و گروه کشورها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این مجموعه می‌تواند برای تحلیل تمام جنبه‌های تقاضا برای کالاها و خدماتی که به اقتصاد گردشگری مربوط هستند، استفاده شود تا در مورد انجام عملیات در حوزه عرضه کالاها و خدمات مربوط به اقتصاد گردشگری و توصیف اینکه چگونه این عرضه با سایر فعالیت‌های اقتصادی تعامل پیدا می‌‌کند، به سیاست‌گذاران و سایر فعالان در حوزه گردشگری کمک کند. اساس ساختار حساب اقماری گردشگری بر مبنای ارتباط کلی موجود در یک اقتصاد بین تقاضا برای کالاها و خدمات ایجادشده توسط بخش گردشگری از یکسو و عرضه آنها از سوی دیگر است و به این ترتیب چارچوبی برای تحلیل مشکلات مربوط به اقتصاد گردشگری فراهم می‌آورد و مدلی برای تحلیل رشد گردشگری و معیارهای بهره‌وری ایجاد می‌کند.

نتایج TSA در آفریقای جنوبی

در آفریقای جنوبی حساب‌های اقماری گردشگری معیاری برای سنجش میزان اهمیت این صنعت بر اساس تولید ناخالص داخلی، مخارج و اشتغال‌زایی به شکلی که با سایر معیارهای مشابه در حساب‌های ملی در کل اقتصاد این کشور قابل مقایسه باشد، فراهم می‌کند. حساب‌های اقماری گردشگری در این کشور چارچوبی جامع ایجاد کرده است که آمار اقتصادی مربوط به فعالیت‌های گردشگری در طرف عرضه و تقاضا را یکپارچه و تحلیل می‌کند. با این‌همه هرچند، اطلاعات و آمار در زمینه طبیعت، پیشرفت و پیامدهای گردشگری در آفریقای جنوبی عمدتا مبنی بر آمار ورود به کشور، اقامت‌های شبانه، اطلاعات مربوط به تراز پرداخت‌ها و پیمایش‌های مربوط به آمار گردشگری این کشور است، با این حال تمام پدیده‌های اقتصادی گردشگری را شرح نمی‌دهند. در نتیجه، دولت، کسب‌وکارها و شهروندان ممکن است اطلاعات دقیقی را که برای اجرای سیاست‌های عمومی موثر و عملیات تجاری کارآمد لازم است، نداشته باشند.

در این کشور برای محاسبه حساب‌های اقماری گردشگری از منابع مختلف اطلاعاتی استفاده می‌شود؛ از پیمایش‌های خانوار تا پیمایش‌های ماهانه، فصلی یا سالانه صنایع و نیز اطلاعات به دست آمده از منابعی مانند بانک‌مرکزی آفریقای جنوبی. در همین حال، گردشگری صنعتی محسوب می‌شود که به سرعت در جهان در حال رشد است و از سوی دولت آفریقای جنوبی برای نقشی که می‌تواند در رشد اقتصادی و کاهش فقر ایفا کند، موثر تشخیص داده شده است. گردشگری نقش مهمی در اثرگذاری بر ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد، اشتغال، درآمد فردی و درآمد دولتی دارد. اهمیت این صنعت هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه، نیاز به اندازه‌گیری تاثیرات اقتصادی و اجتماعی آن را به وجود آورده است.

یکی از مواردی که در حساب‌های اقماری گردشگری در آفریقای جنوبی مورد محاسبه قرار گرفته، نسبت تولید گردشگری است. این نسبت از تقسیم مصرف گردشگری برای هر محصول بر عرضه کل به دست می‌آید و در واقع نسبت تولید یک محصول مورد استفاده را به وسیله بازدیدکنندگان نشان می‌دهد. در این راستا، حساب‌های اقماری گردشگری تمایزی بین سه نوع محصول مختلف قائل می‌شوند؛ محصولات ویژه گردشگری، محصولات مرتبط با گردشگری و محصولات غیرمرتبط با گردشگری. هدف اصلی ایجاد تمایز بین دسته‌بندی‌های محصولات، تحلیل وضعیت مصرف کالاها و خدمات مختلف است.

آینده توسعه حساب‌های اقماری

در تطابق با توصیه‌های صورت گرفته که از سال ۲۰۰۸ در آفریقای جنوبی به‌کار گرفته شده‌اند، حساب‌های اقماری گردشگری در این کشور دچار تحول و در سال‌های اخیر بهبودهایی در مجموعه اطلاعات گردشگری در سال‌های مالی مختلف حاصل شده است. از جمله بهبودهایی که اخیرا در این حوزه شکل گرفته و در برخی موارد نیز در حال تکامل بیشتر هستند، پیمایش گردشگری داخلی است. مرکز آمار آفریقای جنوبی اکنون مجموعه آماری از مخارج گردشگران بین‌المللی در روزهای مختلف سال فراهم می‌کند. پیش‌تر تهیه این مجموعه آمار با کاستی‌هایی روبه‌رو بود. گزارش آینده‌نگر حساب‌های اقماری گردشگری آفریقای جنوبی نیز نشان می‌دهد که این نظام آماری در آینده، با بهبود روش‌های آماری و مجموعه آمارها همراه خواهد بود. با توجه به اهمیتی که فراهم آوردن این حساب‌ها در روند توسعه گردشگری دارد و نظر به اینکه مسوولان ایران رویکرد مثبتی به گردشگری اتخاذ کرده‌اند و می‌خواهند در این زمینه رشد قابل توجهی را رقم بزنند، برقراری نظام آماری TSA می‌تواند در برنامه‌ریزی و شناخت نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری در کشور بسیار موثر و نتیجه‌بخش باشد.