احمد پنجه‌پور/ وکیل پایه یک دادگستری

در تاریخچه پیدایش سازمان هواپیمایی کشوری، درباره اولین پرواز این‌گونه نوشته شده است که در اواخر جنگ جهانی اول و در یکی از روزهای سال ۱۲۹۶ شمسی، اهالی تهران برای اولین بار هواپیمایی را مشاهده کردند که در ارتفاع پایین بر فراز تهران پرواز می‌کرد و چون در آن موقع فرودگاهی در تهران وجود نداشت، خلبان در محل وزارت امور خارجه و شهربانی آن زمان به زمین نشست. این هواپیما ساخت روسیه بود که آن را به‌صورت صندوقی از قطعات از راه بندرانزلی با اتومبیل به تهران حمل کردند و پس از سوار کردن قطعات، توسط خلبان روسی به پرواز درآمد.

　

این پرواز و پروازهای بعدی در نهایت منجر به پیدایش سازمانی برای هواپیماها و فرودگاه‌های کشور شد؛ سازمانی که با نام «سازمان هواپیمایی کشوری» شناخته می‌شود.

تاریخچه

در سال ۱۳۲۸ با تصویب قانون هواپیمایی کشوری، اداره کل مستقلی با نام «اداره کل هواپیمایی» تاسیس شد. متعاقب آن، براساس ماده۴ قانون «تغییر نام وزارت راه و ترابری» مصوب ۱۳۵۳، این اداره کل از وزارت راه منتزع و با نام سازمان هواپیمایی کشوری به وزارت جنگ سابق انتقال یافت. مجددا، در سال ۱۳۵۷ طبق مصوبه شورای عالی انقلاب، سازمان هواپیمایی کشوری به وزارت راه منتقل شد و نهایتا به موجب ماده ۵ قانون هواپیمایی کشوری اصلاحی ۱۳۶۷ به‌صورت سازمانی مستقل به نام سازمان هواپیمایی کشوری وابسته به وزارت راه و ترابری تاسیس شد.

همچنین با پیوستن ایران به کنوانسیون شیکاگو در سال ۱۳۲۸ و تصویب قانون هواپیمایی کشوری توسط مجلس شورای ملی، به‌منظور اجرای این قانون و ماده ۵ اصلاحی آن در سال ۱۳۶۷، سازمان هواپیمایی کشوری تاسیس و به‌عنوان نماینده حاکمیت، متولی این بخش از حمل‌ونقل به‌منظور جابه‌جایی بار و مسافر شد. طبق قانون هواپیمایی کشوری، رئیس این سازمان، فقط معاون وزیر راه و شهرسازی در بخش حمل‌ونقل هوایی است و با پیشنهاد وزیر و تایید و ابلاغ هیات وزیران به مدت سه سال منصوب می‌شود.

سازمان هواپیمایی کشوری چه کارهایی می‌کند؟

سازمان هواپیمایی کشوری به مثابه نماینده دولت در جهت اعمال حاکمیت در صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور به‌شمار می‌رود. برخی از وظایف اصلی این سازمان عبارتند از:

- سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و تعیین خط‌مشی‌های فنی، اقتصادی و بازرگانی بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی کشور؛

- تدوین استاندارد پرواز، نظارت بر شرکت‌های هواپیمایی از نظر تایید صلاحیت و رعایت نکات و استانداردهای ایمنی و صدور گواهینامه‌ها و تدوین و تنظیم مقررات مربوطه؛

- تنظیم و تدوین مقررات و دستورالعمل‌های مربوط به کنترل فضای کشور و صدور اجازه پرواز و جلوگیری از آن و نظارت بر واحدهای مراقبت پرواز فرودگاه‌ها؛

- تایید انواع هواپیماهایی که می‌توانند در ایران به فعالیت حمل‌ونقل هوایی بپردازند؛

- تهیه طرح موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای بین‌المللی و مبادله آنها؛

- بررسی سوانح و حوادث هواپیمایی و اعمال مجازات‌های لازمه طبق مقررات مربوطه؛

- بررسی و ارائه طرح‌های فرودگاهی و نظارت بر رعایت استانداردهای بین‌المللی مربوطه؛

- صدور، تمدید، تعلیق و لغو مجوز تاسیس دفاتر خدمات مسافرت هوایی؛

- نظارت و ارزیابی مستمر نحوه فعالیت دفاتر خدمات مسافرت هوایی.

همان‌گونه که مشاهده می‌شود سازمان وظایف گسترده و کاملا فنی و تخصصی را عهده‌دار است؛ از صدور مجوز تاسیس دفاتر خدمات مسافرت هوایی گرفته، تا اجازه ورود و استفاده از هواپیماها در کشور. دستگاه‌های حاکمیتی و نظارتی از جمله سازمان برنامه و بودجه کشور به‌منظور تدوین برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت مثل چشم‌انداز ۱۴۰۴ و برنامه‌های توسعه پنج ساله در بخش حمل‌ونقل هوایی نظیر این سازمان را نافذ می‌دانند.

قانون ناظر بر پروازهای کشور، قانون هواپیمایی کشوری مصوب ۱۳۲۸ است که البته تاکنون مورد اصلاحات زیادی قرار گرفته است. این قانون تنها ناظر به پرواز هواپیماهای مسافربری و حمل‌ونقل بار است و در خصوص هواپیماهای نظامی‌ دخالتی نمی‌کند. طبق این قانون، سازمان هواپیمایی کشوری مجاز است در زمینه‌های ایجاد و نگهداری و اداره فرودگاه‌ها رأسـا یـا بـا مشارکت بخش‌های دولتی، تعاونی و خصوصی با رعایت اصل ۴۴ قانون اساسی مبادرت به تاسیس شرکت کند.

ماده ۸ این قانون تصریح می‌کند که هواپیمای خارجی می‌تواند با رعایت قوانین و مقررات کشور بر فراز ایران پرواز کند یا در ایـران فـرود آید و مسافر و بار و محمولات پستی یا یکی از آنها را پیاده یا قبول کند؛ مشروط بر اینکه قبلا اجازه دولـت ایـران تحصیل شده باشد. این اجازه باید به موجب یک قرارداد داده شده باشد و دولت متبوع آن هواپیمـا همـین حقـوق را بـرای هواپیمای ایرانی به رسمیت شناخته باشد. البته حمل‌ونقل بازرگانی مسافر و بار و محمولات پستی یا یکی از آنها از یک نقطه کشور به یک نقطه دیگر آن منحصر به هواپیماهای ایرانی است. همچنین سازمان هواپیمایی کشور می‌تواند در مواردی که امنیت عمومی ‌یا علل نظامی ‌ایجاب می‌کند، بـا تصویب هیات وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاک کشور ممنوع یا محدود یـا مقیـد بـه شرایط خاصی کند.

Ahmad.panjehpour@gmail.com