سیامک سیفی/ دانشجوی دکترای گردشگری دانشگاه پانتئون سوربن فرانسه
مهدی طباطبایی/ کارشناس ارشد بازاریابی گردشگری

بلغارستان کشوری در جنوب شرقی اروپا است که از گردشگری داخلی قوی برخوردار است و تا حد قابل ملاحظه‌ای جبرانی برای تراز منفی تجاری این کشور به‌شمار می‌رود. گردشگری همچنین عهده‌دار 4/ 0درصد از رشد اقتصادی بلغارستان در سال 2005 و 3/ 0درصد در سال 2010 بوده است، اگرچه گردشگری در توسعه اقتصادی این کشور نقش دارد اما دولت هرگز امتیاز ویژه‌ای برای آن در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های ملی در نظر نگرفته است. در سطح ملی، گردشگری همیشه توسط یک کارگروه، انجمن، یا آژانس دولتی مدیریت ‌شده که نهاد بالادستی آن بارها و بارها تغییر کرده ولی هیچ‌گاه یک وزارت گردشگری نبوده است. در سال 2009 آژانس دولتی گردشگری تعطیل شد و کارها به یک بخش در وزارت اصلی اقتصاد، انرژی و گردشگری انتقال یافت.

تاریخ توریسم بلغارستان

توسعه گردشگری در بلغارستان به پیش از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، اما پس از جنگ بود که این توسعه شتاب گرفت. با عضویت بلغارستان در شورای معاونت اقتصادی مشترک که در سال‌های 1949 تا 1991 برقرار و معادل جامعه اقتصادی اروپا برای کشورهای کمونیستی بود، این کشور توانست سر و سامانی به سیستم گردشگری خود ببخشد. در دهه 50 و 60 میلادی، تفرجگاه‌های گردشگری انبوه در سواحل و تفرجگاه‌های کوهستانی برای اسکی‌بازان در ارتفاعات ساخته شدند. در این مقطع، بازار غالب گردشگری آنها کشورهای بلوک شرق بودند.

بعد از فروپاشی شوروی، بخش گردشگری بلغارستان تغییرات شگرفی را چه در بخش عرضه و چه تقاضا مشاهده کرد. ابتدای دهه 1990 شاهد یک چرخش از برنامه‌ریزی متمرکز به سمت اقتصاد بازار بود. آشفتگی و عدم اطمینان در طول آن دوره منجر به سقوط چشمگیر در میزان گردشگران ورودی شد و در پی آن تعداد گردشگران تفریحی ورودی از 2میلیون و497هزار نفر در سال 1985 به 2 میلیون و161هزار نفر در سال 1990 و یک میلیون و 974هزار نفر در سال 1998 کاهش یافت. در طرف مثبت قضیه، سرمایه‌گذاران خصوصی در صنعت گردشگری، هتل‌های کوچک و رستوران‌ها ورود کردند و شرکت‌های تورگردانی تاسیس شد. ویژگی اصلی نیمه دوم دهه 1990 خصوصی‌سازی شرکت‌های گردشگری تحت مالکیت دولت بود. از طرف دیگر سرمایه‌گذاری خارجی در بخش گردشگری، سرمایه‌گذاری گسترده داخلی را در اوایل قرن 21 به همراه داشت. در نتیجه این اقدامات، در حال حاضر بیش از 99 درصد از صنعت گردشگری توسط بخش خصوصی اداره می‌شود.

چالش‌ها

البته این توسعه بدون مشکل نیز نبوده است. ساخت‌وسازهای بی‌رویه در سواحل و تفرجگاه‌های اسکی‌سواری یکی از پدیده‌های رایج است که با توجه به زیرساخت‌های اندک موجود، محدودیت‌های زیادی را به‌وجود آورده است. از دیگر مشکلات توسعه گردشگری که تاکنون بلغارستان با آن روبه رو بوده، بحث حمل‌ونقل است؛ تنها سه فرودگاه در این کشور پروازهای منظم بین‌المللی دارند و پروازهای خطوط هواپیمایی ارزان قیمت اخیرا در مسیر این کشور پرواز دارند. بخش غالب گردشگری این کشور را گردشگری اوقات فراغت و تعطیلات تشکیل داده و گردشگران تجاری در درجه دوم قرار دارند. 63 درصد این گردشگران از اتحادیه اروپا هستند و رومانی، یونان، آلمان و بریتانیا بخش غالب بازار گردشگری این کشور را شامل می‌شوند. گردشگری گلف اخیرا مورد توجه گردشگران کشورهای مجاور قرار گرفته و در حال توسعه روزافزون است.

در سال 2009 با روی کارآمدن دولت جدید، تغییرات عمده‌ای در مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری در این کشور ایجاد شد. نهاد دولتی گردشگری تعطیل و از ماه اکتبر 2009 مسوولیت‌های آن به وزارت اقتصاد، انرژی و گردشگری محول شد که دو دپارتمان سیاست‌گذاری گردشگری و دپارتمان بازاریابی، تبلیغات و اطلاع‌رسانی در درون این وزارت شروع به کار کرد. در سطح ملی، ذی‌نفعان و منافع آنها در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، در سطح منطقه‌ای دولت‌های منطقه‌ای نقش محدودی در اداره و برنامه‌ریزی گردشگری ایفا و بیشتر دستورالعمل‌های ملی را اجرا می‌کنند.

اخیرا انجمن‌های منطقه‌ای به‌صورت فعالانه در تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت توسعه به دولت کمک می‌کنند و در این برنامه‌ها نظارت دارند. برنامه‌ریزی گردشگری در سطح محلی، توسط شهرداری‌ها و شورا‌های محلی انجام می‌گیرد. از دیگر وظایف شورا‌های محلی نیز درجه‌بندی واحد‌های اقامتی و رستوران‌ها است و با تشکیل شورای مشورتی گردشگری بر بحث کیفیت خدمات گردشگری نظارت دارند. این شورا همچنین وظیفه ایجاد مراکز اطلاع‌رسانی گردشگری را نیز عهده‌دار است؛ مراکزی که معرفی راهنما‌های محلی، رزرو اقامت، اجاره خودرو و... را بر عهده دارند. از چالش‌هایی که گردشگری بلغارستان با آن مواجه است، می‌توان به مدیریت شکننده و ناپایدار گردشگری، ضعف آماری گردشگری و نبود هماهنگی بین نهادهای منطقه‌ای و دولتی اشاره کرد.

از آنجا که بخش گردشگری در بلغارستان تقریبا به‌طور کامل توسط بخش خصوصی اداره می‌شود، با این حال دولت فعالانه در تزریق بودجه به پروژه‌های کلان، حمایت از حقوق گردشگران و حفاظت از منابع گردشگری مشارکت دارد، اما قدیمی ‌و به روز نبودن قوانین گردشگری و دست و پا گیر بودن آن، باعث توسعه محدود گردشگری در این کشور شده و نیاز به، ‌به روزرسانی و سازگار نمودن این قوانین با وضعیت موجود در این کشور بیش از پیش احساس می‌شود. تفویض اختیار درجه‌بندی واحد‌های اقامتی و رستوران‌ها به شورا‌های محلی متشکل از ذی نفعان و همکاری فرامرزی شهرداری‌های همجوار با کشورهای همسایه در توسعه گردشگری مهم‌ترین درس‌هایی است که می‌تواند برای توسعه گردشگری در ایران مفید باشد.