سرمشق کانادایی حساب‌های اقماری

گروه گردشگری، امیر شاملویی: از دیرباز بحث آمار و اطلاعات مربوط به بخش‌های مختلف، برای برنامه‌ریزی نهادهای مختلف حکومتی مفید بوده است. امروزه نقش این آمار با توجه به شکوفا شدن و اهمیت تدریجی بخش خصوصی برای پرداختن به کسب و کارهای مختلف حتی پررنگ‌تر نیز شده است. در همین حال اما در کشورهای جهان سوم، مساله تهیه آمار همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها بوده است. در برخی موارد فقدان یک مرکز آماری مناسب برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز و در برخی موارد نقص و ضعف در این حوزه موجب شده است تا بخش‌های مختلف اقتصادی مربوطه کارآیی بالقوه خود را نداشته باشند. در بخش گردشگری نیز این مشکل حس می‌شود. یعنی با توجه به اینکه آمار مناسبی در مورد گردشگران وجود ندارد، انجام تحقیقات جامع، برنامه‌ریزی برای ایجاد تنوع کسب‌وکارها، سرمایه‌گذاری در مقاصد گردشگری مورد توجه و اهداف سفر با مشکلاتی روبه‌رو است. سال‌های طولانی است که بسیاری از کشورها برای رفع این نقایص در تهیه اطلاعات مورد نیاز برای بخش گردشگری، دست به ایجاد مراکزی برای تهیه حساب‌های اقماری گردشگری زده‌اند. این حساب‌ها می‌توانند شرایط را برای برنامه‌ریزی به شدت تسهیل کنند. با توجه به آنچه گفته شد، نقش ایجاد این نوع آمارها برای کشور ایران که قصد دارد تا سال ۱۴۰۴ حدود ۲۰ میلیون گردشگر خارجی جذب کند و بر توسعه بخش گردشگری خود تاکید دارد، بسیار مهم است. در ادامه به بررسی روند ورود حساب‌های اقماری در گردشگری کانادا به عنوان یکی از نخستین کشورهای موفق در تهیه این حساب‌ها و توسعه آن در این کشور می‌پردازیم.

حساب‌های اقماری در کانادا

حدود ۲۰ سال است که «نیروی کار ملی در زمینه اطلاعات گردشگری» توسط وزارت گردشگری دولت فدرال این کشور آغاز به‌کار کرده و همتایان استانی و منطقه‌ای آن در نشست استانی فدرال در نوامبر سال ۱۹۸۴ با یک توافق به این امر گردن نهادند. طبق این توافق، تعیین اطلاعات مورد نیاز بخش عمومی و خصوصی برای گسترش برنامه‌ریزی استراتژیک، مدیریت بازاریابی و عملکرد سودآوری صنعت گردشگری و توسعه برنامه‌ها و ساز و کارهای همکاری که تدارک اطلاعات مورد نیاز را مستحکم می‌کرد، در دستور کار قرار گرفت. این سازمان تازه تاسیس، توصیه‌هایی در خصوص دیدگاه استراتژیک خود ارائه کرده که نیاز به ایجاد و توسعه یک رویکرد سازگار برای طرح حوزه صنعت و نیاز به توسعه حساب اقماری گردشگری از مهم‌ترین آنها است. در ادامه این سازمان کار روی حساب‌های اقماری را شروع کرد و آن را توسعه داد. اکنون ۲۰ سال پس از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای انجام این کار، بررسی دیدگاه‌های اولیه و بسط‌هایی که در واقع در طول این مدت تحقق یافته‌اند، مفید است.

هدف اولیه

تحقق هدف اولیه از ایجاد چنین آماری در دو مرحله انجام شد و در آن تلاش‌هایی برای توسعه تعریف از سمت تقاضا و تلاش برای تعریف گردشگر که تا آن زمان به خوبی انجام نشده بود، صورت گرفت که از سوی دیگر نیاز به توسعه تعریف از سمت عرضه را نیز افزایش داد. آنان موافقت کردند که حوزه این صنعت به گونه‌ای تعریف شود که عرضه مستقیم کالاها و خدمات را برای تسهیل کسب و کار، لذت و فعالیت‌های مربوط به فراغت در محیطی دور از خانه را در بر گیرد. حساب‌های اقماری گردشگری به عنوان یک سیستم اطلاعاتی که آماری را جمع‌آوری، ساماندهی و به هم وابسته و تمام جنبه‌های مهم و قابل اندازه‌گیری گردشگری را توصیف می‌کند، تعریف می‌شود.

همچنین حساب‌های اقماری به عنوان اطلاعاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مقادیر را به‌صورت ارزش‌ها به قیمت جاری و ثابت، مقادیر، نرخ‌ها، شاخص‌ها و سایر؟ آماره‌ها برای توصیف اطلاعات اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی، مالی، جمعیتی و برخی موارد دیگر که برای مشتریان خدمات آن (گردشگران)، تولیدکنندگان، نهاده‌ها، تولیدات و سازمان‌های حمایت از گردشگری مانند دولت و عوامل اثرگذار بر عرضه و تقاضا مفید هستند بیان می‌کند. پیشنهاد اصلی برای تشکیل حساب‌های اقماری بر پایه ۴ رکن اصلی اطلاعات از جمله جریان‌های نقدی مربوط به گردشگری، اطلاعات کیفی مربوط به حوزه گردشگری، خصوصیات فعالیت‌های گردشگری و اطلاعات مربوط به پتانسیل گردشگری در آن کشور قرار دارد.

نخستین مورد، دیدگاهی در مورد فعالیت‌های جاری گردشگری با استفاده از مقادیر دلار ثابت در انواع مختلف گردشگری فراهم می‌کند؛ بنابراین اهمیت نسبی بخش‌های خاص توریسم در رابطه با کل گردشگری می‌تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. مورد دوم به ایجاد نوعی صلاحیت برای فعالیت‌های گردشگری خاص می‌‌پردازد، برای مثال درآمدهای اقامتی و تعداد اتاق اشغال شده یا خالی به راحتی قابل بررسی هستند. مورد سوم موجب می‌شود تا جایی که ممکن است بفهمیم ارزش هر دلار و کیفیت به دست ‌آمده از لایه‌های اول و دوم که ذکر آنها رفت، به عوامل اجتماعی، جمعیتی، اقتصادی یا سایر عوامل اثرگذار دیگر ربط دارد. مورد چهارم نیز بیانگر فعالیت‌های گردشگری جاری به همراه عوامل کمکی دیگر با ارائه اطلاعات موردنظر است. کار سازمان تازه تاسیس این بود که توجه مورد نیاز را نسبت به مرزهای گردشگری از جانب عرضه مورد توجه قرار دهد. حساب اقماری طرف تقاضا و عرضه را همراه با هم در نظر گرفته و هر دو را در مورد بهبود وضعیت گردشگری مورد بررسی قرار می‌دهد. این کار به‌طور همزمان هزینه کرد گردشگران را بر اساس کالاها و صنایعی که مستقیما به آنها عرضه می‌شود تعیین می‌کند.

توسعه در حساب‌های اقماری

نخستین حساب‌های اقماری گردشگری در سال ۱۹۹۴ تولید شد و بر اساس اطلاعات سال ۱۹۸۸ که آخرین سالی بود که تمام منابع اطلاعاتی برای آن در اختیار بود، تهیه شدند. این حساب‌ها شامل جداول داده-ستانده بودند که وقتی کار آغاز شد در دسترس قرار داشتند. این کار به‌عنوان عملی مقدماتی در نظر گرفته می‌شد و خط‌مشی‌های توصیف شده در بخش دوم کار را آغاز کرد و منجر به تکمیل پروژه حساب‌های اقماری گردشگری برای این کشور شد. این آمارها شامل هسته نخستین لایه اشاره شده در مرحله آغازین بود.

حساب‌ها مربوط به هزینه کرد گردشگران بودند و بازدیدکنندگان یک روز خاص و اثر آن بر تولید ناخالص داخلی مورد محاسبه قرار می‌گرفتند. همچنین وضع مالیات مستقیم بر کالاها نیز انجام شد. در مرحله بعد تولید حساب‌های اقماری که در سال ۱۹۹۲ صورت گرفت، بیشتر بقایای مربوط به لایه نخست مورد بررسی قرار گرفتند که برای بررسی میزان جریان‌های پولی گردشگران طراحی شده بود. تغییرات انجام شده در این سال برای پاسخگویی به نارسایی‌های برنامه نخست شکل گرفته بودند. وقتی که حساب اقماری گردشگری دوباره منتشر شد، این تصحیحات لازم اعمال شده بود.

نیازها و تغییرات بعدی

نخستین نیاز پس از طی موارد فوق این بود که اطلاعات موجود در حساب‌های اقماری به روز شده و مقدار اطلاعات موجود در آنها بیشتر شود. در نتیجه این کار، نماگرهای گردشگری ملی (NTI) پدیدار شده و برای نخستین بار در سال ۱۹۹۶ منتشر شدند. این نماگرها از آن زمان به بعد مستمرا در حال انتشار هستند و جداول مبسوطی را در طول زمان‌های مختلف در اختیار خوانندگان و فعالان قرار می‌دهند. نماگرهای گردشگری ملی روی مفاهیم، روش‌ها و برآوردهای حاصل از سیستم حساب‌های ملی کانادا قرار دارند. دومین تغییر مهمی که در مورد حساب‌های اقماری انجام گرفت، توانایی محاسبه اثر غیرمستقیم مخارج گردشگری بر اقتصاد بود بنابراین مدل تاثیر اقتصادی گردشگری (TEIM) ایجاد شد تا بتواند اطلاعاتی را فراهم کند که برای تعیین اهداف سیاستی مفید باشد. دو نسخه از این تغییرات جدید به عنوان اسناد داخلی تولید شدند؛ نخستین مورد در سال ۱۹۹۴ بر اساس اطلاعات حساب‌های اقماری گردشگری در سال ۱۹۸۸ و مورد دوم در سال ۱۹۹۷ بر پایه حساب‌های اقماری گردشگری در سال ۱۹۹۲ و در نظر گرفتن برخی مالیات‌ها. نتایج نشان‌دهنده بهبود وضعیت سیاست‌گذاری برای کانادا و سایر کشورها در نتیجه ایجاد این حساب‌ها است و از این رو خوب است ایران که قدم در راه جذب گردشگران بین‌المللی برداشته، با ایجاد این حساب‌ها بتواند توانایی برنامه‌ریزی خود را بهبود بخشد و تصمیماتی اتخاذ کند که با واقعیات موجود همخوان‌تر هستند.