سیامک سیفی/ دانشجوی دکترای گردشگری دانشگاه پانتئون سوربن فرانسه

سیدمهدی طباطبایی/ کارشناس ارشد بازاریابی گردشگری

جمهوری چک با تاریخ غنی و میراث معماری بی‌‌نظیرش از موقعیت رقابتی خوبی در قلب اروپا برخوردار است. موقعیت جغرافیایی مناسب، وجود جاذبه‌های گردشگری زیبا و میزان باسوادی بالای جمعیت این کشور باعث ایجاد زمینه و زیرساخت مناسبی برای توسعه انواع مختلف گردشگری در این کشور اروپای مرکزی شده است. این کشور در تاریخ اول ژانویه ۱۹۹۳ و به دنبال تقسیم کشور چکسلواکی سابق پدید آمد و بیشتر نواحی آن در کمربند اقلیم معتدل چهار فصل قرار گرفته است. تاکنون ۱۲ اثر از این کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی این کشور، فرصتی مناسب برای توسعه فعالیت‌های متنوع گردشگری از قبیل کوهپیمایی سبک، دوچرخه‌سواری‌، اسب‌سواری‌، شکار‌، ماهیگیری، ورزش‌های زمستانی و غیره ایجاد کرده است. بیش از ۱۰ درصد از مساحت این کشور را مناطق حفاظت‌شده از قبیل پارک‌های ملی‌، ذخیره‌گاه زیست‌کره و... تشکیل می‌دهد. جمهوری چک شرایط زمین‌شناختی مناسبی برای چشمه‌های متعددی دارد که به عنوان آبگرم مورد استفاده قرار می‌گیرند. تاکنون ۳۶ چشمه آبگرم در این کشور ثبت شده که دارای تاریخچه طولانی بوده و از لحاظ پزشکی نتایج خوبی داشته است. از این رو، اخیرا جمهوری چک توسعه گردشگری سلامت را در دستور کار خود قرار داده است. گردشگری بخش مهمی از اقتصاد این کشور را شامل می‌شود و از سال ۲۰۰۳ حساب‌های اقماری گردشگری مورد استفاده برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران گردشگری این کشور قرار گرفته است.

تاریخچه توریسم در چکسلواکی سابق

تا جنگ جهانی دوم روند توسعه گردشگری در چکسلواکی سابق مشابه سایر کشورهای اروپایی بود. در سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۸۹ توسعه گردشگری در این کشور متاثر از رژیم‌های سوسیالیست و سرمایه‌داری سابق بود. طی این دوره، جابه‌جایی آزادانه شهروندان به وسیله قوانینی محدود شده بود و به همین دلیل، گردشگری عمدتا گردشگری داخلی بود. از سال ۲۰۰۱ پارادایم غالب توسعه گردشگری در این کشور‌، گردشگری اجتماعی بود که دولت با دادن یارانه سفر و ایجاد صندوق‌های اجتماعی باعث تقویت گردشگری داخلی در این کشور شده است. گردشگری ورودی این کشور در سال‌های ۱۹۷۰تا ۱۹۹۰ در درجه اول متمرکز بر کشورهای بلوک شرقی بود. پس از سال ۱۹۸۹‌، گردشگری ورودی و همچنین خروجی با رشد همراه بود و برداشته شدن مرزها و محدودیت‌های اداری و مالی برای توسعه گردشگری‌، مسافرت شهروندان چکی به خارج از کشور را تسهیل کرد.

در سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ گردشگری خروجی در این کشور با کاهش بی‌سابقه‌ای همراه بود که این امر نه تنها ناشی از تمرکز شهروندان بر گردشگری داخلی و واکنش آنها به رکود اقتصادی در جمهوری چک بود‌، بلکه ناشی از تغییر در روش جمع‌آوری داده‌های آماری خانوارها توسط اداره آمار چک می‌شد. این در حالی است که روند سا‌ل‌های اخیر نشان می‌دهد گردشگری ورودی این کشور از شرایط رکود اقتصادی خارج شده و روی ریل بهبود قرار گرفته است. گردشگران آلمانی با سهم ۲۰ درصدی در صدر گردشگران ورودی جمهوری چک قرار دارند و در درجه بعد، گردشگران کشور‌های مجاور، بازار هدف گردشگری این کشور را تشکیل می‌دهند. گردشگرانی که از روسیه به جمهوری چک می‌آیند، بیشترین مدت اقامت را دارند که این امر ناشی از اقامت در چشمه‌های آبگرم است. با گذشت زمان‌، مدیریت گردشگری در جمهوری چک دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. در حال حاضر وزارت توسعه منطقه‌ای، متولی اصلی مدیریت بخش گردشگری در این کشور محسوب می‌شود.

این وزارت همچنین ماموریت توسعه همکاری‌های بین‌المللی در بخش گردشگری را نیز به‌عهده دارد. اداره گردشگری چک که در زیر چتر این وزارت فعالیت می‌کند‌، مسوول بازاریابی و توسعه گردشگری این کشور در بازارهای هدف است. دفاتر منطقه‌ای گردشگری نیز عهده‌دار توسعه گردشگری در نواحی خود هستند که نقش پررنگی در استفاده از بودجه‌های اتحادیه اروپا برای توسعه گردشگری در نواحی خود ایفا می‌کنند. کمیته گردشگری در جمهوری چک مسوول هماهنگی سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با گردشگری در این کشور است و نقش دفاتر اطلاع‌رسانی را نیز ایفا می‌کند. مسوولیت بهبود کیفیت خدمات نیز بر عهده اتحادیه‌های مختلف گردشگری است که دفاتر آنها در سراسر این کشور وجود دارد. فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد که بر توسعه گردشگری در این کشور تاثیرگذارند شامل حفظ میراث فرهنگی‌، تقویت غرور ملی‌، حفظ ارزش‌ها و سنت‌ها و فرهنگ عامه بخش‌های این کشور می‌شود.

امروزه وزارت توسعه منطقه‌ای بخشی از اختیارات خود را به مناطق تفویض کرده که این تقسیم قدرت و توانمندسازی مناطق باعث افزایش رقابت‌پذیری و افزایش جذابیت‌های مناطق مختلف در این کشور شده است. با ایجاد کارگروه‌های محلی و منطقه‌ای بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹‌، ۱۷ منطقه گردشگری با محوریت پراگ در این کشور تشکیل شده است که هر یک از آنها برای نوعی از محصولات گردشگری شناخته شده است. برای حمایت از توسعه گردشگری و فراهم کردن شرایط برای استفاده از بودجه‌های اتحادیه اروپا در راستای توسعه منطقه‌ای‌، چندین سند برنامه‌ریزی در این کشور تدوین شده که مهم‌ترین آن «سند چشم‌انداز گردشگری بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳» با اولویت توسعه گردشگری پایدار و توسعه منابع انسانی بوده است. اما سه رهیافت‌ اصلی از تجربه مدیریت گردشگری این کشور برای توسعه توریسم ایران قابل استخراج است؛ تفویض مسوولیت بهبود کیفیت خدمات محصولات گردشگری به اتحادیه‌ها، ایجاد دفتر بین سازمانی جهت هماهنگی با نهادهای دخیل در برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، و تقویت گردشگری اجتماعی با دادن یارانه سفر و ایجاد صندوق‌های اجتماعی برای توسعه گردشگری داخلی.