تغییر ذائقه سفرهای خارجی با چاشنی «امنیت»

گروه گردشگری، شیما رئیسی: ارمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان و تا اندازه‌ای تاجیکستان، در کنار برخی مقاصد اروپایی و کشورهای واقع در خاور دور، از جمله نقاطی هستند که به دنبال ناامنی‌ها و عملیات تروریستی و به دنبال آن تغییر نقشه گردشگری منطقه بیش از گذشته مورد توجه ایرانیان قرار گرفته‌اند.

معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درباره عوامل موثر بر انتخاب مقصد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: ‌‌«سه عامل امنیت، سطح و کیفیت خدمات و نیز قیمت تمام‌شده، تعیین‌کننده مقصدی است که گردشگران برای سفر خود برمی‌گزینند.» مرتضی رحمانی موحد اظهار می‌کند: «سازمان میراث فرهنگی به عنوان نهاد متولی گردشگری کشور، هیچ دخالتی در انتخاب مقاصد گردشگران خروجی از کشور نداشته و برای این منظور مشوق یا مزیت خاصی را برای گردشگران قائل نمی‌شود.» این مقام مسوول در ادامه تصریح می‌کند:‌ «البته باید یادآور شوم که قرابت‌های فرهنگی تنها گزینه‌ای است که از سوی سازمان برای تسهیل شرایط معرفی شدن مقاصد به گردشگران در قالب برگزاری نمایشگاه‌های مشترک یا تورهای آشنایی مورد توجه قرار می‌گیرد.» وی همچنین در خصوص تغییر جریان انتخاب مقصد سفر از سوی ایرانیان می‌گوید: «در این زمینه نمی‌توانم اظهار نظر صریحی داشته باشم؛ با این‌همه به وضوح می‌توان دید که درخواست ایرانیان برای سفر به ترکیه کاهش یافته است.»

مقاصد جایگزین

در همین حال، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران به خبرنگار ما می‌گوید: «مهم‌ترین مقصد خروجی ایرانیان در سال‌های اخیر ترکیه بوده که در نتیجه ناامنی‌های اخیر، با افت میزان تقاضا مواجه شده است.» محمد حسن کرمانی ادامه می‌دهد: «ایرانیانی که در شرایط کنونی از رفتن به ترکیه منصرف می‌شوند، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان را به‌عنوان مقاصد جایگزین انتخاب می‌کنند.» به گفته کرمانی، گرچه ترکیه در ماه‌های اخیر شاهد ده‌ها عملیات تروریستی بوده و افراد بسیاری در نتیجه این اقدامات کشته شده‌اند اما هنوز هم تقاضا برای سفر به این کشور وجود دارد. این آژانس‌دار توضیح می‌دهد: «امکانات زیرساختی، تنوع جاذبه‌های گردشگری به‌علاوه عدم نیاز به اخذ ویزا برای سفر به ترکیه، در کنار نزدیکی مسافت و اشتراکات فرهنگی و زبانی، از جمله عواملی است که در این سال‌ها، این کشور را به عنوان یکی از جذاب‌ترین مقاصد در دسترس برای ایرانیان مطرح کرده بود.» کرمانی می‌افزاید: «مجموعه این مولفه‌های مثبت در جذب گردشگر‌ که ترکیه را از دیگر کشورهای منطقه متمایز می‌کند، در کنار پایین بودن قیمت‌ها به نسبت امکانات و خدمات ارائه شده، این کشور را در رقابت با مقاصد اروپایی صاحب مزیت نسبی کرده و از این حیث سفر به این مقصد را در اولویت مقاصد خارجی گردشگران ایرانی قرار داده بود؛‌ جذابیت‌هایی که با وجود ناامنی‌های کنونی همچنان نتوانسته، ایرانیان را از سفر به این کشور بازدارد.» وی تصریح می‌کند: «مجموعه این مزیت‌ها، امکان رقابت را حتی در شرایط کنونی، از دیگر مقاصدی که عموم گردشگران ایرانی توان پرداخت هزینه سفر به آنها را داشته باشند، گرفته و از این‌رو ترکیه با وقوف بر این امر به دنبال جذب دوباره متقاضیان ایرانی سفر به این کشور است.»

اروپا، جایگزین ترکیه؟!

در همین‌باره، یکی دیگر از آژانس‌داران ایرانی می‌گوید: «از آنجا که بیشتر تورهایی را که آژانس ما برگزار می‌کند به مقصد کشورهای اروپایی است، می‌توانم بگویم که در ماه‌های اخیر، تقاضا برای سفر به این مناطق بیشتر از گذشته شده است.» به اعتقاد رقیه حاتمی‌پور، ناامن شدن ترکیه به‌عنوان اصلی‌ترین مقصد خارجی گردشگران ایرانی، توجه آنها را به سوی دیگر کشورها جلب کرده است. وی خاطرنشان می‌کند:‌ «البته این به آن معنا نیست که تمامی متقاضیان سفر به ترکیه به سمت مقاصد اروپایی سرازیر شده‌اند؛ چرا که تورهای اروپایی بسیار گرانتر از تورهای خارجی به مقصد ترکیه هستند.» از این‌رو به گفته حاتمی‌پور، بسیاری از کسانی که اهل سفرهای خارجی بوده و به‌دلیل مجموعه مزیت‌های ترکیه، این کشور را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب می‌کرده‌اند، اکنون به خاطر بی‌ثباتی و ناامنی حاکم بر این کشور و عدم توانایی مالی کافی برای جایگزین کردن کشورهای اروپایی به جای این مقصد، عطای مسافرت خارجی را به لقایش بخشیده‌اند. او تصریح می‌کند: «البته عده‌ای دیگر، کشورهایی همچون آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و نیز تاجیکستان را جایگزین کرده‌اند؛ کشورهایی که از لحاظ قیمتی قابل مقایسه با ترکیه هستند؛ هرچند که سطح و کیفیت خدمات گردشگری ترکیه را دارا نیستند.» این تورگردان تاکید می‌کند: «گردشگران به مقاصدی سفر می‌کنند که رفاه و آرامش آنها در آن مناطق تامین شود و از آنجا که ترکیه با توجه به نرخ خدمات گردشگری‌اش از جذابیت‌های زیادی برای گردشگران ایرانی برخوردار است؛ تاکنون هیچ مقصدی نتوانسته از این حیث با ترکیه رقابت کند و در شرایط فعلی به تمامی جای آن را بگیرد.»

چالش‌های ممنوعیت سفر به ترکیه

اما اینکه تحولات اخیر علاوه‌بر مقاصد انتخابی چه تغییرات دیگری را در زمینه گردشگری خروجی کشور ایجاد کرده است، موضوع دیگری است که در بررسی شرایط به وجود آمده از جهات زیادی مهم به نظر می‌رسد. حاتمی‌پور در اینباره اظهار می‌کند: «به دنبال افزایش تقاضا برای سفر به مقاصد اروپایی و عدم آمادگی سفارتخانه‌های این کشورها به‌عنوان نمایندگان رسمی دولت‌های آنها در کشور، بی‌نظمی زیادی را در زمینه صدور ویزا شاهد بودیم که افراد زیادی را از سفر به این کشورها منصرف و به همین میزان تورگردانان را متضرر کرد.» به گفته او شکل‌گیری صف‌های طولانی، فروش ویزا با قیمت‌های بالاتر از نرخ مجاز، فروش وقت سفارت برای اخذ ویزا و به طورکلی به وجود آمدن شرایط نامناسب که در شأن شهروندان یک کشور نیست، از جمله مشکلاتی بود که به‌دلیل عدم آمادگی سفارتخانه‌ها برای پاسخگویی به این حجم از تقاضا، متقاضیان سفر به این کشورها را به سختی انداخت.

کرمانی نیز با اشاره به تاثیر مستقیم جریانات سیاسی بر فعالیت‌های اقتصادی به‌ویژه در کشورهای جهان سوم، از متضرر شدن آژانس‌دارانی که برگزارکننده تور به مقصد ترکیه هستند گلایه می‌کند و می‌گوید: «اگرچه در دیدار معاون گردشگری با سفیر ترکیه در ایران در خصوص برقراری مجدد تورهای ترکیه به شرط جبران خسارت تورگردانان ایرانی تاکید شد، اما به نظر می‌رسد که این موضوع تنها در سطح یک تعارف سیاسی باقی بماند و چیزی عاید آژانس‌داران کشورمان نشود.» او تصریح می‌کند: «متاسفانه در شرایطی که ما می‌توانستیم امتیازات خوبی از جمله کاهش قیمت تورها و خدمات گردشگری در برگزاری تور به مقصد ترکیه به دست آوریم و همچنین صنعتگران این کشور را به پرداخت غرامت به فعالان گردشگری ایران ملزم کنیم، در پی سفر وزیر امور خارجه کشورمان به ترکیه و مذاکرات سیاسی طرفین، منافع اقتصادی خود را فدای ملاحظات سیاسی کردیم؛ آن هم در شرایطی که در حال حاضر ترکیه در موضعی است که لازم به این‌همه کوتاه آمدن نبود. مقامات دولت ترکیه به هیچ عنوان به این راحتی از منافع اقتصادی خود نمی‌گذرند و بسیار قاطع و همزبان، منافع ملی خود را دنبال می‌کنند.»

به گزارش «دنیای اقتصاد»، تغییرات سیاسی و تحولات منطقه‌ای و جهانی، خیلی سریع‌تر از دیگر حوزه‌ها، تاثیر خود را بر صنعت گردشگری کشورها نشان می‌دهد و این همان چیزی است که از پی اتفاقات اخیر در سطح جهان و به‌ویژه منطقه خاورمیانه شاهد آن بوده‌ایم. در واقع، تعداد گردشگران خروجی از کشورها، آمار گردشگران ورودی، انتخاب مقاصد، هزینه‌ها و مخارج و همچنین درآمدها، همه و همه در نتیجه دگرگونی‌های سیاسی و اقتصادی و تحت‌تاثیر وضعیت سیاسی، اقتصادی و از همه مهم‌تر امنیتی کشورها به سرعت دستخوش تغییر شده و به همین مناسبت سیاست‌های گردشگری کشورها، انتخاب راه‌های جایگزین کسب درآمد و فعالیت فعالان این حوزه نیز به همین نسبت نیازمند اتخاذ رویکردهای جدید است؛ موضوعی که تنها در صورت تولید آمار جامع و صحیح و امکان دسترسی همه سطوح دخیل در این صنعت امکان‌پذیر خواهد بود.