محمد علی اعتمادی
کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی بین‌الملل

«اخلمد» روستایی کوهستانی با طبیعتی بسیار زیبا و از جمله مناطق نمونه گردشگری کشور است که در 68 کیلومتری شمال غربی شهر مشهد و بر دامنه شرقی رشته کوه بینالود قرار دارد و آن‌طور که سازمان‌های رسمی و دولتی آمار داده‌اند، سالانه بیش از یک میلیون نفر گردشگر داخلی و خارجی به این روستای سرسبز سفر می‌کنند و بیشتر گردشگران خارجی آن، اعراب کشورهای حوزه خلیج‌فارس هستند. اما با وجود جاذبه‌های فراوان گردشگری، به‌دلیل عدم شناخت و بی‌اطلاعی اهالی در چگونگی تولید ثروت از این مقوله و نداشتن طرحی جامع برای ساماندهی و توسعه گردشگری از سوی متولیان امر، گردشگران نمی‌توانند آنگونه که شایسته است از این منطقه بهره ببرند و علاوه‌بر آن بومیان نیز درآمد چندانی از صنعت گردشگری کسب نمی‌کنند؛ چرا که به‌رغم توسعه برخی زیرساخت‌ها در سال‌های اخیر، عدم توجه به دیگر دره‌ها و مناظر بکر اخلمد و نبود امکانات رفاهی و بهداشتی اولیه، همسان نبودن معماری و مصالح ساخت و سازهای جدید با بافت روستا و طبیعت پیرامون آن، بی‌نظمی در ایجاد تفرجگاه‌های ابتدایی با سازه‌هایی نامتجانس و بدسیما و نبود ضابطه‌ای برای مقابله با آن، تردد وسایل نقلیه موتوری در محیط روستا و مسیر آبشار، بهره‌کشی بی‌رویه و غیراصولی از آب سرچشمه‌ها و کاهش جلوه‌های بصری آبشار اول، آلوده کردن طبیعت به انواع زباله‌ها، تخریب و پیشروی در طبیعت و بستر و حریم رودخانه و بعضا برخورد نامناسب اهالی با گردشگران، همه و همه باعث شده تا اخلمد با جایگاه واقعی خود، فاصله زیادی داشته باشد.

　

راهکارهای رفع چالش‌های توسعه گردشگری اخلمد

تدوین طرح جامع گردشگری چنانچه گفته شد: در شرایط کنونی متاسفانه، ایجاد تفرجگاه‌ها و ساخت بناهای جدید در منطقه اخلمد فاقد نظام کالبدی و عملکردی مناسب است. در واقع توسعه و بهره‌برداری گردشگری از ظرفیت‌های منطقه براساس «قانون اشباع حداکثر» صورت می‌گیرد؛ در حالی که به دلیل عدم هدایت توسعه به سایر نواحی، جاذبه‌های دره‌های دیگر، دشت و روستا بدون استفاده باقی‌مانده است. بنابراین به‌منظور پایداری توسعه گردشگری در منطقه، توسعه متوازن و هماهنگ کلیه مناطق بر اساس چارچوبی اصولی به نام «طرح جامع گردشگری» است. اما رویکرد مهمی که در تمامی برنامه‌ریزی‌ها و به‌ویژه در تدوین طرح جامع گردشگری باید مورد توجه قرار گیرد این است که گردشگری در اخلمد بر پایه «طبیعت‌گردی» تعریف ‌شود.

نکاتی که در تدوین این طرح باید مد نظر قرار گیرند عبارت است از؛ ضرورت احیا و حفظ ساختار کالبدی- فضایی روستا از طریق تعریف بافت روستایی و پرهیز از الگوهای ساخت و ساز شهری؛ مقابله جدی با پیشروی در طبیعت و بهره‌کشی غیراصولی از منابع آبی؛ لزوم بازنگری در طرح هادی روستای اخلمد به‌منظور تسهیل در عبور و مرور و احداث ابنیه؛ مقابله جدی با ساخت‌وسازهای غیر‌مجاز؛ تعریف سایت‌های تفریحی، زون‌ها و پارک‌های موضوعی، واحدهای پذیرایی و اقامتگاه‌های بومی و محلی سنتی، مراکز فرهنگی و پیست‌های ورزشی جدید و متناسب با طبیعت و هویت منطقه در نقاط مستعد و پهنه‌بندی نواحی مستعد منطقه. تعیین متولی اداره منطقه نمونه اخلمد: از منظر قانونی، امتیاز اداره مناطق نمونه گردشگری از طریق برگزاری فراخوان، به متولی و سرمایه‌گذاری غیردولتی و توانمند واگذار می‌شود. براساس آیین‌نامه‌ای در این خصوص، کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلفند خدمات خود را در ورودی منطقه به سرمایه‌گذار ارائه کنند. همچنین سازمان ملی زمین و مسکن، شهرداری‌ها، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سایر دستگاه‌های ذیربط نیز باید اراضی دولتی مورد نیاز را برای ایجاد منطقه به سرمایه‌گذار واگذار کنند.

مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری

باتوجه به اقلیم، وضعیت اراضی، جاذبه‌های طبیعی متعدد گردشگری و وجود برخی آثار تاریخی در منطقه اخلمد، مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه عبارتند از: ایجاد واحدهای پذیرایی و اقامتگاه‌های بومی و سنتی با احیا و مرمت منازل؛ راه‌اندازی بازی‌های کوهستانی مهیج؛ زون‌بندی موضوعی محدوده قبل از دهنه اخلمد تا بافت روستا برای مواردی نظیر زون عشایری، دهکده چوبی، زون استوایی، زون خشت و گِلی و نظایر این؛احداث بازارچه فروش صنایع دستی؛ تاسیس پیست‌های ورزشی متناسب با اقلیم منطقه؛ ایجاد دریاچه مصنوعی در پشت بند تاریخی و راه‌اندازی مراکز ارائه خدمات رفاهی و پذیرایی در این منطقه و در نهایت ساخت پارک‌های موضوعی در محدوده قبل از دهنه اخلمد تا بند تاریخی.

جایگاه ویژه چناران و اخلمد در آینده گردشگری استان

همان‌گونه که می‌دانیم علاوه‌بر 3 میلیون نفری که در شهر مشهد ساکنند، سالانه بیش از 20 میلیون نفر زائر و مسافر نیز به این شهر که یکی از مهم‌ترین کلان‌شهرهای مذهبی دنیا است، سفر می‌کنند. بی‌شک بخش مهمی از این جمعیت 23 میلیون نفری که از مسافت‌های دور و نزدیک می‌آیند، تمایل دارند برای تنوع‌بخشی به سفر خود، علاوه‌بر زیارت، قسمتی از وقت خود را برای دیدن جاذبه‌های طبیعی منطقه اختصاص دهند. طبق برآوردها، بیش از 8 میلیون نفر از گردشگرانی که قصد سفر به مشهد را دارند از مسیر اخلمد و چناران می‌گذرند. بدیهی است که همه افراد، تمام این مسیر را بی وقفه تا مقصد نمی‌روند، بسیاری تمایل دارند از زیبایی‌های مسیر نیز بهره‌مند شوند و این موضوع، فرصت بی‌نظیری است که بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای در اختیار برنامه‌ریزان این شهرستان قرار گرفته است و با وجود مسافت بیشتر از مشهد، می‌تواند همچون طرقبه‌شاندیز و چناران مورد توجه قرار گیرد.