راهکارهای شش‌گانه در بهبود گردشگری داخلی

گروه گردشگری، شیما رئیسی: با آغاز فصل تابستان و درحالی‌که با به پایان رسیدن ماه مبارک رمضان، دور نخست سفرهای داخلی آغاز می‌شود، حجم بالای جابه‌جایی گردشگران داخلی در سطح کشور و به‌‌ویژه تراکم بالا در برخی از استان‌ها، کاستی‌ها و نابسامانی‌های موجود در عرصه گردشگری داخلی را با وضوح بیشتری نمایان می‌کند.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، ۶/ ۹۲ درصد از سهم گردشگری در تولید ناخالص ملی کشور از محل گردشگری داخلی است و به علت گستردگی حوزه اثر این صنعت، بخش‌های گوناگونی از اقتصاد از درآمدهای آن منتفع می‌شوند؛ همچنین گردشگری به صورت بالقوه توان بالایی در ایجاد اشتغال دارد. از سوی دیگر، مخارج ۴۸۲هزار و ۶۵۵میلیاردریالی گردشگران داخلی در سال گذشته و تخمین سازمان جهانی گردشگری از رقم ۵۱۷هزار و ۵۷۵ میلیارد ریالی مخارج گردشگران در سفرهای داخلی کشور در سال پیش‌رو، ادله آماری دیگری است که به درک ارزش گردشگری داخلی در تولید درآمدهای داخلی کمک می‌کند.

با این‌همه، آمار بالای تلفات جاده‌ای، شکل‌گیری ترافیک‌های سنگین، تخریب محیط‌زیست، ایجاد اختلال در جوامع محلی، کمبود زیرساخت‌ها و خدمات‌پذیرایی از گردشگران در مقاصد، کاستی‌ امکانات رفاهی بین‌راهی که سرویس بهداشتی از مهم‌ترین آنهاست و فرسودگی و کوچکی ناوگان حمل‌ونقل درون کشور، ازجمله مهم‌ترین مسائلی هستند که همچنان توسعه گردشگری داخلی را با چالش مواجه می‌کنند؛ مسائل قابل طرحی که به‌رغم طرح چندباره و اصرار بر جوابگو بودن مسوولان برای حل آنها یا حداقل تلاش برای برطرف نمودن این موانع، در عمل شاهد تحولات جدی و اثرگذار در این‌باره نبوده‌ایم.

این در حالی است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور برای کاستن از مشکلات موجود و ارتقای سیستم سفرهای داخلی، با تشکیل ستاد دائمی هماهنگی خدمات سفر به ریاست معاون گردشگری و با عضویت بیش از ۱۸ سازمان، با برقراری جلسات پی‌درپی در آستانه زمان‌های اوج سفر، سعی در مدیریت سفرهای داخلی دارد.

به اعتقاد کارشناسان، بهبود نیافتگی و عدم تسهیل روند سفرهای داخلی، ریشه در نبود بررسی‌های کارشناسانه در شناسایی مشکلات به صورت عملی و در نظر نگرفتن دیدگاه‌های فعالان بخش خصوصی این حوزه دارد. در واقع اگر بپذیریم اراده کافی برای حل این مسائل در میان مسوولان متولی گردشگری کشور شکل گرفته، عدم اشراف و شناخت کافی نسبت به حوزه‌های درگیر در سفرهای داخلی را باید علت اصلی حاصل نشدن راهکارهای کلیدی و گشاینده گره‌های موجود در این بخش از گردشگری کشور بدانیم؛ راهکارهایی که با رجوع به نظر کارشناسان این حوزه در چند دسته‌بندی کلی قابل طرحند.

ساماندهی تعطیلات؛ راهکاری برای چند چالش

ساماندهی تعطیلات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهایی بوده که در چند سال‌ اخیر از سوی کارشناسان و به‌خصوص فعالان بخش خصوصی مطرح شده و بارها بر گشایشی که این راهکار بر همه زمانی کردن و توزیع مقاصد سفر به دنبال دارد، تاکید شده است؛ طرحی که همچنان معطل باقی‌مانده و هر از گاهی در زمان‌هایی که تعطیلات مناسبتی تقویم همچون تعطیلات عید فطر پیش‌رو، با افزایش یکباره حجم تقاضا برای سفرهای داخلی و محدودیت‌های جاده‌ای، اقامتی و خدماتی تبعات فراوانی را به‌بار می‌آورد، برای مدت کوتاهی به بحث گذاشته می‌شود.

حذف تعطیلات غیرضروری در تقویم و در عوض افزایش تعطیلات آخر هفته از یک روز به دو روز، امکان برنامه‌ریزی سفر در تمامی زمان‌های سال و با توجه به تنوع جغرافیایی و آب و هوایی ایران را ایجاد خواهد کرد و به درستی خواهد توانست مقاصد سفر را متنوع کند، سفر به مناطق همجوار و آشنایی با جوامع محلی پیرامون شهرها را افزایش دهد و از ایجاد ترافیک در زمان‌های خاص و در مسیرهای سنتی سفر بکاهد. بنابراین می‌توان گفت پوشاندن جامه‌عمل به همین یک راهکار، بسیاری از مسائل و مشکلات موجود در این عرصه را حل خواهد کرد و به تقویت فرهنگ صحیح سفرهای داخلی منجر می‌شود.

تجهیز ناوگان حمل‌ونقل؛ تجهیز پایه سفر

از سوی دیگر به باور فعالان گردشگری، بالابردن استاندارد جاده‌ها و مسیرهای مواصلاتی یکی دیگر از ملزومات ساماندهی سفرهای داخلی است. همچنین توجه به بازار خودرو و تسهیل تولید و ورود وسایل حمل‌ونقل استاندارد و دارای ایمنی بالا به کشور نیز مساله‌ای است که باید به صورت جدی مدنظر قرار داده شود. علاوه‌بر این، این فعالان معتقدند گسترش سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی با تعداد کافی و کیفیت بالا، به صورتی چشمگیر در بهبود شرایط مسافرت‌های داخلی موثر خواهد بود. گسترش مناطق تحت‌پوشش خطوط ریلی، نوسازی واگن و افزایش تعداد قطارهای سریع‌السیر و همچنین تجهیز و افزایش تعداد هواپیماها و خطوط هوایی، با افزایش ایمنی سفر، آمار حوادث جاده‌ای را کاهش خواهد داد و فرهنگ استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی را که در مجموع به کاهش هزینه‌ها و صدمات محیط زیستی منجر می‌شود، در میان افراد جامعه نهادینه خواهد کرد.

گسترش ساختارهای اقامتی در کنار آموزش جوامع محلی

عدم سامان‌یافتگی واحدهای اقامتی و فراهم نکردن زیرساخت‌های گردشگری استاندارد از عمده مشکلاتی است که صنعت گردشگری کشور به‌طور کلی و گردشگری داخلی به صورت خاص با آن دست به گریبانند. خانه‌مسافرها به عنوان یک نوع از انواع اقامتگاه‌ها محل مناقشه است و اگرچه نهاد گردشگری کشور با شناسایی خانه‌های استیجاری و راه‌اندازی سایتی در این ارتباط برای معرفی این خانه‌ها، تلاش کرده قدرت نظارتی خود را برای کنترل کیفیت و جلوگیری از تخلفات احتمالی در این حوزه افزایش دهد، اما در عمل به علت عدم تبلیغات کافی، رزرو و اجاره مکان اقامت در مقصد از این طریق چندان در میان گردشگران داخلی جا نیفتاده است. همچنین به واسطه عدم هماهنگی با هتل‌ها و قرار نگرفتن در یک ساختار واحد، محل اعتراض هتلداران نیز قرار گرفته‌اند.

علاوه‌بر این، عدم ارائه آموزش‌های لازم به صاحبان خانه‌های محلی و خانه‌مسافرها، از دیگر معضلاتی است که ارائه خدمات با کیفیت و استاندارد به گردشگران و در نتیجه توسعه گردشگری داخلی در مسیر صحیح آن را با چالش مواجه کرده است. در واقع روستاییان روستاهایی که در سال‌های اخیر مقصد سفر گردشگران بسیاری شده‌اند، برای استفاده از این فرصت که در عمل به توانمندسازی این جوامع کمک کرده و از مهاجرت به شهرها جلوگیری می‌کند، به ساخت سوییت‌ها و ویلاهایی در همجواری خانه خود اقدام کرده‌اند که به‌دلیل عدم آموزش، در بسیاری از موارد حتی استانداردهای حداقلی یک واحد پذیرایی اقامتی را نیز لحاظ نکرده‌اند.

همچنین این شکل از گسترش ساخت و ساز، با تخریب بافت طبیعی منطقه، ظاهری ناهمگون با بافت معماری، فرهنگی و تاریخی آن محل‌ها ایجاد کرده که در صورت عدم توجه به آن، تحقق اهداف مربوط به گردشگری پایدار را دشوار و رونق گردشگری در این محل‌های بکر و استثنایی را در بلندمدت دچار چالش می‌کند.

از این‌رو ساخت هتل‌های ۲، ۳ و ۴ ستاره استاندارد، تعریف ساز و کاری اجرایی برای اسکان مسافران، اسکان در خانه‌مسافر‌های تحت نظارت سازمان، آموزش جوامع محلی و صاحبان خانه‌مسافرها و آزادسازی نرخ هتل‌ها، علاوه‌بر اینکه هزینه سفر را کاهش می‌دهد و به همگانی کردن آن کمک می‌کند، صورت‌های نادرست اقامتی همچون برپا کردن چادرهای مسافرتی در میادین و پارک‌های شهرها را برچیده، مشکلات اقامتی را مرتفع و امکان رونق صنعت هتلداری کشور را نیز فراهم می‌کند.

تورهای گردشگری؛ اولویت سفر

گسترش فرهنگ سفر با تور، یکی دیگر از مواردی است که فعالان و کارشناسان گردشگری آن را موجب نظم‌بخشی سفرهای داخلی و ارتقای سطح کیفی این صنعت در حال رشد می‌دانند. آژانس‌هایی که با اخذ مجوز از سازمان گردشگری تور برگزار می‌کنند، با آگاهی و شناخت کافی نسبت به مسیرها، مقاصد، فرهنگ مردم جوامع میزبان و همچنین در نظر گرفتن مسائل محیط زیستی، نه تنها امکان تجربه‌ یک سفر حرفه‌ای را برای مسافران فراهم خواهند کرد بلکه با کاهش تعداد خودروهای شخصی در مسیر جاده‌ها به کاهش بار ترافیکی در جاده‌ها نیز کمک می‌کنند.

توجه به مراکز بین‌راهی

یکی دیگر از مهم‌ترین مسائل گردشگری کشور که در سال‌های اخیر به‌صورت یک مطالبه و پرسش جدی در حضور مسوولان گردشگری کشور مطرح شده، موضوع امکانات رفاهی بین راهی و به صورت خاص سرویس‌های بهداشتی بوده است؛ مشکلی که اگرچه در عمل گام‌هایی در جهت رفع و بهبود آن برداشته شده اما در آخرین اظهار نظر معاون گردشگری کشور در این خصوص، ایشان سازمان راهداری کشور را مسوول این موضوع دانسته و سازمان متبوعش را فاقد قدرت مالی و اجرایی لازم برای سامان دادن به این حیطه توصیف کرده است.

توجه جدی و قرار دادن گردشگری و به‌ویژه گردشگری داخلی در صدر اولویت‌های نهادهای برنامه‌ریز کشور، با عنایت به سهم قابل توجهی که در درآمدهای کل این صنعت دارد، می‌تواند به عنوان راه‌حلی کلیدی برای خروج از رکود و دستیابی رونق اقتصادی بسیار حائز اهمیت باشد. نیاز اندک صنعت هتلداری به سرمایه‌گذاری‌های انبوه و همچنین امکان واگذاری کامل اداره اجرایی این حوزه به بخش خصوصی، در کنار کاهش قیمت نفت به پایین‌‌ترین میزان آن در چند سال اخیر که لزوم تکیه اقتصادی بر دیگر صنایع را دوچندان می‌کند، از جمله عمده دلایلی است که بر اهمیت ورود صنعت گردشگری در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور صحه می‌گذارد.