گروه گردشگری، امیر شاملویی: ایران و ترکیه در تفاهم‌نامه‌ای توافق کرده‌اند مراوداتی در حوزه گردشگری با یکدیگر داشته باشند. بر همین اساس طرف ترکیه‌ای می‌خواهد ۱۰ هتل در ایران بسازد. مطالعه تطبیقی وضعیت گردشگری ایران و ترکیه گویای این است که کشور همسایه ایران در این زمینه به شکل قابل‌توجهی موفق‌تر بوده است. به‌کارگیری ۶۰۰ هزار نفر در مشاغل ایجادشده از بخش گردشگری و مشارکت مستقیم ۹۸ میلیارد لیری (۲/ ۳۳ میلیارد دلاری) این بخش در اقتصاد، گوشه‌ای از اهمیت این صنعت را برای ترکیه نشان می‌دهد. سهم این بخش در اقتصاد ترکیه حدود دو برابر این سهم در ایران است. از سوی دیگر، اگر به مخارج گردشگری داخلی و خارجی نگاه کنیم متوجه می‌شویم سهم گردشگران ورودی به ایران در این صنعت بسیار کم است و تنها به حدود ۷ درصد می‌رسد، حال آنکه این رقم در مورد ترکیه حدود ۵۵ درصد برآورد شده است.

مقایسه عواید مستقیم گردشگری

بنا بر اطلاعات منتشر شده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) در سال ۲۰۱۵، میزان مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی این کشور به ۵/ ۹۸ میلیارد لیر ترکیه تقریبا معادل ۲/ ۳۳ میلیارد دلار رسید که ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌داد. گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که این میزان در سال ۲۰۱۶ با افزایش ۲/ ۰ درصدی روبه‌رو خواهد شد و به رقم ۶/ ۹۸ میلیارد لیر افزایش خواهد یافت. این آمار اولیه بیانگر ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی حوزه‌هایی از جمله هتل‌ها، آژانس‌های مسافرتی، خطوط هواپیمایی و خدمات حمل‌ونقل مسافر است. علاوه بر صنایع فوق، فعالیت‌هایی نظیر رستوران‌ها و مراکز تفریحی نیز مستقیما در این حوزه اثرگذار هستند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲۶، مشارکت بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی ترکیه با افزایش ۸/ ۳ درصدی به رقم ۴/ ۱۴۳ میلیارد لیر ترکیه (تقریبا معادل با ۳۳/ ۴۸ میلیارد دلار) خواهد رسید که معادل با ۲/ ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور است. این در حالی است که طبق اطلاعات همین سازمان، این دو کشور در میزان عواید مستقیم گردشگری فاصله ۲۴ میلیارد دلاری دارند. مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری ایران در تولید ناخالص داخلی کشور، در سال ۲۰۱۵ به ۲۹۴هزار و ۴۲۸ میلیارد ریال (حدود ۷/ ۸ میلیارد دلار) رسیده که حدود ۵/ ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. همچنین این شورا پیش‌بینی کرده در سال ۲۰۱۶ میزان عواید حاصل از سفر و گردشگری ایران ۷/ ۶ درصد رشد خواهد داشت و به حدود ۳۱۴ هزار میلیارد ریال (تقریبا ۳/ ۹ میلیارد دلار) خواهد رسید. به علاوه، شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارش خود چشم‌انداز آتی حوزه گردشگری در ایران را تا سال ۲۰۲۶ روشن ارزیابی و اعلام کرده است رشد ۹/ ۴ درصدی این بخش ارزشی بیش از ۵۰۵ هزار میلیارد ریال (تقریبا معادل ۸/ ۱۴ میلیارد دلار) برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت؛ رقمی که معادل ۸/ ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور خواهد بود. این آمار بیانگر افزایش سهم گردشگری در اقتصاد ایران نسبت به سال‌های فعلی است.

مقایسه عواید غیرمستقیم و القایی

اگر مشارکت غیرمستقیم بخش سفر و گردشگری را نیز (شامل اثرات ناشی از سرمایه‌گذاری، زنجیره تامین و اثرات درآمدی القایی) در تولید ناخالص داخلی لحاظ کنیم، ارقام ذکر شده برای مشارکت گردشگری در تولید ناخالص داخلی تا حدودی متفاوت خواهد بود. براساس گزارش WTTC و با احتساب عوامل فوق، در سال ۲۰۱۵، عواید ترکیه از این بخش به ۱/ ۲۵۱ میلیارد لیر (معادل با ۶/ ۸۴‌میلیارد دلار) رسید که معادل ۹/ ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. همچنین انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۶ این رقم با رشد ۱/ ۱ درصدی به ۸/ ۲۵۳ میلیارد لیر (۵/ ۸۵ میلیارد دلار) معادل با ۶/ ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی ترکیه برسد. عواید ایران با لحاظ کردن عواید غیرمستقیم و القایی بخش سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۷۹۳ هزار میلیارد ریال (تقریبا معادل ۳۴/ ۲۳ میلیارد دلار) رسید که معادل ۷/ ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بود. انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۶، این رقم با افزایشی ۹/ ۵۳ درصدی همراه باشد و به بیش از ۸۳۹ هزار میلیارد ریال (معادل ۷/ ۲۴ میلیارد دلار) برسد که تقریبا ۸/ ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل خواهد داد. در چشم‌انداز آتی ایران که از سوی این سازمان اعلام شده، تا سال ۲۰۲۶ سهم این بخش به ۳/ ۷ درصد از تولیدات ناخالص داخلی افزایش خواهد یافت.

سهم گردشگری از اشتغال دو کشور

علاوه بر آنچه در مورد بخش گردشگری و مشارکت آن در رشد اقتصادی گفته شد، این بخش در اشتغال نیز موثر بوده است؛ امری که شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات اقتصاد ایران در حال حاضر باشد. در سال ۲۰۱۵، این بخش در ترکیه به طور مستقیم ۶۰۰ هزار شغل را به خود اختصاص داده که معادل ۳/ ۲ درصد کل اشتغال این کشور بوده است. گمان می‌رود تا سال ۲۰۲۶ بخش سفر و گردشگری در ترکیه مستقیما ۸۵۱ هزار فرصت شغلی را در خود داشته باشد که نسبت به ۱۰ سال اخیر ۶/ ۳ درصد رشد را ثبت خواهد کرد. در سال ۲۰۱۵، این مقادیر برای ایران ۴۷۶ هزار فرصت شغلی بوده و مطابق پیش‌بینی‌های شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۶ با ۲/ ۴ درصد افزایش به ۴۹۶ هزار شغل رسیده و ۹/ ۱ درصد از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۶ سفر و گردشگری مستقیما ۶۸۷ هزار فرصت شغلی را به خود اختصاص دهد که نسبت به ۱۰ سال پیش از آن، سالانه ۳/ ۳ درصد رشد خواهد داشت.

درآمدزایی ارزی

منابع ارزی و مخارج گردشگران خارجی در این حوزه نیز می‌تواند تا حدودی جبران‌کننده مشکلات ایجاد شده در بودجه کشورهای مبتنی بر صادرات کالا باشد. با این همه طبق آمارهای موجود، بخش اعظم مخارج گردشگری ایران را مخارج گردشگران داخلی تشکیل داده و تنها ۷ درصد مخارج این صنعت را گردشگران خارجی پرداخت کرده‌اند؛ در صورتی که در مورد ترکیه بیش از نیمی از عواید این صنعت از طریق مخارج گردشگران خارجی تامین شده است. این در شرایطی است که ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری و میراث فرهنگی، تاریخی جایگاه ویژه‌ای در جهان دارد تا آنجا‌که در گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» از نظر تعداد مکان‌های تاریخی- فرهنگی جهانی جزو ۱۰ کشور نخست جهان بوده است. گزارش مجمع جهانی اقتصاد همچنین حاکی از آن است که ایران از نظر زیرساخت‌های گردشگری از جمله تعداد اتاق‌های هتل موجود، خودپردازهای پذیرنده کارت ویزا، خدمات اجاره خودرو و خدمات دیگری از این قبیل ضعیف است. ضعف در هتلداری و تعداد اندک هتل‌های موجود نیز همان نکته‌ای است که سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای در تفاهم‌نامه اخیر به آن توجه کرده‌اند و ایجاد آنها می‌تواند بر بهبود زیرساخت‌ها و جذب گردشگران خارجی موثر باشد.

ترکیه؛ تجربه‌ای معتبر؟

به باور کارشناسان، در تجارت بین‌الملل کشورهای در حال توسعه عمدتا صادرات کالایی و به خصوص نفتی دارند. این امر آنان را در شرایط رکود جهانی با مشکلات کسری بودجه و مساله چگونگی تامین مخارج دولت روبه‌رو می‌کند. یکی از راه‌های برون‌رفت از وضعیت وابستگی به کالاها یا حداقل تخفیف اثر آنها در شرایط بحران و رکود، گسترش صنعت گردشگری است. این صنعت می‌تواند با مشارکت مستقیم و غیرمستقیم و القایی در سایر صنایع مانند هتلداری، رستوران‌ها و مواردی از این دست، در رشد اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال نقش موثری ایفا کند. یک مقایسه ساده بین این آمارهای ایران و ترکیه نشان‌دهنده این است که این کشور همسایه موفقیت بسیاری در صنعت گردشگری داشته و حدودا سه برابر ایران از حوزه گردشگری خود درآمد کسب کرده است. چنین تجربه موفقی در همسایگی ایران و با توجه به مشکلاتی که در سال‌های جاری به خصوص دو سال اخیر برای کشورهای صادرکننده کالا و نفت پیش آمده و اقتصاد آنها را به شدت آزار داده، موجب شده است نگاه دیگر کشورهای در حال توسعه که مزیت‌های گردشگری قابل توجهی دارند نیز به این حوزه جلب شود. استفاده از تجارب طرف ترکیه‌ای می‌تواند در ارتقای سطح کیفی و نحوه جذب گردشگران به کشور موثر باشد؛ امری که در تفاهم‌نامه صورت گرفته اخیر میان ایران و ترکیه به آن پرداخته شده است. با این حال به نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت گردشگری ایران و رشد این صنعت، به عواملی بیش از آموزش و تبلیغات نیاز باشد. سال گذشته «مجمع جهانی اقتصاد» ایران را از نظر رقابت‌پذیری قیمت، ارزان‌ترین کشور اعلام کرد اما در شاخص کلی اعلام شده، رتبه ایران ۹۷ بوده است. این در شرایطی است که رتبه کلی ترکیه در این گزارش ۴۴ و رتبه کشور دیگر خاورمیانه یعنی مصر، ۸۳ بوده است. با توجه به جاذبه‌های فراوان گردشگری ایران، به نظر می‌رسد آنچه به مثابه نقطه ضعف کشور عمل کرده و درآمدهای این بخش را متاثر می‌کند، در سایه عواملی همچون کیفیت زیرساخت‌هایی از جمله حمل‌ونقل، خدمات گردشگری و مواردی از این قبیل قرار دارد. خدمات گردشگری در این میان یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید بر آن تاکید کرد و نگاهی به تجربه کشورهای همسایه می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد.

فاصله 24 میلیارد دلاری گردشگری ایران و ترکیه

فاصله 24 میلیارد دلاری گردشگری ایران و ترکیه

فاصله 24 میلیارد دلاری گردشگری ایران و ترکیه