پیشنهاد تفکیک «گردشگری» از «میراث»

گروه گردشگری: نهاد متولی گردشگری، ‌تحت عناوین مختلفی در هر یک از کشورها اهداف و ‌فعالیت‌های خود را دنبال می‌کند. بر اساس اهمیتی که دولت‌ها برای این صنعت قائلند و نیز با توجه به ساختار سازمانی و سیاسی نهادهای اجرایی، تشکیلات گردشگری تحت عناوینی همچون سازمان، وزارتخانه یا اداره کل، امور مربوط به این صنعت را پیگیری و اجرایی می‌کنند. در ایران تصمیم‌گیری‌ها و ضوابط اجرایی مربوط به گردشگری در سازمانی متشکل از سه معاونت صنایع دستی، ‌میراث فرهنگی و گردشگری اتخاذ می‌شود و معاونت گردشگری در واقع متولی رسمی دولت ایران در امور مربوط به این صنعت است. سازمان میراث فرهنگی، ‌صنایع دستی و گردشگری از به هم پیوستن سه سازمان ایرانگردی و جهانگردی، میراث فرهنگی و صنایع دستی ایجاد شده است؛ سازمان‌هایی که بعد از جدا شدن از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صنعت و معدن، تحت یک‌عنوان و زیر نظر نهاد ریاست‌جمهوری به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. این ادغام البته منتقدان زیادی نیز داشته و این افراد از لزوم جداسازی این سه معاونت از هم به‌دلیل بسیط بودن هر یک از حوزه‌ها سخن به میان می‌آ‌ورند. همچنین عده‌ای از این مخالفان با تاکید بر جنبه‌های صنعتی گردشگری و همچنین صنایع دستی، بر لزوم اداره این معاونت‌ها تحت لوای وزارت صنعت و معدن دفاع می‌کنند. اما در این میان گروه دیگری نیز هستند که پا را فراتر گذاشته و از ضرورت تشکیل یک وزارتخانه برای مدیریت این حوزه‌ها یا حتی جداسازی و تفکیک این سه بخش از یکدیگر دفاع می‌کنند.

در همین خصوص دکتر محمدرضا فرزین، استاد اقتصاد گردشگری به‌عنوان یکی از طرفداران طرح ادغام معاونت گردشگری در وزارت صنعت، می‌گوید: «ساختارهای سازمان‌های گردشگری در دنیا از چند الگو پیروی می‌کنند؛ یکی از این الگو‌ها تلفیق سازمان گردشگری با سازمان حمل و نقل است که بیشتر در کشورهای آسیای شرقی مانند چین، ژاپن و کره رواج دارد. در برخی دیگر از کشورها مانند اسپانیا، سازمان‌های گردشگری با وزارتخانه‌‌های تجارت و بازرگانی ترکیب شده‌اند. در کشورهایی نظیر برزیل نیز گردشگری و ورزش در هم آمیخته‌اند. برخی دیگر نیز الگویی شبیه به ما دارند؛ مانند انگلستان که گردشگری و میراث فرهنگی تحت نظر یک نهاد قرار دارند. برخی دیگر از کشورها مانند ترکیه نیز وزارت گردشگری دارند.»

وی درخصوص ساختار سازمانی گردشگری در ایران تصریح می‌کند: «من معتقدم فعالیت گردشگری بیشتر یک تجارت است. به همین دلیل بهتر است گردشگری به سازمان‌های تجاری ما نزدیک‌تر باشد. مثلا شاید بهتر باشد سازمان گردشگری را با سازمان توسعه و تجارت وزارت صنعت، معدن و تجارت یکی کنیم.» فرزین ادامه می‌دهد: «به این دلیل که گردشگری ماهیتا یک تجارت است، این‌گونه بیشتر می‌توانیم روی کانال‌های بازاریابی آن تمرکز کنیم. بهتر است کارشناسان آن نیز از رشته‌های مدیریت بازرگانی و مدیریت گردشگری باشند که بازارهای مختلف را بشناسند و بازاریابی بدانند. البته این طرح‌ها دارای مزایا و معایبی هستند ولی همه این پیشنهادها قابل بررسی است.»

هضم گردشگری در میراث

این دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص وضعیت گردشگری در ساختار سازمانی کنونی می‌گوید: «متاسفانه مشکل ادغام گردشگری با میراث فرهنگی در این است که عملا گردشگری در میراث هضم شده است. میراث فرهنگی سابقه تاریخی بیشتری دارد و کارشناسان قدیمی‌تری نیز در این حوزه حضور دارند؛ اما گردشگری در ایران یک فعالیت نو بوده و عملا هم به خوبی پا نگرفته است.» وی اضافه می‌کند: «بعد از انقلاب هیچ‌گاه نتوانستیم یک سازمان گردشگری تخصصی داشته باشیم. عموما افرادی هم که در دولت‌های مختلف مسوول سازمان گردشگری شدند از بخش‌های دیگری به گردشگری آمدند که تخصص لازم را نداشتند. بنابراین ما نتوانستیم یک نهاد تخصصی مناسب را بعد از انقلاب در حوزه گردشگری شکل دهیم.» فرزین همچنین اظهار می‌کند: «بیشتر بودجه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری عملا صرف بازسازی و مرمت می‌شود و این یکی از مشکلاتی است که ما در ساختار کنونی گردشگری با آن مواجهیم.»

این استاد دانشگاه در خصوص اینکه آیا با تفکیک نهاد گردشگری از ساختار موجود می‌توان این مشکلات را حل کرد، اظهار می‌کند: «طبیعی است که به صرف تفکیک اتفاق خاصی نمی‌افتد؛ چرا که تجربه در ایران نشان داده تغییرات سازمانی عملا در ظاهر اتفاق می‌افتند؛ به این معنا که روابط و ساختارها اصلاح نمی‌شوند و فقط ساختمان‌ها هستند که از هم جدا می‌شوند؛ درست مانند وزارت صنعت و معدن و بازرگانی که در ظاهر در هم ادغام شده‌اند اما هنوز بخش‌هایی از آنها از یکدیگر منفک‌هستند.» وی می‌افزاید: «باید بتوانیم تفکیک را در قالب یک برنامه بلندمدت انجام دهیم. این کار باید مبتنی بر یک تغییر نگاه استراتژیک با یک کار برنامه‌ریزی‌شده باشد.»

فرزین در رابطه با تبدیل گردشگری به یک وزارتخانه مجزا نیز توضیح می‌دهد: «وزارتخانه شدن یک فعالیت به این معنا نیست که آن فعالیت خیلی مهم است. مثلا فعالیت برنامه و بودجه ما که یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کشور است در قالب یک سازمان اداره می‌شود. علاوه‌بر آن وزارتخانه بحث تعاملات با مجلس را هم دارد که کار را برای متصدیان سخت‌تر می‌کند. از این رو به نظر من، وزارتخانه شدن در حال حاضر نمی‌تواند خیلی کمکی به بخش گردشگری ما بکند.»تشتت آرای موجود و ادله‌ای که هریک از گروه‌های منتقد ساختار فعلی گردشگری در دفاع از پیشنهاد خود می‌آ‌ورند، قابل تامل و بررسی است؛‌ موضوعی که شاید مجلس آینده، ‌محل خوبی برای پرداختن به آن باشد.