گروه گردشگری، شیما رئیسی: کارشناسان و اقتصاددانان معتقدند همگانی کردن سفر به این معنا که همه طبقات اقتصادی و اجتماعی جامعه، توان برنامه‌ریزی برای سفر را داشته و بتوانند آن را وارد سبد کالاهای مصرفی خود کنند، نیازمند برنامه‌ریزی‌های کلان در رئوس بالای ساختار سیاسی کشور است.استاد دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس اقتصاد گردشگری، در این‌باره به «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: «به‌دلیل گستردگی تاثیرات مثبت اقتصادی و اجتماعی سفر در سطوح مختلف جامعه، ورود بخش عمومی به این حوزه بسیار مهم بوده و تنها در این صورت است که شرایط لازم برای گسترش و توسعه سفرهای داخلی فراهم می‌شود.»

دکترمحمدرضا فرزین، تصریح می‌کند: «البته مفهوم چنین گفته‌ای این نیست که بخش خصوصی نادیده انگاشته و کنار گذاشته شود؛‌ بلکه تاکیدی است بر نقش نهادهای عمومی برای مهیا کردن ورود بخش خصوصی با تمام قوا و حمایت از آنها.» به گفته این استاد دانشگاه، از آنجا که حجم عمده‌ای از امکانات و کالاهای گردشگری همچون جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جنبه عمومی دارند، ورود این بخش به عرصه گردشگری کشور بسیار حائز اهمیت است. وی اضافه می‌کند: «دولت به معنای بخش عمومی باید با تمام قوا در زمینه برنامه‌ریزی، وضع قوانین و مقررات تسهیل‌کننده برای ورود بخش خصوصی و ایجاد هماهنگی تمام بخش‌های درگیر در صنعت گردشگری کشور که از نظر تعداد و تنوع پرشمارند، ورود پیدا کند؛ تنها در این‌صورت است که می‌توان به پاگرفتن این صنعت در کشور به گونه‌ای که در جایی همچون ترکیه اتفاق افتاد، امیدوار بود.»

بخش عمومی به نفع همگانی شدن سفر

فرزین یکی از اثرات ورود قدرتمند و همه‌جانبه بخش عمومی به وادی گردشگری را در کنار تقویت زمینه‌های حضور بخش خصوصی به‌صورت ساختارمند، انحصارزدایی از مقوله سفر به نفع طبقات درآمدی پایین و متوسط جامعه عنوان و خاطرنشان می‌کند: «در برنامه‌ریزی‌های کلان باید امکان پرداختن کلیه اقشار جامعه به مقوله سفر در نظر گرفته شود.» فرزین ادامه می‌دهد: «زیرساخت‌های اقامتی، خدماتی، تفریحی و رفاهی باید به گونه‌ای متنوع و با ظرفیت‌های مختلف طراحی و ایجاد شوند تا همه اقشار با سطوح درآمدی مختلف توان پرداخت هزینه‌های سفرهای داخلی را داشته باشند.» وی با اشاره به اینکه در برنامه‌ریزی‌های مربوط به صنعت گردشگری باید موضوعات اقتصادی را به صورت جدی مدنظر قرار داد، می‌افزاید:‌ «معطوف به این نوع نگاه، شناسایی گروه‌های مختلف بازار اهمیت یافته و پس از آن است که فعالان این صنعت به خوبی درخواهند یافت برای داشتن حداکثر سود باید چه محصولاتی را تولید کنند.» در بحث‌های مربوط به بازار و ارائه کالا و خدمات، شناسایی جامعه هدف از این منظر که چه نیازهایی دارند، توان مالیشان چقدر است و چه متغیرهایی بر ذائقه مصرفی‌شان اثر دارد، بسیار مهم است. بعد از این مرحله باید مخاطبان کالا و خدمات تولیدی را به دسته‌های مختلف تقسیم کرده و بر اساس نوع و سطح تقاضایشان کالا و خدمات متناسب را ارائه داد. بدیهی است که تولیدات گردشگری نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست و برای جذب مشتریان بیشتر باید این دسته‌بندی‌ها و پس از آن طراحی و ارائه خدمات و کالاهای متناسب با نوع نیاز و خواست متقاضیان مورد توجه قرار گیرد. تقسیم‌بندی گردشگران به دو دسته داخلی و خارجی یکی از انواع این تقسیم‌بندی‌ها است. در سطح گردشگران داخلی نیز شناسایی گروه‌های هدف با توجه به سطح درآمدشان و در قالب دهک‌های اقتصادی می‌تواند برای تعیین استراتژی‌های مناسب جذب حداکثری افراد به مقاصد داخلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. در این خصوص فرزین می‌گوید: «تقسیم‌بندی مقاصد برای گردشگران با سطح درآمدی متفاوت یک اشتباه بزرگ است؛ ‌برای همگانی کردن سفر و ایجاد امکان گسترش فرهنگ سفر در میان خانواده‌های ایرانی با سطوح درآمدی مختلف، باید زیرساخت‌های متنوع با قیمت‌های متفاوت برای گروه‌های مختلف ایجاد کرد.» این استاد دانشگاه برای توضیح بیشتر در این مورد، شمال کشور را به عنوان یک نمونه مطرح کرد؛‌ بخشی از کشور که تقریبا پذیرای گردشگران زیادی از سطوح مختلف اقتصادی و اجتماعی است.

تاثیر امکانات گردشگری کشورهای همسایه بر گردشگری داخلی

اما در بحث توسعه گردشگری داخلی آنچه می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند، تنها به زمینه‌های داخلی این صنعت مربوط نمی‌شود؛ بلکه امکانات گردشگری کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای همسایه، نقش پررنگی در استقبال از جاذبه‌های گردشگری یک سرزمین دارد. در واقع از آنجا که افراد در انتخاب مقاصد سفر خود مختارند، عرصه رقابتی جلب گردشگر تنها محدود به داخل کشور نشده و از این حیث برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در این حوزه بسیار دشوارتر خواهد شد. گرچه عوامل زیادی در نتیجه تصمیم‌گیری افراد برای انتخاب مقصد سفرشان دخیل است اما متغیرهای قیمتی در این میان، از اهمیت بیشتری برخوردارند؛ متغیری که به اعتقاد کارشناسان، در تعیین مقصد سفر برای دهک‌های میانی می‌تواند تاثیرگذارتر باشد. به اعتقاد فرزین‌، اگرچه قیمت کالاها و خدمات گردشگری در تعیین مقصد سفر موثر است، ‌اما این انتخاب تنها معطوف به قیمت نیست و سطح کیفی و تنوع خدمات بر اساس هزینه‌ای که ارائه‌دهندگان این کالاها از مشتریان دریافت می‌کنند نیز بسیار مهم است. این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: «تنوع و سطح کیفی خدمات در ترکیب با قیمت، ‌متغیر جدیدی را تولید می‌کند که بر انتخاب مقصد گردشگری مسافران موثر است.» وی یکبار دیگر به کشوری همچون ترکیه اشاره و بر نقش دولت این کشور در توسعه صنعت گردشگری نیز تاکید می‌کند و می‌گوید: «عزم این دولت در نشاندن این صنعت در جایگاه واقعی‌اش، سبب ارائه خدمات متنوع با قیمت‌های مناسب شده است؛‌ به گونه‌ای که نه تنها گردشگران آسیایی و اهل خاورمیانه، بلکه گردشگران زیادی از کشورهای اروپایی هم مشتاق سفر به این کشور هستند.» این استاد دانشگاه با بیان اینکه ارائه تنوع و کیفیت خدمات گردشگری ارائه شده در کشوری همچون ترکیه سبب شده تا به عنوان یک نمونه موفق در توسعه صنعت گردشگری همواره مورد توجه قرار گیرد، قیمت کالاهای گردشگری در این کشور را در مقایسه با ایران بسیار مقرون به صرفه‌تر عنوان و این موضوع را عاملی برای سنگینی کفه ترازو به نفع سفر به چنین کشوری به جای مقاصد داخلی در میان ایرانیان طبقه متوسط می‌داند.

وی یادآور می‌شود: «کشورهای گردشگرپذیر توانسته‌اند متناسب با همه سلایق، محصولات گردشگری ارائه دهند و به‌دلیل ارائه تسهیلات از سوی دولت‌هایشان، قیمت این خدمات را تعدیل کنند؛‌ تا آنجا که اقتصاد شهری ‌مناطقی از این کشورها به صورت مستقیم وابسته به این صنعت است.» فرزین می‌افزاید: «با وجود همه استعدادهای موجود در کشور برای رشد صنعت گردشگری هنوز نتوانسته‌ایم آن‌گونه که باید دستاوردی در این حوزه داشته باشیم و این به‌دلیل عدم داشتن تجربه کافی در این عرصه و همچنین نرسیدن بازار به آن سطح از بلوغ لازم در دو سوی عرضه و تقاضا است.» وی به نقش بخش عمومی و ضرورت ورود آن به بحث گردشگری کشور تاکید و تصریح می‌کند: «بخش عمومی با درک اثرگذاری این صنعت در رشد اقتصادی کشور، می‌تواند با قوت هرچه تمام‌تر در این عرصه قد علم کند و با برنامه‌ریزی و ارائه تسهیلات لازم، این صنعت را مورد حمایت قرار دهد. همچنین با مدیریت ساختار بازار و حل مسائل موجود در پیش پای سیستم نرخ‌گذاری، این توان را خواهد داشت که نقش عمده‌ای در حل مشکلات این صنعت بازی کند.» فرزین ایجاد شرکت‌های بزرگ در زمینه ارائه خدمات گردشگری را که ایجادشان نیازمند وضع قوانین و مقررات لازم است، ‌از دیگر راهکارهای ارتقای صنعت گردشگری داخلی عنوان می‌کند و آن را، ‌راهی برای شکل‌گیری یک بخش خصوصی قدرتمند می‌داند.اگر گردشگران داخلی را با توجه به سطح درآمدشان به سه سطح پایین، متوسط و بالا تقسیم‌بندی کنیم، فرهنگ‌سازی و ارائه خدمات با کیفیت، از مهم‌ترین زمینه‌های جذب دهک‌های درآمدی بالا و تعدیل هزینه‌ها و ارائه خدمات با تنوع کیفی و قیمتی که قدرت و حق انتخاب را افزایش دهد، مهم‌ترین عامل برای ایجاد تمایل گردشگران با درآمد متوسط برای داشتن سفرهای داخلی است. همچنین باید زیرساخت‌هایی با قیمت مناسب برای اقشار کم درآمد جهت همگانی کردن سفر و گسترش گردشگری در میان دهک‌های درآمدی پایین نیز در نظر گرفت. علاوه‌بر اینها، به اعتقاد کارشناسان، افزایش تعطیلات آخر هفته از یک روز به دو روز، آزادسازی و شناور کردن قیمت خدمات گردشگری و ارائه تسهیلات بانکی برای سفرهای داخلی، از جمله دیگر تمهیداتی خواهد بود که منجر به رونق گردشگری داخلی می‌شود.