مهندس بهمن هوشمند

دبیر کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی خراسان شمالی

اکوتوریسم به استفاده از جذابیت‌های بوم‌شناختی و زیست‌محیطی و ژئوتوریسم و بهره‌گیری از جاذبه‌های زمین‌شناختی در صنعت گردشگری اطلاق می‌شود و هرچند این دو بخش به‌عنوان دو شاخه مستقل محسوب می‌شوند اما هر دو به مفهوم استفاده از ظرفیت‌های طبیعی در گردشگری هستند و در بسیاری از موارد نمی‌توان مرزی بین آنها قائل شد.صنعت گردشگری که بخشی از آن را ژئوتوریسم و اکوتوریسم تشکیل می‌دهند، صنعت بدون دودکش نام گرفته است؛ چرا که با حفظ طبیعت و پاکی محیط زیست همراه است. این دو شاخه گردشگری کاربردهای فراوانی دارند که از آن جمله می‌توان به ایجاد اشتغال، انجام تفریحات سالم، کمک به آموزش و تحقیقات و آشنایی با مسائل اکولوژیکی و زمین‌شناختی، تبادلات علمی و فرهنگی، افزایش غرور بومی و ملی، آموزش رفتار‌های صحیح زیست محیطی و جلب حمایت آحاد جامعه از ذخایر و میراث‌ملی و طبیعی اشاره کرد.

پتانسیل‌های خراسان شمالی

استان خراسان شمالی با تنوع زمین‌شناسی قابل ملاحظه در محدوده سه ایالت ساختاری شامل زون‌های هزار مسجدکپه‌داغ، البرز شرقی و ایران مرکزی قرار دارد و از نظر منابع طبیعی و تقسیم‌بندی جنگل‌های ایران نیز مشتمل بر دو ناحیه رویشی ایران- توران با گونه غالب اُرس در عمده نقاط استان و جنگل‌های هیرکانی در غرب استان (منطقه درکش واقع در دامنه شمالی آلاداغ و به‌عنوان تنها جنگل بلوط شرق ایران) است. همچنین این استان دارای حیات وحش و تنوع گیاهی کم‌نظیری بوده و از لحاظ تقسیمات زیست‌محیطی مشتمل بر چندین پارک ملی، پناهگاه حیات وحش ومناطق حفاظت شده می‌باشد.از سایر عوارض طبیعی این استان می‌توان به انواع غارها مانند غار هنامه در شیروان و گنج‌کوه در جاجرم، چشمه‌های آب گرم معدنی و کارستی نظیر چشمه مهمانک سملقان، قلعه زوی شیروان و ایوب‌راز و جرگلان، دره‌های عمیق گسلی و ناودیسی (یا همان زاوها در گویش محلی و کرمانجی شمال خراسان) مانند دره خسرویه فاروج، اسفیدان بجنورد، روئین اسفراین و اوغاز شیروان، انواع آبشارها چون اسطرخی شیروان، بیار مانه و سملقان و ایزی اسفراین، کوهستان‌ها و قله‌های مرتفع آهکی با چشم‌اندازهای طبیعی چون قله شوان گلیل و قله‌های شاه‌جهان، سالوک، بهار و قورخود، یخچال‌های کوچک طبیعی (یا همان برفندیل‌ها درگویش کرمانجی خراسان) نظیر برفندیل‌های محمدشریف و سنجربیگ در شمال شیروان و‌هاور در منطقه درکش، تپه‌ها و نهشته‌های لسی بدرانلوی بجنورد توأم با تاکستان‌های دیم و طبیعت سرسبز، مئاندرها یا همان پیچان‌رودهای زیبای اترک در منطقه مانه و پدیده‌ها و رخساره‌های متنوع ژئومورفولوژیکی چون رخساره پهنه‌های رسی و نمکی، اینسلبرگ و تپه‌های سرخ منفرد واقع در مناطق بیابانی استان اشاره کرد.

از سوی دیگرخراسان شمالی به‌عنوان یکی از قطب‌های عشایری کشور و دربرگیرنده صد‌ها طایفه از ایلات کرد (کرمانج)زعفرانلو و شادلو و ازجمله کهن‌ترین اقوام ایرانی و آریایی با فرهنگ و آداب و سنن غنی تاریخی نظیر موسیقی اصیل کرمانجی، کشتی باچوخه و صنایع‌‌دستی می‌باشد که در حوالی پدیده‌های ژئوتوریستی و اکوتوریستی استان سکنی گزیده‌اند‌. همچنین این استان با ویژگی‌های منحصربه‌فرد از حیث جغرافیای انسانی شامل اقوام و گویش‌های گوناگون چون تات و فارس، کرد، ترک و ترکمن به‌عنوان گنجینه فرهنگ‌ها و تنوع قومی تلقی می‌شود. ازجنبه دیگر، خراسان شمالی در مسیر جاده آسیایی شمال-مشهدمقدس یعنی در حد فاصل دو قطب مهم گردشگری کشور و در مسیر تردد میلیون‌ها زائری واقع است که به زیارت بارگاه مطهر امام رضا(ع) مشرف می‌شوند و نیز این استان دارای مکان‌های تاریخی و باستانی متعدد چون آتشکده اسپاخو درمانه و سملقان، ارگ بلقیس اسفراین، قلعه جلال‌الدین جاجرم، آیینه‌خانه وعمارت تاریخی مفخم دربجنورد، قلعه تیموری شیروان و بقعه و بارگاه‌های متعدد مذهبی و صدها اثرتاریخی، مذهبی و باستانی دیگر مربوط به عهد پارت‌ها و دوره‌های دیگر است‌.

پیشنهاد

با شرح فوق شاید نتوان مدعی برتری جذابیت‌های طبیعت‌گردی این استان نسبت به سایر مناطق کشور شد،‌ اما می‌توان به صراحت اذعان داشت که خراسان شمالی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی از انواع گردشگری نظیر توریسم عشایر، آثار باستانی، تاریخی، فرهنگی و تنوع قومی می‌باشد که مکمل ظرفیت‌های طبیعی استان محسوب می‌شوند‌. در پایان پیشنهاد می‌کنم سازمان‌های مرتبط مانند میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، منابع طبیعی و آبخیزداری، محیط زیست، امور عشایر، صنایع و معادن، سازمان زمین‌شناسی و سایر متولیان و به‌ویژه کارگروه گردشگری استان به‌طور جدی از این مهم حمایت کنند و با مساعدت و همفکری محققان و صاحب‌نظران و با انجام مطالعات همه‌جانبه، برنامه‌ها و زیرساخت‌های گردشگری استان را تقویت کنند. بدیهی است با تحقق این امر و فعلیت یافتن تمام جنبه‌ها و استعدادهای مزبور، صنعت گردشگری این استان خواهد توانست نقش مهمی در رشد اقتصادی و توسعه پایدار منطقه‌ای و ملی ایفا کند.

ظرفیت‌های طبیعت‌گردی خراسان شمالی و نقش آن در توسعه پایدار