محمدرضا معادیخواه

دانشجوی دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

دستیابی به تحلیل معقول و منطقی از شرایط گردشگری ایران برای فهم سرمایه‌گذاری در این حوزه اولین گام کلیدی است. هم‌اکنون فضای خوش‌بینی بر تحلیل‌های این حوزه غلبه دارد و دست‌اندرکاران حوزه گردشگری خود را آماده استقبال از تعداد گردشگران بیشتر و بیشتری می‌کنند. در همین جهت می‌توان به سخنان رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در اختتامیه کارگاه بین‌المللی آمار و حساب‌های اقماری گردشگری (TSA) اشاره کرد که گفت: «ما امروز باید آماده پذیرایی از صدها هزار گردشگر باشیم.» وی با اشاره به گفت‌وگویی که چندی پیش با آسوشیتدپرس داشت، خاطرنشان کرد: «سونامی گردشگران که در مصاحبه با این رسانه به آن اشاره کردم، در حال وقوع است و تمایل گردشگران خارجی برای حضور در ایران و استفاده از جاذبه‌های گردشگری کشورمان و رزرو هتل‌ها برای سال‌های آینده، موید این مطلب است.»

شاید بتوان سخنان ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران در مردادماه ۹۴ را نیز در این دسته از پیش‌بینی‌ها گنجاند. او اعلام کرد: «هتل‌های چهار و پنج ستاره پنج شهر گردشگری اصفهان، یزد، تهران، شیراز و اهواز تا سال ۲۰۱۶ توسط گردشگران خارجی رزرو شده است.» البته می‌توان چنین اظهار نظرهایی را افراطی دانست که به‌سرعت واکنش متخصصان این حوزه را نیز در پی داشت. محمدعلی فرخ‌مهر، رئیس اتحادیه هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان تهران در مقابل این اظهارنظر گفت: «این‌گونه اظهارنظرهای قاطعانه و غیرکارشناسی نه تنها درست نیست، بلکه در روند رشد صنعت گردشگری خدشه وارد می‌کند.» او بیان کرد: «این اظهارنظرهای غیرکارشناسی موجب سوء‌برداشت سهامدارانی می‌شود که ارتباط مستمر با هتل ندارند و چنین استنباط می‌کنند که گزارش مدیران هتل غیرواقع است؛ بنابراین اثرات سوء در رفتار شرکا را نیز به دنبال خواهد داشت.»در چنین شرایطی رسیدن به قضاوتی درست کار چندان ساده‌ای نیست و باید در این مسیر جانب احتیاط را گرفت. به‌ویژه اینکه گهگاه آمارهای ارائه شده با شائبه‌هایی از جنس علاقه‌مندی مدیران به دفاع از کارنامه‌شان همراه است.

خوش‌بینی جهانی

با این همه خوش‌بینی نسبت به آینده گردشگری به اظهارات داخلی منحصر نمی‌شود. «بازار جهانی سفر لندن» در گزارشی با عنوان «ایران در حال تبدیل به کانون گردشگری» اظهار کرد که ایران به دنبال تحولات سیاسی اخیر صورت گرفته، به‌طور بالقوه به‌عنوان یک مقصد توریستی برای گردشگران انگلیسی به شمار می‌آید. در این گزارش عنوان شده که از هر ۶ گردشگر انگلیسی یک نفرشان (۱۶درصد) گفته‌اند که علاقه‌مند به دیدار از ایران هستند. همچنین بر اساس این گزارش، بیش از ۳۰درصد از متصدیان صنعت مسافرت جهانی (شامل غرفه‌داران بازار جهانی سفر و مشترکان این بازار) که به نوعی در تعامل با بخش گردشگری ایران هستند، گفته‌اند انتظار می‌رود که در ۱۲‌ماه آینده برای امور کاری‌شان به ایران سفر کنند. قرار گرفتن ایران در جمع ۵۰ کشور برتر دنیا در جذب گردشگری خارجی نیز تاییدی بر خوش‌بینی‌های موجود در ارتباط با بهبود روزافزون اوضاع گردشگری است.نکته دیگری که در ارتباط با بازار گردشگران باید فراتر از کمیت گردشگران به آن دقت کرد، موضوع کیفیت گردشگران و تاثیر مالی آنان بر مقاصد گردشگری است. به عنوان مثال براساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO) در سال ۲۰۱۱ آلمان یکی از مهم‌ترین کشورهایی است که گردشگران آن بیشترین میزان هزینه‌‌کرد را در سفرهای خارجی داشته‌اند و برای دنیا ۸۴ میلیارد دلار آورده اقتصادی داشته‌اند؛ گردشگرانی که فقط حدود نیم درصد از سهم بازار گردشگری ورودی به ایران را در سال ۲۰۱۳ به خود اختصاص داده‌اند.

گردشگران آمریکایی نیز از جمله گردشگرانی هستند که از این حیث حائز اهمیت هستند. پس از تحولات سیاسی پیش‌آمده رشد گردشگران آمریکایی مورد توجه فعالان این حوزه بوده‌است. رئیس سازمان میراث فرهنگی در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس بیان کرد‌: «در سال ۱۳۹۳، در مجموع ۳۴۰۰ گردشگر آمریکایی به ایران آمدند، درحالی‌که این رقم در سال پیش از آن ۱۸۰۰ نفر بوده است.» با این حال باید توجه داشت که گردشگران زمانی بیشتر خرج می‌کنند که بهانۀ این موضوع یعنی امکانات تفریحی و گردشگری دراختیار آنان باشد. به این ترتیب با وجودی که بر مبنای آمارهای موجود و شواهد و قرائنی که از دست‌اندرکاران گردشگری به دست می‌آید روند گردشگری در حال تحول است، اما نباید از پایدار ماندن شرایط نیز غافل ماند؛ به‌ویژه در صنعتی نظیر هتلداری که نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت است و تحولات سیاسی سال‌های قبل که به کاهش قابل توجه تعداد گردشگران خارجی به‌ویژه گردشگران اروپایی و آمریکایی منجر شد، تاثیر منفی محسوسی بر این صنعت گذاشت. نگاه به آینده‌ای بسیار متفاوت، اتکا به داده‌های گذشته برای پیش‌بینی آینده را دشوار می‌کند و باید منطق متفاوتی را در این زمینه پیش گرفت. شاید گفته یکی از فعالان هتل‌های زنجیره‌ای در این مسیر قابل اعتنا باشد؛ ایشان از کاهش سن گردشگران به عنوان شاخصی برای بهبود اوضاع گردشگری یاد کرد. به نظر می‌آید زمانی می‌توان با خیالی آسوده از بهبود اوضاع گردشگری نوشت که شاهد باشیم گردشگران به همراه خانواده و کودکان خود به ایران سفر می‌کنند. تا رسیدن به این شرایط که نشان از کاهش قابل ملاحظه ریسک پیش‌بینی‌ها دارد، حوزه گردشگری محل سرمایه‌گذاری افرادی است که واقعا به آن اعتقاد داشته و ریسک‌های احتمالی آن را پذیرفته باشند.