نقش زیرساخت‌ها در رونق بافت‌های تاریخی

گروه گردشگری- نرگس لطیف‌پور: زیرساخت‌های اولیه همچون معابر، سیستم برق و گاز و آب و سایر امکانات اولیه مورد نیاز ساکنان که با بافت تاریخی نیز متناسب باشد از جمله مهم‌ترین و در عین حال حساس‌ترین عواملی است که در ادامه حیات اجتماعی بافت‌های تاریخی تاثیر بسزایی دارد. از همین رو در طرح حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی- فرهنگی و توانمندسازی مالکان و بهره‌برداران بناهای تاریخی - فرهنگی که چندی پیش (۲۰ دی‌ماه) در مجلس شورای اسلامی به رای گذاشته شد، نیز در چند مورد به این مهم اشاره شده است.

بر اساس ماده ۹ این طرح، «کلیه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط موضوع ماده ۵ قانون محاسبات عمومی، مکلفند برنامه‌های خود در ارتباط با رفع نیازهای موجود در حوزه‌های خدماتی، تجهیزاتی و نیز زیرساخت‌های مورد نیاز برای ارتقای کیفیت زندگی در بافت‌های تاریخی - فرهنگی هر شهر یا روستا را ظرف مدت ۶ ماه پس از تصویب این قانون مشخص و در قالب برنامه‌های سالانه در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تصویب و به مورد اجرا گذارند. اجرای برنامه فوق باید به گونه‌ای باشد که حداکثر ظرف مدت ۱۰سال از تصویب این قانون، سطح خدمات و تامین زیرساخت‌های مورد نیاز این محدوده‌ها از سطح میانگین شهر یا روستای ذی‌ربط پایین‌تر نباشد.»معاون توسعه مدیریت و منابع شرکت عمران بهسازی در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «چیزی که این طرح دنبال می‌کند احیا و باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی ثبت شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. بنابراین برنامه‌ها نیز در جهتی است که سرانه خدماتی، فضای سبز، آموزش و... برای مردمی که در این بافت‌ها مستقر هستند، با رعایت اصول و ضوابط افزایش یابند؛ چراکه در مقایسه با بافت‌های پیرامون خود سطح پایینی دارند و همین امر موجب تخلیه این بافت‌ها از سکنه می‌شود.» افشین میرزابابایی تاکید می‌کند که شبکه‌های آب و فاضلاب، گاز، مخابرات و... باید اسلوب خاصی داشته باشد و اداره‌های مرتبط با ایجاد این زیرساخت‌ها باید ضوابط را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند.

نمونه موفق احیای بافت تاریخی

به گفته او، با ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز، راه ورود گردشگر به این بافت‌ها باز شده و چون نیازهای آنها از نظر دسترسی به امکانات پاسخ داده می‌شود موجب رونق اقتصادی بافت خواهد شد. این مقام مسوول همچنین معتقد است وقتی مدیریت شهری نیز به این بافت‌ها و توسعه آنها توجه کند، مردمی که این بافت‌ها را ترک کرده‌اند به بازگشت ترغیب می‌شوند. معاون توسعه مدیریت و منابع شرکت عمران بهسازی یادآور می‌شود: «نمونه بارز و موفق در این زمینه محله فهادان یزد است که با ایجاد برخی زیرساخت‌ها و میهمانسراهای محلی و... شاهد رونق اقتصادی و اجتماعی فرهنگی در این بافت هستیم؛ به گونه‌ای که اهالی کم کم به این محله بازگشته‌اند و حتی مغازه‌ها و بازارچه‌های قدیمی باز شده و رونق گرفته‌اند.»در ماده۱۰ این طرح نیز به ورود وسایل نقلیه در این بافت‌ها اشاره شده و آمده است: «واردات وسائط نقلیه امدادی و خدماتی دستگاه‌های خدمات‌رسان از جمله آمبولانس، خودروهای امداد و نجات، آتش‌نشانی، جمع‌آوری زباله و نظایر آن که متناسب با ابعاد معابر و گذرگاه‌های بافت‌های تاریخی - فرهنگی طراحی شده و با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و تصویب هیات وزیران و صرفا برای کاربرد در اماکن فوق‌الذکر به کشور وارد شده‌اند، با منظور کردن حساب جمعی- خرجی در بودجه‌های سالانه، از پرداخت حقوق ورودی معاف هستند.»میرزابابایی در این‌باره می‌گوید: «معمولا عبور و مرور در این بافت‌ها و محله‌ها سخت و اغلب کوچه‌ها تنگ و حتی سقف کوچه‌ها در بسیاری موارد کوتاه است. طبیعی است که با مرور زمان این محله‌ها تا جایی که امکان دارد با محیط پیرامون خود سازگار شده‌اند اما در مناطقی که ثبت ملی شده‌اند اجازه ورود خودرو داده نمی‌شود یا ورود آنها در مواقع ضروری باید بر اساس ضوابطی باشد که معاونت میراث فرهنگی کشور تعیین کرده است.»او با اشاره به اینکه در این زمینه بهره‌گیری از الگوهای جهانی بسیار موثر خواهد بود، می‌افزاید: «بحث پیاده‌روسازی در این بافت‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است که می‌توان برای نمونه از الگوی فلورانس ایتالیا بهره برد که در آن، عرض و مساحت پیاده‌روها بیشتر از سواره‌روها است؛ چیزی که در مناطق و بافت‌های تاریخی تهران برعکس است.»

ماهیت فرابخشی ایجاد زیرساخت

رئیس صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی نیز درباره طرح مذکور گفت: «داشتن برنامه در حوزه زیرساختی بناهای تاریخی یک اصل مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه فوریت این طرح در مجلس رد شد و با توجه به اینکه به‌عنوان یک طرح عادی مطرح شده به نظر می‌رسد که بررسی آن به مجلس دوره بعد برسد.»محمدرضا پوینده ادامه داد: « می‌توان جزئیات طرح را تا زمان تایید شدن آن در مجلس، از سوی معاونت میراث فرهنگی به کلیه مدیران کل استان‌ها، اوقاف، شهرداری‌ها و نهادهای مرتبط ابلاغ کرد تا اجرایی شود.»او با بیان اینکه در زمینه فراهم آوردن زیرساخت‌های مورد نیاز در بافت‌های تاریخی باید از تجربیات جهانی استفاده کرد، افزود: «در این زمینه آنچه اهمیت دارد این است که به کالبد و هویت بنا آسیب نرسد که در همین راستا لازم است طرح‌های مطالعاتی دقیقی ارائه شود.» پوینده معتقد است که وارد شدن به مقوله زیرساختی در این حوزه یک بحث فنی و فرابخشی و فراسازمانی است که تمام دستگاه‌های متولی و مرتبط باید همکاری داشته باشند.به گزارش «دنیای اقتصاد» از آنجاکه رونق اقتصادی در پی احیا و ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز یکی از اهداف مهم و لازم در این زمینه است، باید در نظر داشت که رعایت ضوابط احیا و باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی نیز به همان میزان اهمیت دارد و در این زمینه می‌توان از تجربه‌های موفق در ایران و دنیا استفاده کرد. همچنین با در نظر داشتن اینکه تعریف بافت‌های تاریخی بر اساس سند توانمندسازی، بافت‌های تاریخی، بخش و بخش‌هایی از شهر را که منعکس‌کننده ارزش‌های فرهنگی و هسته اولیه شکل‌گیری شهر یا روستا هستند را شامل می‌شود، می‌توان نگاه جزئی‌تر و حساس‌تر به بافت‌های تاریخی مطرح شده در این طرح را دریافت؛ چراکه در طرح حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی- فرهنگی و توانمندسازی مالکان و بهره‌برداران بناهای تاریخی - فرهنگی این بافت‌ها به محدوده یک منطقه تاریخی - فرهنگی ثبت شده اطلاق می‌شود که همراه با ضوابط و مقررات و با هدف محافظت موثر از آثار فرهنگی، تاریخی یا طبیعی ملی یا جهانی موجود در آن منطقه و حمایت‌های قانونی به عنوان لایه‌های حفاظتی (منظری، ساختاری، عملکردی) روی نقشه مشخص می‌شود.بر همین اساس می‌توان امیدوار بود که این‌بار نه در حد طرح، بلکه در عمل و با هماهنگی ارگان‌های متولی مرتبط و التزام آنها به ضوابط مشخص شده در زمینه حفظ، احیا و مرمت بناهای تاریخی، شاهد احیای بخش عظیمی از بافت‌های تاریخی در کشور باشیم. هرچند این طرح در حال حاضر از فوریت درآمده و منتظر است تا احتمالا در دوره بعدی مجلس شورای اسلامی به عنوان یک طرح عادی مطرح و بررسی شود؛ اما به اعتقاد کارشناسان، می‌توان تا زمان بررسی آن در مجلس، کلیه ضوابط و الزامات را از طریق استانداری‌ها به ارگان‌های مرتبط ابلاغ کرد.