توریسم ایران توریستی‌‌‌ترین جاده را از دست می‌دهد؟
خطرناکتر از مخاطرات «چالوس»
جاده چالوس، که می‌توان آن را پرترددترین جاده گردشگری کشور دانست، به دلیل سیل ناگهانی در پنج‌شنبه دو هفته گذشته و فرونشست بخشی از جاده در مسیری حداقل ۲۰۰ متر از یکسو و تجمع گل و لای در تونل‌‌‌ها بیش از یک هفته مسدود باقی ماند و این جاده ۹۰ساله بسیار زیبا، نه تنها از حضور گردشگران محروم است بلکه به‌‌‌دلیل تهدیدهای به‌‌‌وجود آمده از بعد زیست محیطی و خطرات جاده‌‌‌ای ممکن است در زمانی نه‌چندان دور، به جاده‌‌‌ای متروکه تبدیل شود و شمال کشور یک مقصد مهم و اصلی خود را از دست بدهد. زیرا اولین و مهم‌ترین مساله در گردشگری و گردشگران مساله «امنیت و ایمنی» در طول گردشگری است و هرگونه تهدید و خطر به مثابه ناامنی و در نتیجه حذف یک مقصد برای سفر است.
تغییرات اقلیمی در حال حاضر به بحرانی جهانی بدل شده و طی چند سال گذشته، سیلاب‌‌‌های بسیار مرگباری در سراسر جهان از قاره آمریکای شمالی گرفته تا قلب خاورمیانه به وقوع پیوسته است که خسارت‌‌‌های مالی و جانی گسترده‌‌‌ای به‌‌‌همراه داشت. از سال ۲۰۲۱ سطح هشدار به حداکثر رسیده و سیلاب‌‌‌ها و توفان‌‌‌های شدید در مسیر رودخانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بزرگ و کوچک قرار می‌گیرد و باعث سیل‌‌‌های ویرانگر می‌شود. اگرچه پیش از این هم، سیل در سراسر جهان اتفاق افتاده است، اما فراوانی و بزرگی آنها در حال افزایش است. بر اساس اعلام برنامه محیطزیست سازمان ملل متحد (UNEP)، احتمال وقوع سیل به دلیل تغییرات الگویی آب و هوایی در جهان بیشتر است. تغییر در پوشش زمین مانند حذف پوشش گیاهی و تغییرات آب و هوایی خطر سیل را افزایش می‌دهد. در حالی که ایجاد ارتباط مستقیم بین یک رویداد شدید و تغییرات آب و هوایی دشوار است، اما واضح است که باید برای رویارویی با رویدادهای بدتر و مکرر به دلیل تغییرات آب و هوایی آماده بود.
بنابراین، بر اساس گفته استاندار البرز بارندگی حدود ۴۰ میلی‌متر در کمتر از یک ساعت، حادثه‌‌‌ای تلخ در یک منطقه مهم گردشگری به بار آورد که ۱۲۰۰ خودرو را با سیلاب مواجه کرد که منجر به مفقودی دو نفر و مصدومیت ۱۹ نفر شد که تقریبا عمده افراد گردشگرانی بودند که در تعطیلات آخر هفته خود در شمال کشور به سر می‌‌‌بردند. اگرچه دلایل متعددی برای وقوع این حادثه ذکر می‌شود که این منطقه درگیر بارندگی دوره‌‌‌های ۵۰ تا ۱۰۰ ساله شده که با حجم بالای بارش منطقه‌‌‌ای مواجه شده است و به‌‌‌دلیل نبود پوشش گیاهی مناسب و قرار داشتن در منطقه آبخیز با چنین حادثه هولناک به‌‌‌ظاهر طبیعی مواجه شده است. اما علاوه براین، قدیمی بودن این جاده ۹۰ ساله بسیار حائز اهمیت است که طی این سال‌ها تعمیرات خاصی انجام نشده و در حال حاضر بازسازی و زیرسازی این جاده گردشگرپذیر نیاز به بیش از هزار میلیارد تومان بودجه دارد که با توجه به شرایط اقتصادی کشور، تخصیص بودجه برای این امر تقریبا غیرممکن است.
در کنار کاهش پوشش گیاهی، تردد بیش از ظرفیت منطقه در این جاده و ساخت‌وسازهای بی‌‌‌رویه و تغییرات محیطی منجر به سست شدن زمین و کوه‌‌‌ها شده که علاوه بر سیلاب ناگهانی، به‌‌‌طور مکرر شاهد سرازیر شدن سنگ‌‌‌ها و ریزش کوه‌‌‌ها در این مقصد مهم گردشگری هستیم که تقریبا در تمام ایام سال مملو از جمعیت است.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت اینکه، به‌‌‌دلیل مقصد گردشگری قرار گرفتن این منطقه، مشاغل بسیاری در راستای این جاده شکل گرفته تا ضمن خدمات‌‌‌رسانی به مسافران، درآمدزایی و تقویت اقتصاد جوامع محلی نیز شکل بگیرد. بنابراین وقوع هر حادثه‌‌‌ای اعم از ریزش کوه یا وقوع سیلاب در درجه نخست، مشاغل گردشگری را هدف قرار می‌دهد. همان‌طور که در خبرها آمده با وقوع سیلاب، یک رستوران به‌‌‌طور کامل تخریب شد و دیگر مشاغل اطراف نیز به‌‌‌دلیل مسدود بودن جاده و نبود گردشگر تعطیل شدند. در واقع می‌توان گفت درخطر قرار گرفتن یک منطقه و کاهش امنیت آن علاوه بر حذف گردشگر، گردشگری یک مقصد را نیز تعطیل خواهد کرد و این پیش‌بینی هولناکی از آینده جاده چالوس، به‌‌‌عنوان پرترددترین جاده گردشگری کشور طی سالیان طولانی است که درصورت عدم‌آسیب‌‌‌زدایی و فراهم نکردن زیرساخت‌‌‌های لازم می‌تواند در آینده نه‌چندان دور، تحقق یابد.
گردشگری پایدار که در حال حاضر یکی از اهداف مهم سازمان‌های بین‌المللی و بسیاری از کشورها به‌‌‌شمار می‌رود، حفاظت از محیطزیست را در اولویت قرار داده تا به کاهش تغییرات اقلیمی کمک کند و مقاصد گردشگری و جوامع محلی حفظ شود و آسیب‌‌‌های محیطی به حداقل برسد. بنابراین در پیش نگرفتن گردشگری پایدار چه از جانب حاکمیت و چه از جانب گردشگران، می‌تواند منجر به حذف یک مقصد مهم گردشگری کشور شود که شاید در رده نخست پرترددترین مقصد گردشگری کشور قرار دارد. اگرچه سیلاب‌‌‌ها و ریزش کوه آسیبی جدی به محیطزیست وارد خواهد کرد. اما در کنار آن، رفتار غیرمسوولانه و بی‌توجهی و اهمیت ندادن به حفظ محیطزیست از سوی گردشگران نیز یک عامل مهم در تضعیف منطقه و وقوع حوادث مرگبار و گسترده خواهد بود.
تغییرات اقلیمی، تنها معضل و چالش گردشگری شمال کشور طی این چند سال اخیر نیست، بلکه پیش از این با دو چالش جدی دیگر نیز مواجه شده بود که تا به امروز ادامه دارد و افزایش بحران اقلیمی بیش از گذشته اقتصاد گردشگری این منطقه را مورد تهدید قرار داده است. اولین چالش و بحرانی که شمال کشور با آن مواجه شد، وقوع همه‌گیری کرونا بود که با تعطیلی ناگهانی گردشگری بسیاری از مشاغل تعطیل شدند. برخی از رستوران‌‌‌های بین‌راهی جاده چالوس که از زمان همه‌گیری مجبور به تعطیلی شدند تا به امروز موفق به بازگشایی مجدد آن نشده‌اند و این امر کسب و کار این منطقه را با تهدیدی جدی مواجه کرده است.
معضل دومی که باعث بسته ماندن یا کاهش درآمد بسیاری از کسب‌و‌کارهای گردشگری در این منطقه شد، پایین آمدن سطح درآمدی و معیشتی خانوارها به‌‌‌دلایل متعدد اقتصادی همچون تورم و گرانی است که بخش بسیاری از گردشگران، دیگر حتی توان پرداخت هزینه وعده‌‌‌های غذایی خود در سفرها را ندارند. از این رو یا سفر و گردشگری را از سبد اقتصادی خود حذف کردند یا به‌‌‌دنبال سفرهای بسیار ارزان و به‌‌‌صرفه پیش رفتند که کمپ و چادرمانی و آماده‌‌‌سازی وعده‌‌‌های غذایی پیش از سفر منجر به عدم‌استقبال از خدمات جوامع محلی از جهت غذا و اقامت می‌شود.
البته این نکته را باید در نظر داشت که این چالش‌‌‌ها تنها گردشگری شمال کشور را مورد تهدید قرار نداده بلکه سراسر کشور با این چالش دست و پنجه نرم می‌کند و وقوع سیلاب‌‌‌ها و تغییرات اقلیمی تقریبا تمام کشور را هدف قرار داده است. در چند روز گذشته شاهد وقوع سیلاب‌‌‌هایی از اردبیل گرفته تا اصفهان و سیستان بودیم که عمده این سیلاب‌‌‌ها در مسیر گردشگرخیز بوده که براین اساس، بیش از هر چیزی جان و مال مسافران در معرض خطر و آسیب قرار گرفته است. بنابراین، تنها راه نجات گردشگری کشور، در پیش گرفتن «گردشگری پایدار» از سوی تمامی مردم و نهادها و سازمان‌های دولتی و خصوصی است تا ضمن بازگشت و بهبود گردشگری در زمان پساکرونا، آینده زیست محیطی کشور نیز با رفتار مسوولانه و مدیریت درست تضمین شود و مقاصد نه‌تنها حفظ شوند بلکه بهبود یابند.
