سفرنامه‌تهران- (قسمت دوم)

تاریخ حذف شده شهرری

محمدحسین باقی : اما حاج میرزا صفا کیست؟ نام واقعی او«رضا قلی خان سوادکوهی» است که در ۱۲۱۲ ق متولد و در ۱۲۹۱ بدرود حیات گفت. وی در اوایل عمر برای تحصیل به عتبات نزد صاحب جواهرالکلام و تنی چند از علمای دیگر رفت. پس از سالیانی عازم خانه‌‌ خدا شد و چند سالی در مکه و مدینه به ریاضت و ترک نفس مشغول بود. مدتی هم به سودان و مصر و آفریقا رفت. سپس به دمشق و بیت‌‌‌المقدس رفت و سالیان درازی هم در استانبول مقیم شد و در تمام این سفرها همواره در حال هدایت مردم به مذهب تشیع بود.

حاجی به «قدوةالعرفا» و «قطب الاصغیا» معروف بود. در زمانی که حاج میرزا حسین‌‌‌خان سپهسالار در مقام سفارت عازم استانبول شد، ارادت فراوانی به حاجی یافت. حاجی به دلیل «صفای نیت» و «مناعت مقام» و «متانت کلام» و «حسن اخلاق» و به‌‌‌واسطه‌‌ دانایی و پرهیزکاری و شیرین‌‌‌سخنی مقبول وزرا و مقام‌‌‌های مملکت عثمانی قرار گرفت به‌‌‌طوری که گفته می‌شود برخی از مقام‌‌‌های عثمانی از جمله «عبدالرحمان سامی پاشا» از اعاظم وزرا، «محمود ندیم پاشا» صدراعظم سلطان عبدالعزیزخان، «عالی پاشا»، وزیر امور خارجه و بسیاری دیگر از مقام‌‌‌ها و فضلای دربار عثمانی دلباخته و مرید حاجی بودند و حتی گفته‌‌‌شده برخی در خفا به مذهب شیعه گرویده بودند. به قول خودمان، حاجی میرزاصفا «کار راه انداز» بود. او نه‌‌‌تنها از ایرانیان عوام که به عثمانی پناهنده شده بودند دستگیری می‌‌‌کرد بلکه از مقام‌‌‌های ایرانی که به سرزمین عثمانی سفر می‌‌‌کردند هم حمایت کرده و در دربار عثمانی وساطت آنها را می‌‌‌کرد. 

همچنین حاجی میرزا صفا و حاجی پیرزاده از پیروان فرقه «کمیلیه» هستند. اما، فرقه‌‌ کمیلیه چیست؟ گفته می‌شود سرمنشأ این سلسله به «کمیل بن زیاد»، از اصحاب امام علی (ع) می‌‌‌رسد. کمیل هرگز ادعا یا اجازه‌‌ صوفی‌گری نداشت. اما به‌‌‌تدریج، وقتی سلسله‌‌‌های صوفی شکل گرفتند، برخی از آنها سرسلسله‌‌ خود را به کمیل رساندند. گفته‌‌‌شده «حاج پیرصفا» سی و ششمین خلیفه‌‌ کمیلیه است. این فرقه در هر زمانی نامی به خود گرفته است و این هم به دلیل میزان اثرگذاری خلیفه‌‌ مربوطه است. روزگاری به دلیل اثرگذاری شیخ نجم الدین کبرا به «کبرویه» معروف شد؛ در روزگار امیر سید علی همدانی به «همدانیه» معروف شد؛ در دوران سید محمد نوربخش به «نوربخشیه» معروف شد و الخ. به‌‌‌ این‌‌‌ترتیب گاهی به «کمیلیه نوربخشیه»، گاهی به «کمیلیه همدانیه»، یا «کمیلیه کبرویه» شهره بود. می‌‌‌گویند پروفسور ادوارد براون، مستشرق انگلیسی، در ایام جوانی دست ارادت به «حاج پیرصفا» داد و با استاد خود باب مکاتبه مفتوح ساخت و لقب «مظهرعلی» گرفت.