«دنیایاقتصاد» عاملان حریق ارتفاعات سبز «شمال» را در گفت‌وگو با کارشناس منابع طبیعی شناسایی می‌کند
خرابکاری در جنگل‌‌ها با آتشسوزی؟
جنگلهای گیلان با مساحت ۵۶۵هزار هکتار که از قدیمی‌‌ترین جنگلهای جهان است هرساله در معرض خطر آتشسوزی و تخریب قرار دارد به‌طوری‌که طی چند سال گذشته بارها شاهد حریق‌‌های گسترده در برخی مناطق همچون رودبار، تالش، املش، لاهیجان، لنگرود، رودسر، فومن و ماسال بوده‌‌ایم که علت عمده آن را می‌توان ناشی از شرایط آب و هوایی، وزش بادهای گرم و خشک و عوامل غیرطبیعی همچون ورود گردشگران به مناطق و ایجاد عوامل آتش‌‌زا دانست که عمدتا خسارات نسبی به جنگل‌‌ها وارد می‌کند. آتشسوزی جنگلهای هیرکانی در مناطقی از گیلان در اوایل آذر امسال در اراضی رودبار که حدود ۸۵ هکتار از جنگلهای منطقه را دربرگرفت و به‌‌دنبال آن ادامه آتشسوزی دیگر مناطق جنگلی گیلان در لنگرود و املش، در پی تکرار مداوم آن، این نگرانی را ایجاد می‌کند که دامنه این آتش‌‌سوزی‌‌ها چه آسیب‌ها و تهدیداتی را متوجه میراث طبیعی جهانی خواهد کرد و این موضوع در روند گردشگری منطقه چه تاثیری خواهد گذاشت؟
آتشسوزی که فراگیرترین عامل مخرب در اکوسیستم‌‌های جنگلی است پیامدهای منفی اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری به‌‌همراه خواهد داشت که ضمن شناسایی عوامل موثر در وقوع و گسترش آتشسوزی در جنگل باید به دنبال سازوکارهای اساسی جهت دستیابی به مدیریت کنترل و مقابله با آتشسوزی بود. از این رو «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگویی با میلاد حبیبی‌کیاسرایی، کارشناس ارشد منابع طبیعی به بررسی علل و عوامل آتش‌‌سوزی‌‌ها و سازوکارهای لازم در جهت جلوگیری و کنترل آن و تاثیر آن بر گردشگری منطقه پرداخته است. باتوجه به اینکه جنگلهای هیرکانی یکی از میراث طبیعی ثبت‌شده ایران در یونسکو به‌‌شمار می‌‌رود، عوامل تاثیرگذار در وقوع آتش‌‌سوزی‌‌ها چیست؟ و دامنه و ابعاد این آتشسوزی که طی سال‌های گذشته چندین بار تکرار شده تا چه حدی بوده و میزان اثرگذاری آن در آینده درختان و جنگلهای گیلان چه اندازه خواهد بود؟
جنگلهای هیرکانی براساس آمارهای متفاوت تقریبا به مساحت ۸ /۱ میلیون هکتار از آستارا در مرز آذربایجان شروع می‌شود و تا منطقه گلیداغی در مرز استان خراسان شمالی، دامنه شمالی سلسله جبال البرز را می‌‌پوشاند و گونه‌های متنوعی از پهن‌برگان و درصد ناچیزی از سوزنی‌برگان را شامل می‌شود. این جنگل‌‌ها از دوران سوم زمین‌‌شناسی به عنوان قدیمی‌‌ترین جنگلهای جهان با تنوع گیاهی و جانوری گسترده در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شده که البته چند نقطه از این جنگل‌‌ها مثل پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت‌شده لیسار، جنگل فندقلو اردبیل و... ثبت جهانی شده است و به عنوان جنگلهای هیرکانی در فرهنگ منابع طبیعی جهان شهرت دارد. تنوع درختان و درختچه‌ها و پوشش اشکوب پایینی جنگل و پوشش سطح جنگلهای هیرکانی، آن را متمایز از سایر جنگلهای جهان می‌کند. خوشبختانه درصد بالایی از درختان پهن‌برگ در جنگلهای مذکور مقاومت آن را در مقابل آتشسوزی نسبت به جنگلهای سوزنی‌برگ بالاتر برده است. جهت ایجاد حریق و آتشسوزی وجود سه عامل حرارت، اکسیژن و مواد آتش‌‌زا ضروری است. حذف هریک از این سه عامل امکان آتشسوزی در این جنگل‌‌ها را محدود می‌‌سازد.
دامنه آتشسوزی در جنگلهای هیرکانی در نقاط مختلف آن اعم از گیلان، مازندران و گلستان متفاوت است. در گیلان، «دره سفید‌رود» که تحت تاثیر بادهای گرم پاییزی دشت بوئین‌زهرا قرار دارد با وزش باد شدید در فصل پاییز عامل مهمی در ایجاد حریق در جنگلهای گیلان بالاخص در حاشیه شرقی و غربی این دره مانند شهرهای رودبار، سیاهکل، رشت و ... است. دامنه آتشسوزی در جنگلهای گیلان در فصول مختلف متفاوت است و بیشترین آتشسوزی در فصل پاییز و بهار در ماه اردیبهشت اتفاق می‌‌افتد که شدت و وسعت آن در فصل پاییز است. چه تهدیداتی متوجه منطقه است و بهترین و مهم‌ترین اقدامات برای جلوگیری از این موارد زیست محیطی و میراثی چه خواهد بود؟ تاکنون چه سازوکارهایی در جهت نگهداری این درختان صورت گرفته و چه اقداماتی صورت نگرفته است؟ چه اقداماتی می‌توانست صورت بگیرد که مانع آتشسوزی مداوم درختان شود؟
عوامل ایجاد حریق در جنگل‌‌ها دو عامل انسانی و عامل غیر‌انسانی است یا به عبارتی عمدی یا سهوی است، که عامل عمدی برای ایجاد فعالیت ساختمانی، توسعه کشاورزی و دامداری و بعضا انتقام‌‌گیری از عوامل حفاظتی منابع طبیعی است که از این طریق مقابله به مثلی در رابطه با جلوگیری ماموران از قطع و قاچاق چوب می‌کنند که در واقع ۹۰ درصد آتشسوزیهای جنگل‌‌ها از نوع عامل اول است. عامل دوم یا عامل سهوی ناشی از بی‌‌مبالاتی گردشگران، رهگذران، کشاورزان و دامداران است که پس از روشن کردن آتش به دلیل سهل‌‌انگاری در خاموش کردن آن سبب گسترش آتشسوزی در دل جنگل می‌شوند. لازم به توضیح است جنگلهای شمال ایران (جنگلهای هیرکانی) اغلب از گونه‌های پهن‌برگ مثل درختان راش، بلوط، افرا و... تشکیل شده است که حساسیت کمتری در مقایسه با سوزنی‌برگان مثل کاج در مقابل آتشسوزی دارند زیرا رزین و صمغ موجود در سوزنی‌برگان توسعه آتش را بیشتر می‌کند که به صورت تنه‌‌ای و تاجی است ولی در جنگلهای پهن‌برگ آتش به صورت سطحی است.
در دهه‌های اخیر سازمان جنگل‌‌ها و مراتع کشور با ایجاد و تشکیل یگان حفاظت مستقر در ادارات شهرستان و پذیرش داوطلبانه جنگلنشینان تحت عنوان همیاران طبیعت و همچنین هماهنگی با دهیاران و شورای اسلامی روستایی حاشیه جنگل در مواقع آتشسوزی از وجود آنها استفاده می‌کنند ضمن اینکه بسیج مناطق شهری و روستایی و هلال احمر در مواقع آتشسوزی به یاری جنگل‌بانان می‌‌شتابند. به دلیل اینکه جنگلهای شمال کشور از گونه‌های پهن‌برگ هستند و گونه‌های سوزنی‌برگ در آنها وجود ندارد یا بسیار کم است آتشسوزی در این جنگل‌‌ها سطحی بوده ولی به نهال‌‌های در حال رشد آسیب می‌‌رساند و در صورت شدت آتشسوزی پوست درختان در منطقه یقه درخت را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در هر حال باید از وقوع هر نوع آتشسوزی در جنگل جلوگیری شود.
از جمله اقداماتی که می‌تواند در حفظ و جلوگیری از آتشسوزی جنگلهای هیرکانی صورت پذیرد آموزش از سطوح ابتدایی کودکان تا مقاطع بالاتر تحصیلی، فرهنگ‌‌سازی عمومی و اطلاع‌‌رسانی به موقع در شروع آتشسوزی است که می‌تواند از وسعت آتشسوزی به حد قابل توجهی جلوگیری کرده و تاثیرگذار باشد. در آتشسوزیهای محدود و کم‌وسعت امکانات استانی و شهری تا حد قابل قبولی جوابگوی مهار آتشسوزی است ولی در آتشسوزی گسترده و همچنین در مناطق صعب‌‌العبور کمک از مرکز جهت تامین هلی‌کوپتر و هواپیمای آب‌‌پاش ضروری به نظر می‌‌رسد. این آتشسوزی چه تاثیراتی بر محیط زیست و وجهه میراثی ایران در جهان خواهد گذاشت؟ آسیب به این منطقه که مهم‌ترین سرمایه جنگلی کشور محسوب می‌شود در جذب گردشگر و همچنین در گردشگری منطقه چه اثراتی خواهد گذاشت؟
هرگونه آتشسوزی در جنگل موجب آسیب زدن به حیات وحش، آسیب رسیدن به خاک سطحی، پوشش گیاهی و حتی تاسیسات گردشگری داخل جنگل شده و مدت زمان زیادی طول می‌کشد که طبیعت و منظر عمومی منطقه به حال اول و طبیعی خود برگردد که تاثیر منفی بر جذب گردشگر در این مناطق خواهد گذاشت. تاثیر اجتماعی و اقتصادی آن هم کاهش اشتغال و درآمد جنگلنشینان است. اصولا در بحث توریسم و گردشگری مناطق جنگلی لازم به توضیح است که مناطق بکر و دور از دسترسی از جنگلهای هیرکانی طعمه حریق قرار می‌گیرند که امکان دسترسی وسایل نقلیه به آن وجود نداشته و درنتیجه گردشگران کمتری به این مناطق دسترسی دارند و کوهنوردان حرفه‌‌ای و جنگلنشینان بومی بیشتر از این مناطق استفاده می‌کنند.
در نتیجه فارغ از تخریب جنگل و طبیعت اطراف آن به دلیل آتشسوزی که دیگر جذابیتی برای گردشگران عامه ندارد خالی شدن منطقه از پوشش گیاهی، زیبایی درختان و سایر گیاهان خودروی جنگل سبب کاهش چشمگیر گردشگر در آن مناطق می‌شود و در نهایت مشارکت مردم در حفظ و احیا و توسعه جنگل‌‌ها که متضمن منافع جنگلنشینان است می‌تواند مانع آتشسوزی و طبیعتا کاهش آسیب زیست محیطی و جانوری این مناطق شود.
