بازار ۴میلیارد دلاری توریسم جامجهانی به کدام کشورها رسید؟
۵ شکارچی رویداد قطر
قطر، اولین کشور عربی است که میزبان جام جهانی در تاریخ جهان است. این اتفاق فرصتی برای نمایندگان حوزه خلیج فارس و کشورهای خاورمیانه فراهم کرده است که مورد توجه دیگر کشورهای جهان برای سفر و گردشگری قرار بگیرند. از این رو کشورهای حوزه خلیج‌فارس همچون عربستان، امارات و اردن که در سال ۲۰۱۷، به دلایل سیاسی قطر را تحت شدیدترین تحریم‌های ممکن قرار داده و روابط دیپلماتیک خود را به‌‌‌طور کامل قطع کردند و حتی احتمال حمله به این کشور نیز می‌‌‌رفت؛ با موافقت فیفا مبنی بر میزبانی جامجهانی قطر، قهر سیاسی را به اتمام رساندند. زیرا توسعه اقتصادی و پیشرفت کشور بر اختلافات سیاسی اولویت داشت. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، طی یک دهه اخیر از اقتصاد تک‌محصولی وابسته به نفت فاصله گرفته و تجارت و گردشگری را به‌‌‌عنوان گزینه‌‌‌های جایگزین صنعت نفت در پیش گرفتند.
در مقابل قطر نیز باتوجه به کوچکی و کمبود ظرفیت‌‌‌های کافی نیازمند حمایت کشورهای اطراف جهت میزبانی از جام جهانی بوده تا مشکلات مربوط به کمبود اقامتی و مراکز توریستی رفع شود. از این رو، خود را محدود به روابط با کشورهای دوست همچون ایران نکرد و با دیپلماسی قوی سعی در برطرف کردن مشکلات سیاسی با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس کرد. بر این اساس، از سال ۲۰۱۷ به بعد قراردادها و توافقات بسیاری در جهت تسهیل‌‌‌سازی ورود گردشگران جام جهانی به این منطقه با دو کشور امارات و عربستان به امضا رساند.
سبقت عربستان و امارات از دیگران
این دو کشور نیز از آن تاریخ شروع به ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم در این راستا کردند. عربستان از آن تاریخ دو هدف میانمدت و بلندمدت را در چشم‌‌‌انداز توریسم خود قرار داد. در هدف بلندمدت سرانجام رساندن پروژه نئوم تا سال ۲۰۳۰ را مدنظر قرار داد و سرمایه‌گذاری حدود ۵۰۰میلیاردی را برای آن در نظر گرفت و برای هدف میانمدت خود آماده‌‌‌سازی برای میزبانی جامجهانی قطر در سال ۲۰۲۲ را در نظر گرفت و توانست در زمان مناسب سهم قابل‌توجهی از توریسم این رویداد را به خود اختصاص دهد.
باتوجه به نزدیکی فاصله جغرافیایی عربستان به قطر، عربستان در صدر فهرست کشورهایی است که هواداران به دلایل واضح آن را به عنوان پایگاه جایگزین برای جامجهانی انتخاب می‌کنند. از این‌رو این کشور پس از ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم جهت جذب گردشگر، ابتکارات گسترده‌‌‌ای برای جذب تماشاگران جام جهانی به‌‌‌کار گرفت. گردشگران از هر مبدا امکان پرواز منظم از و به شهرهای عربستان را دارند. از عربستان امکان استفاده از گزینه‌‌‌هایی حمل‌ونقل به قطر وجود دارد که گردشگران به راحتی به تماشای مسابقات بروند. پروازهای کوتاه به مقاصد کلیدی عربستان که روزانه ۴۰ پرواز شاتل به دوحه از جده انجام می‌شود که در روزهای بازی تیم عربستان به ۶۰پرواز در روز افزایش می‌‌‌یابد.
برای شرکت‌کنندگان این امکان فراهم شده تا بتوانند به راحتی بلیت هتل و تمام نیازهای سفر خود را از طریق بسته‌‌‌های سفر جام جهانی تهیه کنند. علاوه بر این ویزای سفر چندبار ورود بدون ویزا به این کشور برای همه شرکت‌کنندگان دارای هیاکارت جامجهانی ۲۰۲۲ قطر وجود دارد. این کارت توسط قطر صادر شده و برای تماشاچیان فوتبال در جامجهانی اجباری است که امکان ورود به قطر و استادیوم‌‌‌ها فراهم است. ویزای چندبار ورود برای دارندگان هیاکارت این امکان را می‌دهد که تا ۶۰روز در عربستان بمانند و نیازی به حضور در جام جهانی فوتبال نیست. داشتن هیاکارت این امکان را به گردشگران می‌دهد تا سه دوست یا اعضای خانواده را نیز با خود به عربستان ببرند.
شرکت‌های مسافرتی عربستان در بسته‌‌‌های سفر خود، گردشگران را دعوت به سفر و ماجراجویی و بازدید از فرهنگ اصیل عربستان کرده و عربستان در این راستا برنامه‌‌‌های پویایی از رویدادها و سرگرمی‌‌‌ها همچون کنسرت‌‌‌های بزرگ با حضور برترین هنرمندان جهان، جشنواره فیلم دریای سرخ، فصل ریاض، زمستان در تنتوره در الاولی را به گردشگران ارائه می‌دهد که در طول جام جهانی برگزار می‌شود. این در حالی است که تا سال‌ها قبل جهان، عربستان را یک کشور بیابانی بدون جاذبه می‌‌‌شناخت. اما امروز به‌‌‌عنوان یکی از کشورهای میزبان جامجهانی به‌‌‌شمار می‌رود. مسوولان این کشوردر بسته‌‌‌های خود برنامه‌‌‌های سفر را به‌‌‌گونه‌‌‌ای تدارک دیده‌‌‌اند که منافع اقتصادی گردشگری در سراسر کشور تحقق یابد و صرفا در چند نقطه خاص
متمرکز نشوند. علاوه بر این، عربستان از ظرفیت زمینی هم‌‌‌مرز با قطر نیز استفاده کرده و شرایط سفرهای جاده‌‌‌ای را نیز فراهم کرد. به دنبال افزایش تقاضا برای بلیت پرواز، قیمت بلیت هواپیماها به شدت افزایش یافت. از این رو سفرهای زمینی نیز به بسته‌‌‌های سفر اضافه شد که سفری ارزان‌‌‌تر و لذت‌‌‌بخش‌‌‌تر برای ماجراجویان و علاقه‌مندان به سفرهای جاده‌‌‌ای است. گذرگاه مرزی سالوا، مرز زمینی با کشور میزبان قطر دارد که برای سفر در طول رویداد جامجهانی بازخواهد بود و ظرفیت روزانه به بیش از ۲۴هزار خودرو افزایش می‌‌‌یابد. در این راستا با استفاده از پلتفرم شرکت کریم امکان اجاره خودروهای مناسب برای گردشگران را فراهم کرده است.
علاوه بر این، این کشور یک پلتفرم برای تسهیل سفر جام جهانی و بازدید از مقاصد گردشگری عربستان با عنوان اینجا برای تو (هنا حضرین، Here for you) راه‌اندازی کرده است تا اطلاعات و خدمات مسافرتی را برای شهروندان مهاجران و گردشگران رویدادهای جام جهانی قطر ۲۰۲۲ ارائه دهد. در این راستا، این کشور با تمامی نهادهای مرتبط اعم از بخش دولتی و خصوصی همکاری و هماهنگی کامل داشته است.
امارات احتمالا بیشترین سهم از مسافران جامجهانی را خواهد داشت و توانسته بیشترین میزان پروازها و اقامت را به خود اختصاص دهد و حتی از خود قطر نیز پیشی بگیرد. بر اساس بررسی‌‌‌های شرکت فورواردکیز، کمبود اقامتگاه و هتل به جهت اسکان و استقرار مسافران جامجهانی در کشور میزبان باعث شد که بسیاری از تماشاگران، امارات را برای اقامت خود انتخاب کنند و تماشاچیان برای تماشای مسابقات در قالب سفرهای یک‌روزه رهسپار قطر شوند. این امر موجب ظهور و بروز قوی این کشور در خلال برگزاری این رویداد بین‌المللی شده است.
در حال حاضر، سفرهای یک‌روزه به مقصد قطر که تنها به جهت تماشای مسابقات فوتبال انجام خواهد گرفت، حدود ۴درصد از کل ورودی‌‌‌های این کشور را در خلال برگزاری این رویداد تشکیل خواهد داد که ۸۵درصد از این میزان شامل تماشاگرانی است که امارات را برای اقامت و استقرار خود انتخاب کرده‌‌‌اند. در این میان دبی، به عنوان محبوب‌‌‌ترین مقصد تماشاگران با اختصاص ۶۵درصد از تعداد کل رزروهای انجام گرفته و پس از آن ابوظبی دیگر شهر بزرگ امارات با ۱۴درصد بیشترین میزان استقبال از تماشاگران جام جهانی از کشورهای اطراف قطر را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. البته پس از آن، جده با ۸درصد، مسقط با ۶ درصد و در نهایت مدینه با ۳درصد قرار گرفتند. در امارات بسته‌‌‌های سفر برای تماشای سه بازی در طول این تورنمنت به مدت یک ماه تهیه شده است.
ورود کشورهای نوظهور در توریسم
جام جهانی قطر ۲۰۲۲ باعث افزایش اشغال هتلهای کشورهای شورای خلیج‌فارس شده به‌‌‌طوری که کارشناسان در طول این مسابقات اشغال ۱۰۰درصدی را پیش‌بینی می‌کنند. هتل‌‌‌ها در سراسر منطقه از جمله عربستان عمان، اردن و امارات افزایش چشمگیری در رزرو ثبت کرده‌‌‌اند که نشان‌دهنده برگشت شرایط به سطح قبل از همه‌گیری است. انتظار می‌رود بیش از صدهزار آمریکایی در رویداد جام جهانی شرکت کنند و کشورهای عضو اتحادیه عرب مسافران را ترغیب می‌کند تا به این کشورها سفر کنند.
تا ۵۰ روز پیش از برگزاری جامجهانی پیش‌بینی‌‌‌ها حاکی از جذب ۲/ ۱میلیون گردشگر برای جام جهانی بوده اما آمارهای ارائه شده از فورواردکیز نشان می‌دهد که حدود ۳ میلیون نفر تاکنون پروازها به این منطقه را برای جام جهانی رزرو کرده‌‌‌اند. بر اساس پیش‌بینی یک شرکت تحقیقاتی جام جهانی حدود ۴میلیارد دلار فرصت درآمدی از هزینه‌‌‌های توریستی را در خاورمیانه ایجاد می‌کند. از این رو شرکت‌های هواپیمایی به رقابت با یکدیگر پرداخته تا هریک سهم قابل‌توجهی از مسافران را به خود اختصاص دهد.
شرکت هواپیمایی فلای دبی تا ۶۰ پرواز از دبی در روز انجام می‌دهد که حداکثر ۲۵۰۰ هوادار را حمل می‌کند در حالی که عمان ایر روزانه ۴۸ پرواز از مسقط با حداکثر ۳۴۰۰ هوادار انجام خواهد داد. کویت ایرویز روزانه ۲۰ پرواز انجام می‌دهد که حداکثر ۱۷۰۰ هوادار را حمل می‌کند. عربستان روزانه حدود ۶۰ پرواز با حداکثر ۱۰هزار هوادار از ریاض و جده انجام می‌دهد.
علاوه بر این دو کشور حاشیه خلیج‌فارس، عمان و اردن نیز از این فرصت جهت معرفی جاذبه‌‌‌های گردشگری خود به جهان استفاده کرده و با اقدامات دیپلماتیک گسترده با مقامات قطری، توافقات سفرهای هوایی و هماهنگی با شرکت‌های خصوصی علاوه بر پروازهای مستقیم از کشورهای خود به سمت دوحه، بسته‌‌‌های سفر متنوع و جذابی جهت جذب گردشگران از سراسر جهان فراهم کردند و توانستند پس از قطر، امارات و عربستان سهمی از گردشگران جامجهانی به‌‌‌دست‌آورند. دولت‌‌‌های عمان و اردن برنامه‌‌‌های ویزا را برای افرادی که در جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ قطر شرکت می‌کنند، اعلام کردند. تحت این برنامه‌‌‌ها، شرکت‌کنندگانی که پس از خرید بلیت‌‌‌های جامجهانی، هیاکارت دریافت کرده‌‌‌اند، بدون نیاز به ورود به قطر، واجد شرایط ویزای چندبار ورود برای بازدید از عمان یا اردن خواهند بود. علاوه بر این، طبق برنامه عمان، افراد می‌توانند تا ۶۰ روز در این کشور اقامت داشته باشند و ویزا بدون پرداخت هزینه صادر می‌شود.
وزارت میراث و گردشگری عمان اقدامات گسترده‌‌‌ای جهت تسهیل‌‌‌سازی شرایط سفر گردشگران و معرفی مسقط به‌‌‌عنوان شهر بزرگ مورد تایید تماشاگران فوتبال انجام داده است. در این راستا شرکت‌های مسافرتی جهت تسهیل سفر گردشگران، تمامی کارهای مربوط به سفر طی مدت حضور را انجام می‌دهند. اردن طی چند سال اخیر به یکی از مقاصد مورد توجه بسیاری از گردشگران سراسر جهان تبدیل شده است که خود را برای میزبانی جام جهانی اماده می‌کرد تا بتواند از طریق این رویداد بزرگ، این کشور را به قطب گردشگری منطقه تبدیل کند.
در این میان، مصر کشوری در شمال آفریقا، که نسبت به ۴ کشور حوزه خلیج‌فارس در فاصله طولانی‌‌‌تری نسبت به قطر قرار دارد، سه ماه پیش از جامجهانی، اقدام به گرفتن سهمی از مسافران جامجهانی کرد و در این راستا، بسته‌‌‌های سفر متنوعی از سفرهای طبیعت‌‌‌گردی و شهرگردی گرفته تا سفرهای آبی در کرانه رود نیل را تهیه کرده و با مقامات قطری رایزنی‌‌‌های گسترده‌‌‌ای جهت تسهیل ورود مسافران از مصر به دوحه انجام داده و توانسته پروازهای مستقیم به قطر را فراهم کند.
اداره کل فعال‌‌‌سازی گردشگری مصر ابتکاری را با هماهنگی خطوط هوایی برای تشویق هواداران فوتبال به گذراندن بخشی از تعطیلات جام جهانی ۲۰۲۲ در شهرهای غرقاده و شرم الشیخ مصر انجام داد. به عنوان بخشی از این طرح، اتاق موسسات هتل و گردشگری در مصر و پروازهای مستقیم از شهرهای غرقاده و شرم‌الشیخ به پایتخت قطر، دوحه تشکیل شده است. مصر در بسته‌‌‌های خود ۱۰درصد تخفیف و مشوق‌‌‌های دیگری همچون کاهش قیمت بلیت هواپیما و تورهای گسترده در سراسر مصر را برای مسافران جامجهانی درنظر گرفته است. تا مسافران تنها برای تماشای مسابقات به قطر بروند و برای گذران تعطیلات به مصر بازگردند. یکی از جذاب‌‌‌ترین گزینه این پکیج‌‌‌ها سفر آبی در رود نیل از سه روز تا یک ماه است که امکان بازدید از تمام شهرهایی که رود نیل در آن جریان دارد را برای مسافران فراهم می‌کند.
این در حالی است که ایران به‌‌‌عنوان یکی از نزدیک‌‌‌ترین کشورها به قطر و با توجه به روابط‌دوستانه با این کشور، بهترین فرصت برای جذب مسافران جامجهانی را داشت، از پذیرش حتی یک گردشگر خارجی محروم شده و این محرومیت تنها محدود به کشورهای اروپایی و آمریکایی نیست بلکه حتی کشورهای دوست و همسایه همچون افغانستان، پاکستان، سوریه، آذربایجان و... که فرصت مناسبی برای تماشای جامجهانی برایشان فراهم است ایران را به‌‌‌عنوان مقصد سفر خود انتخاب نکردند. در حالی که متولی برای جذب گردشگران وعده‌‌‌های بسیاری داد اما فرصت‌‌‌ها را یکی یکی از دست داد و در این راستا بخش‌خصوصی عملا از این فرصت توریستی -رویداد قطر- محروم ماند و به‌‌‌جای معرفی تمامی جاذبه‌‌‌های ایران و ارائه پکیج کامل از سفر به سراسر ایران، تمرکز خود را صرفا بر کیش و برخی هتلهای دولتی گذاشت.
