چه تعداد توریست خارجی در ۲۰۲۱ به کشورمان آمدند؟
عیار آمار سفر به ایران
یکی از رسانه‌های خبری گزارشی از شورای جهانی سفر و گردشگری مبنی بر رشد ۴۰ درصدی و درآمد ۵/ ۲ میلیارد دلاری ایران از ورود گردشگران منتشر کرد و سهم گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ را بالغ بر ۱/ ۳ درصد و در سال ۲۰۲۱ معادل ۱/ ۴ درصد دانست. براساس این گزارش، آمارها نشان می‌دهد گردشگران خارجی۵/ ۲ میلیارد دلار در ایران طی سال ۲۰۲۱ هزینه کردهاند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۳/ ۳۱ درصد رشد داشته است. در سال ۲۰۲۰ کل هزینهکرد گردشگران خارجی در ایران با افت ۶/ ۸۱ درصدی مواجه شده و به ۹/ ۱ میلیارد دلار رسیده بود. بر اساس این گزارش از کل سفرهای گردشگری در ایران ۹۹ درصد با هدف تفریح انجام می‌شود و یک درصد سفرها نیز تجاری است. از بین گردشگران خارجی، عراقی‌‌ها در رتبه اول و پس از آن گردشگران ترکیه، پاکستان، جمهوری آذربایجان و کویت در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. سایر کشورها نیز سهم ۲۹ درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌‌اند.
براساس این آمارها، اوضاع و شرایط اقتصادی صنعت گردشگری ایران در سال ۲۰۲۱ مسیر بهبودی خود را طی کرده و هم‌تراز با بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. اما با بررسی شرایط ایران در سال گذشته و آمارهایی که براساس گفته‌های بخش خصوصی مطرح شده، آمارهای ثبت شده در شورای جهانی سفر و گردشگری نه تنها با واقعیت‌‌های موجود همسانی ندارد بلکه در بسیاری از موارد در تضاد است.
عبور از سه پیک کرونایی در ۲۰۲۱
نخستین موضوعی که برای سال ۲۰۲۱ مطرح می‌شود اینکه در سال گذشته، ایران سه پیک مهم کرونا را پشت سر گذاشت که پیک پنجم با بیشترین میزان مبتلایان و مرگ و میر که حتی آمار کشته‌های روزانه تا ۷۰۹ نفر را به ثبت رسانده، نه تنها گردشگری بین‌المللی به‌طور کامل تعطیل بوده حتی گردشگری داخلی نیز با شدیدترین محدودیت‌‌ها و ممنوعیت‌‌ها همراه بوده است. گردشگری بین‌المللی از زمان همه‌‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ تا نوامبر ۲۰۲۱ به‌‌مدت ۲۰ ماه تعطیل بوده و هیچ‌گونه ویزای توریستی صادر نمی‌شد. با عبور از پیک پنجم کرونا از اواسط آبان ۱۴۰۰، صدور ویزای توریستی آغاز شد. البته تا پیش از این تنها ویزای تجاری، سیاسی و درمانی صادر می‌شد. این یعنی تقریبا تا ماه یازدهم ۲۰۲۱، گردشگر خارجی اجازه ورود به ایران را نداشت.
در اواخر سال ۱۴۰۰ متولی گردشگری آماری از میزان گردشگران خارجی به ایران صادر کرد که بر اساس این اعلام در بازه زمانی دی ۱۳۹۹ تا دی ۱۴۰۰ که در واقع دوره زمانی ۲۰۲۱ را دربر می‌گیرد حدود ۷/ ۱ میلیون مسافر خارجی به ایران آمدند که البته در برخی اظهارات این رقم را تا پایان ۱۴۰۰ کمتر از ۵/ ۱ میلیون نفر و در برخی موارد حدود ۲/ ۱ میلیون نفر عنوان کردند و در واقع هیچ رقم ثابت و مستندی تاکنون گزارش نشده است.
براساس آمارهای ارائه شده از این نهاد از اول آبان تا پایان آذر حدود ۲۲۶ هزار گردشگر عراقی، ۱۰۳ هزار گردشگر از افغانستان، ۹۰ هزار گردشگر از ترکیه، ۲۲ هزار گردشگر از آذربایجان، ۱۸ هزار گردشگر از بحرین، ۱۲ هزار گردشگر عمانی، ۱۱ هزار نفر از پاکستان، ۶ هزار روس، دو هزار آلمانی و ۸۸ هزار نفر از کشورهای دیگر به ایران آمدند. همچنین از ابتدای دی تا ۱۱ دی ۱۴۰۰ نزدیک به ۲۳ هزار گردشگر عراقی، ۱۰ هزار افغانستانی، ۶ هزار ترکیه‌ای، ۲ هزار آذربایجانی، ۳۴۱ بحرینی، ۲ هزار عمانی، ۳ هزار پاکستانی، ۷۰۳ گردشگر روس، ۴۷۲ گردشگر آلمانی و ۶ هزار گردشگر از کشورهای دیگر به ایران سفر کردند.
با تجمیع این آمارها درمی‌یابیم ۸۳۵ هزار و ۸۱۵ نفر از اول فروردین تا آخر مهر و ۶۳۵ هزار و ۸۶۲ نفر از اول آبان تا ۱۱ دی به ایران آمده‌اند. اما نکته مهم در این آمارها این است که هیچ تفکیکی در ویزای توریستی، زیارتی، سلامت و تجاری صورت نگرفته و اینکه از این آمار چه تعداد ایرانی‌‌هایی بوده‌‌اند که توانسته‌‌اند پس از مدت‌ها به ایران سفر کنند. در جایی از آمارها آمده، با آغاز صدور ویزای گردشگری ایران از اول آبان ۱۴۰۰ تا پایان آذر، در مجموع ۵۷۸ هزار گردشگر وارد کشور شده‌‌اند، که با این حساب تعداد مسافران خارجی ورودی به کشور از اول فروردین ۱۴۰۰ تا ۱۱ دی، به بیش از یک میلیون و ۴۷۱ هزار نفر رسیده است.
در این بازه زمانی باید گفت بازار گردشگری بین‌المللی ایران تا اواسط آبان ۱۴۰۰ به‌طور کامل تعطیل بوده تنها سفرهای تجاری آن هم بسیار محدود و سفرهای درمانی و دیپلماتیک به‌طور کامل امکانپذیر بود که با توجه به این شرایط هیچ‌کدام از انواع سفرها در گروه سفرهای تفریحی قرار نمی‌گیرند. پس ۹۹ درصد سفرهای تفریحی اعلام‌شده در شورای جهانی سفر و گردشگری با این واقعیت در تضاد است.
اما آنچه صحت این آمارها را با چالش مواجه می‌کند این است که پس از صدور ویزای توریستی، در ابتدا تمرکز بر تبلیغات و بازاریابی در جهت جذب گردشگر بوده است؛ از این رو، نخستین گروه‌های ورودی به ایران در قالب گروه‌های فم تریپ و حضور تورگردانان روسی یا افراد مشهوری همچون سرآشپر مالزیایی جهت معرفی ایران به دیگر کشورها بوده است. یکی از مقامات دولتی در آذر ماه اعلام کرد باتوجه به سویه جدید اُمیکرون باوجود صدور روادید، همچنان با مشکل جذب گردشگر مواجهیم و چالش‌‌ها در صنعت گردشگری ادامه دارد و صدور ویزا برای گردشگران با کندی صورت می‌گیرد.
همچنین فعالان بخش خصوصی چه در حوزه هتلداری و چه بخش سفر و گردشگری از استقبال بسیار پایین گردشگران خارجی به ایران سخن گفتند و دو دلیل مهم را برای این عدم استقبال مطرح کردند. نخست، بالا بودن آمار مبتلایان به کرونا در ایران به‌‌ویژه با شیوع اُمیکرون این رقم افزایش یافت. این امر منجر به بی‌‌اعتمادی بسیاری از مسافران برای سفر به ایران می‌شد چرا که ایران عمدتا در لیست مقاصد قرمز یا کهربایی برای سفر در اکثر کشورهای جهان به‌‌شمار می‌‌رفت. این امر دلیل مهمی بر استقبال نشدن از بازگشایی مرزها به روی مسافران بوده است.
و دومین دلیل را می‌توان در این گفته رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران در تصمیم ناگهانی اعمال محدودیت‌‌های مجدد سفر با شروع پیک ششم کرونا دانست که گفت: «صدور یکباره محدودیت و اجرای آنی این مصوبه، تعدادی از گردشگران را پشت مرزهای ایران نگه داشت.»
مصوبه‌‌ای که قرار بود از ۴ دی اجرا شود، اما به محض ابلاغ، از اول دی‌‌ماه و در برخی مبادی ورودی و مرزهای کشور از روز ۳۰ آذر اجرا شده و از ورود گردشگران به ایران جلوگیری شده است. نکته مهم دیگر اینکه، محدودیت‌‌های داخلی در ایران نیز تقریبا تا اواخر آذر ادامه داشت و ترددهای بین‌استانی همچنان با ممنوعیت و محدودیت مواجه بوده و این امر شرایط را برای گردشگران خارجی نیز سخت می‌کرد. در نتیجه در ورود گردشگران به ایران و انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری تاثیر می‌‌گذاشت.
عدم شفافیت آماری
باتوجه به آمارهای ارائه شده از سوی سازمان فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایرانی در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۴۰۰ هزار پرواز صورت گرفت که از این میزان، حدود ۱۷۵ هزار پرواز متعلق به پروازهای داخلی و حدود ۴۸ هزار پرواز را پروازهای بین‌المللی دربر می‌گرفت و این پروازها شامل تمام ظرفیت‌‌های صندلی و بخش باربری می‌شود و باتوجه به محدودیت‌‌های سفر، بیشترین میزان متعلق به بخش تجاری و باربری بوده است.
نکته دیگر که باید به آن توجه کرد در آمارهای ارائه شده گفته شده حدود ۵/ ۱ میلیون نفر در سال ۱۴۰۰ به ایران سفر کردهاند که از این میان ۶ هزار گردشگر روس عنوان شده است.
این در حالی است که روسیه طی دو سال گذشته تا قبل از سال ۲۰۲۲ سختگیرانه‌‌ترین محدودیت‌‌های سفر را هم برای دیگر گردشگران بین‌المللی برای سفر به روسیه و هم برای شهروندان روس اعمال کرده بود. از این رو سفرهای خارجی روسها تقریبا به صفر رسیده بود و اگر سفری بود، به کشورهای همجوار همچون اوکراین و مولداوی و دیگر کشورهای اروپای شرقی انجام می‌شد. روسها که عمدتا ایران را در زمره کشورهای منتخب خود برای سفر قرار نمی‌دهند، اگر فرصتی برای سفر باشد، ترکیه و مصر بهترین گزینه موجود برای سفر در خاورمیانه است. همچنین، همان‌طور که یکی از مقامات این کشور اعلام کرده، گردشگران روس عمدتا علاقه‌ای به سفر به ایران ندارند؛ زیرا ذائقه و سلایق آنها در سفر به ایران تامین نمی‌شود. بنابراین گردشگران بسیار کمی به ایران سفر خواهند کرد که این دلایل با آمارهای ارائه شده همسانی ندارد.
در مورد عراق نیز باید گفت که مرزهای زمینی عراق تازه در چند روز گذشته بازگشایی شده و تا پیش ار این تنها سفرهای هوایی بین دو کشور امکانپذیر بود. در مورد مرزهای هوایی نیز باید گفت، اگرچه ایران مرزهای خود را به روی گردشگران منطقه گشود؛ اما عراق تا پایان ۲۰۲۱ مرزهای خود را همچنان به روی ایران بسته و از اتباع خود خواسته بود به ایران سفر نکنند. پس سفرها عمدتا درمانی و تجاری بود. همچنین آمار بالای ورود افغان‌‌ها به ایران همزمان با حضور طالبان در افغانستان بوده که در این شرایط بحرانی، حضور افغان‌‌ها بیش از آنکه ناشی از سفر و گذران اوقات فراغت باشد به دلیل پناهندگی به ایران است و نمی‌توان حضور این افراد را با گردشگران یکی دانست.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که در سال ۲۰۲۱، بحران‌‌های اقتصادی در کشور به اوج خود رسید و ارزش پول ملی در پایین‌‌ترین میزان خود قرار گرفت که این امر به بالا رفتن ارزش دلار در ایران و در نتیجه تبدیل شدن ایران به ارزان‌‌ترین کشور جهان منجر شد. در ترکیه میانگین هزینهکرد مسافران هزار دلار ارزیابی می‌شود و این آمار در جهان در سال ۲۰۲۱ با توجه به تغییر سبک سفرها به ۱۵۰۰ دلار رسید. با توجه به اینکه ایران در زمره ارزان‌‌ترین کشورها به‌‌شمار می‌‌رود، میزان هزینهکرد مسافران باید بین ۵۰۰ نهایت هزار دلار برآورد شود، اما با توجه به آمار ارائه شده به شورای جهانی سفر و رقم ۵/ ۲ میلیارد دلار، یعنی میزان هزینهکرد مسافران خارجی در ایران ۲هزار دلار برآورد شده است که باور آن سخت است. آخرین و مهم‌ترین نکته در غیرواقعی بودن آمارهای ارائه شده را می‌توان در بایکوت ماندن آمارهای حوزه گردشگری دانست؛ چرا که آخرین آمارهای رسمی ارائه شده در مرکز ملی آمار ایران در حوزه گردشگری مربوط به سال ۹۶ است و تنها آمار فصلی در سال ۹۷ و ۹۸ وجود دارد. در این آمارها نیز فقط به تعداد ورود گردشگران خارجی اشاره شده و تاکنون هیچ آماری از میزان درآمدهای حاصل از گردشگری در این مرکز منتشر نشده است. تنها آمارهای مالی در گزارش سالانه متولی گردشگری وجود دارد؛ آن‌‌هم تا پایان سال ۹۸ و هرگونه آماری پس از آن تنها در سخنان متولیان گردشگری بدون سند و ثبت رسمی در مراکز معتبر عنوان شده است. نکته مهمی که وجود دارد، این است که تاکنون هیچ آماری حتی گفتاری درباره میزان درآمد حاصل از گردشگری خارجی در هیچ رسانه و نهادی منتشر نشده و نخستین بار در شورای جهانی سفر و گردشگری مطرح شده است.
