بازار گردشگری روسیه، اوکراین و ترکیه چه می‌شود؟
پسلرزه جنگ در توریسم اروپا
انعطاف‌‌‌پذیری صنعت گردشگری منجر به تاثیرپذیری از هر رویدادی خواهد شد و تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک و جنگ نیز از این امر مستثنا نیست. جنگ نه تنها گردشگری کشوری که مورد حمله قرار گرفته را به خطر می‌‌‌اندازد بلکه تهدید بزرگی برای کشور مهاجم و حتی دیگر کشورهای جهان است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم اقتصاد و گردشگری‌‌‌شان وابسته به دو کشور درگیر جنگ است.
وضعیت جاری اوکراین به‌ویژه برای بخش گردشگری این کشور که پیش از همه‌گیری کرونا به طور قابل‌توجهی توسعه‌یافته بود، به شدت مورد تهدید و خطر واقع شده است. این در حالی است که پس از یک سال چالش برانگیز در سال ۲۰۲۰، نشانه‌‌‌های بهبودی در گردشگری اوکراین مشاهده شده بود. اما اکنون تنش‌‌‌ها و جنگ منجر به توقف پروازهای خطوط هوایی جهان همچون ایرفرانس، لوفت هانزا و سایر کشورهای جهان از مسیر اوکراین شده است و گردشگران، دیگر قادر به سفر به این کشور و حتی کشورهای اطراف نیستند. این امر بر اوکراین و صنعت گردشگری سراسر اروپا تاثیر منفی خواهد گذاشت.
اوکراین کشوری برخوردار از تمامی حوزه‌‌‌های توریستی شامل ورزشی، تفریحی، تجاری، تاریخی، فرهنگی، هنری، طبیعی و پزشکی است. اوکراین مملو از تعداد زیادی جاذبه‌‌‌های توریستی شناخته شده و کاملا ناشناخته است، اما در عین حال زیبایی فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای دارد: از خیابان‌‌‌های دنج قرون وسطایی گرفته تا معماری صنعتی و مناظر خیره‌‌‌کننده در بخش جنوبی اوکراین. این اقتصاد در حال ظهور تاکنون ۷ جاذبه گردشگری خود را در یونسکو به ثبت رسانده است و در حال حاضر حدود ۵/ ۱درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به گردشگری اختصاص دارد. اگرچه گردشگری سهم چندانی در اقتصاد اوکراین ندارد اما با توجه به رشد چشمگیر آن از سال ۲۰۱۷، پتانسیل تبدیل شدن به یک بخش مهم اقتصادی را داشته به طوری که از سال ۲۰۱۷ سریع‌‌‌ترین نرخ رشد شاخص رقابت‌‌‌پذیری و گردشگری مسافرتی را در زیرمنطقه اوراسیا داشته و توانست در رتبه جهانی بیش از ۱۰ پله صعود کند.
اوکراین کشوری است که پتانسیل گردشگری بالایی دارد. تا سال ۲۰۱۴، سالانه بیش از ۲۰میلیون خارجی از اوکراین عمدتا از مبدا روسیه، مولداوی، بلاروس، کشورهای همسایه اروپای شرقی، و همچنین ایالات متحده، ازبکستان و اسرائیل بازدید می‌کردند که گردشگران روسیه بیش از ۴۰درصد گردشگران را تشکیل می‌‌‌دادند. در سال ۲۰۱۴، پس از آغاز درگیری‌‌‌های مسلحانه در شرق اوکراین، جذابیت گردشگری این کشور به شدت کاهش یافت. از دست دادن یک مقصد گردشگری محبوب مانند کریمه بر کاهش تعداد گردشگران نیز تاثیر گذاشت.
تاثیرات جنگ بر بخش گردشگری اوکراین از سال ۲۰۱۴ کاملا مشهود است؛ زیرا این کشور که تا سال ۲۰۱۳ پذیرای بیش از ۲۴میلیون گردشگر خارجی بوده، با آغاز درگیری‌‌‌ها درکریمه، با سقوط ناگهانی ورود گردشگران مواجه شد و تا سال ۲۰۱۹ اگرچه نسبت به سال ۲۰۱۴ رشد چشمگیری داشته اما تعداد ورودی‌‌‌های به این کشور حدود ۵/ ۲میلیون بوده که در سال ۲۰۲۰ با همه‌گیری کرونا ۷۱درصد از آن را از دست داد. ۱۲ ماه بعد، پیش‌بینی‌‌‌ها رشد مثبتی را در سال ۲۰۲۱ نشان می‌‌‌داد و انتظار می‌‌‌رفت سفرهای ورودی به ۲/ ۱میلیون نفر برسد، اما ادامه بی‌‌‌ثباتی سیاسی در سال‌جاری منجر به کاهش بازدیدها و ورود گردشگران خارجی شد و بیشتر از آن بر صنعت هوایی تاثیر منفی گذاشته است.
با وجود اینکه اوکراین در تمام این سال‌ها، تلاش گسترده‌‌‌ای برای بهبود اوضاع سیاسی و اقتصادی و ایجاد امنیت برای گردشگران می‌کرده اما تنش‌‌‌های ژئوپلیتیکی دائمی با روسیه این کشور را در میان کشورهای پرخطر و با امنیت پایین قرار داده است. این امر نشان‌دهنده آن است که تاثیرات جنگ می‌تواند تا سال‌ها بر یک کشور تاثیرات منفی داشته باشد و افکار عمومی جهان نیز کشورهای درگیر تنش را به عنوان مقصد سفر انتخاب نکنند. زیرا از پارادایم‌‌‌های مهم سفر به یک کشور، امنیت است. از این رو هرگونه تنشی می‌تواند بر رفتار گردشگران تاثیرگذار باشد.
این امر تنها سفرهای بین‌المللی اوکراین را مورد هدف قرار نداده است بلکه تمام اروپا و حتی جهان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. بر اساس گزارش گلوبال دیتا، اوکراین یکی از بازارهای مبدا در اروپا بود که سریع‌‌‌ترین رشد را داشت و با گردشگری خروجی به طور مداوم بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ افزایش یافت. دوره‌‌‌ای که طی آن تعداد سفرها تقریبا از ۷/ ۴میلیون به ۲/ ۹میلیون رسید. این جنگ، بیشترین آسیب را می‌تواند به گردشگری کشورهای لهستان و ترکیه وارد کند، زیرا اوکراین مهم‌ترین بازار مبدا این دو کشور است. لهستان که تا پیش از این مقصد مهم گردشگران اوکراینی بوده اکنون تبدیل به محلی برای پناه جویان اوکراینی شده است. گردشگری ترکیه نیز متاثر از جنگ روسیه و اوکراین است، زیرا ترکیه بیشترین درآمد گردشگری خود را از طریق این دو کشور به دست می‌‌‌آورد. ترکیه در سال ۲۰۲۱ شاهد ورود ۷/ ۲۴میلیون گردشگر خارجی بود که از این تعداد بیش از ۲میلیون نفر از اوکراین و ۷/ ۴میلیون نفر از روسیه بودند. ترکیه در سه سال گذشته میزبان ۲۰میلیون گردشگر از روسیه و اوکراین بوده و منتظر مسافران بیشتری از این دو کشور در سال ۲۰۲۲ بود.
علاوه بر این بازارهای در حال توسعه مانند رومانی و بلغارستان نیز با مشکلاتی مواجه خواهند بود، زیرا این این مقاصد در تلاش برای جبران خسارت‌‌‌های ناشی از کرونا در بخش گردشگری هستند و هر عامل خارجی می‌تواند بر بهبود و بازگشت گردشگری کشورها تاثیرگذار باشد. این جنگ حتی گردشگری مصر را نیز با چالش‌های گسترده‌‌‌ای مواجه کرده است.
گردشگری مصر پس از یک سقوط چشمگیر در سال ۲۰۲۰، در سال ۲۰۲۱ شروع به جهش کرد و درآمد آن از ۴میلیارد دلار به ۱۳میلیارد دلار رسید. اما بحران اوکران و روسیه ممکن است تعداد گردشگران و درآمدهای ناشی از آن را به سطح پیش از بهبودی برساند؛ زیرا بیشترین گردشگران خارجی به مصر را گردشگران اوکراین و روسیه تشکیل می‌دهند و در حال حاضر مصر، بازار گردشگران اوکراینی را از دست داده و بازار گردشگران روسیه در معرض خطر قرار گرفته است.
مسائل ژئوپلیتیکی معمولا منجر به کاهش قابل‌توجه گردشگری می‌شود، همان‌طور که در بسیاری از کشورهای دیگر در سال‌های اخیر دیده شده است. شاید بارزترین نمونه، کودتای نافرجام در ترکیه در سال ۲۰۱۶ بود. بر اساس گزارش گلوبال دیتا، گردشگری ورودی و خروجی به ترتیب ۲۸درصد و ۱۳درصد کاهش یافت. با این حال، صنعت گردشگری گهگاه می‌تواند به سرعت بازگردد.
در عرض دو سال،ترکیه از سطح گردشگری ورودی و خروجی سال ۲۰۱۵ فراتر رفته و شاهد خروج ۴/ ۹میلیون مسافر در سال ۲۰۱۷ و استقبال بیش از ۳۸میلیون مسافر بین‌المللی در سال ۲۰۱۸ بوده است. البته، وضعیت اوکراین، به ثبات منطقه در چند سال آینده بستگی دارد که عاملی حیاتی برای احیای گردشگری خواهد بود.
نکته قابل‌توجه در این تنش‌‌‌ها این است که تنها جریان‌‌‌های توریستی اوکراین در معرض خطر قرار نگرفته بلکه بازار گردشگری روسیه نیز مورد تهدید جدی قرار گرفته است؛ زیرا در حال حاضر بسیاری از کشورها از سفر به روسیه ممانعت می‌کنند یا به دلیل تحریم‌های گسترده و ناامنی حاکم بر روسیه بسیاری از مسافران رزروهای خود را لغو کرده‌‌‌اند. از سوی دیگر گردشگران روس که بیشترین سهم را در سفر به اوکراین و کشورهای اطراف همچون لهستان، بلاروس و ترکیه داشتند، در حال حاضر امکان سفر به این کشورها غیرممکن است. همچنین باتوجه به افکار جهانی نسبت به اقدامات روسیه در اوکراین، بسیاری از کشورها پذیرای گردشگران روسی نیستند. روسیه که تا پیش از کرونا پس از چین و آمریکا یکی از کشورهای گردشگرفرست در جهان به شمار می‌‌‌رفت، حذف گردشگران روسی نیز بیش از گذشته بر بازار گردشگری جهان ضربه خواهد زد. از این رو گردشگری بین‌المللی نه تنها یک‌بخش منفعل در روابط بین‌المللی نیست بلکه برعکس یک بازیگر فعال سیاسی است که می‌تواند به‌‌‌عنوان کانالی برای ایجاد اعتماد و همکاری بین‌المللی و عاملی برای حفظ و ثبات سیاسی عمل کند. همچنین تا پیش از همه‌گیری کرونا، روسیه پذیرای بیش از ۲۵میلیون گردشگر خارجی بوده که در بحران کرونا تقریبا به صفر رسید.
گردشگری که نمادی در جهت ایجاد صلح و امنیت در جهان به شمار می‌رود در شرایط بحران کنونی بیش از هر زمانی می‌تواند در جهت کاهش تنش‌‌‌ها و پایان جنگ تاثیرگذار باشد و کمیته بحران گردشگری که در سال ۲۰۲۰ پس از همه‌گیری کرونا متشکل از تمامی سازمان‌های جهانی مرتبط با گردشگری ایجاد شده است، اکنون باید فراتر از بحران کرونا عمل کند و در جهت برقراری صلح در جهان اقدامات عملی و کارگشایی انجام دهد. در صورت ادامه جنگ، نه تنها دو کشور اوکراین و روسیه بلکه سراسر جهان به‌ویژه اروپا به صورت مستقیم درگیر تبعات این جنگ خواهند شد و جهت‌گیری‌‌‌ها و بلوک‌‌‌بندی مجدد کشورها نتیجه‌‌‌ای جز سرنوشت جنگ جهانی اول و دوم و سال‌ها جنگ سرد نخواهد داشت. این امر نه تنها آینده بازار گردشگری بلکه آینده سیاره را در معرض جدی‌‌‌ترین خطر ممکن قرار خواهد داد.
