«دنیای‌اقتصاد» تولیدو تقاضای قند و شکر را بررسی میکند
معادله بازار شکر
در این میان ظرفیت سالانه تولید قند و شکر در کشور در مجموع حدود 2.5 میلیون تن بوده، با وجود این به‌‌‌دلیل عدم‌پوشش تقاضای کشور از سوی تولیدکنندگان داخلی به‌‌‌دلیل وجود نداشتن مواد اولیه به اندازه کافی، عموما بخشی از مصرف کشور از طریق واردات تامین می‌‌‌شود. اما این صنعت در سال‌‌‌های اخیر با ریسک‌‌‌ها و مشکلات متعددی روبه‌‌‌رو بوده که از جمله آنها می‌‌‌توان به سختی تامین مواد اولیه، تعیین قیمت دستوری برای خرید محصول چغندر قند و فروش محصول تولیدی شکر سفید و عدم‌تطابق بهای خرید مواد اولیه با بهای فروش محصول تولیدی شکر سفید اشاره کرد. در حال حاضر سهام 17 شرکت تولیدکننده قند و شکر در بازار سرمایه عرضه می‌‌‌شود. صنعت قند و شکر یکی از صنایع اساسی و حیاتی در بسیاری از کشورهای جهان است که تاثیرات گسترده‌‌‌ای بر اقتصاد دارد. اهمیت صنعت قند و شکر در اشتغال‌زایی، درآمد‌زایی و توسعه روستایی، تجارت بین‌‌‌المللی و تولید مواد اولیه صنایع غذایی است. در کنار قند و شکر، مواد اولیه خوراک دام و صنایع کاغذسازی از طریق کشت چغندر و نیشکر تامین می‌‌‌شود.
از چغندر تا تولید شکر
شکر از دو محصول نیشکر و چغندرقند تولید می‌‌‌شود. در جهان تقریبا 80درصد این محصول از نیشکر و بقیه از چغندرقند تولید می‌‌‌شود، اما تولید شکر در ایران با جهان متفاوت است و 60درصد از چغندرقند شامل 28کارخانه در مناطق سردسیر با ظرفیت اسمی 73هزار تن در شبانه‌‌‌روز و 40درصد از نیشکر شامل 9کارخانه در استان خوزستان با ظرفیت اسمی100هزار تن در شبانه‌‌‌روز تولید می‌‌‌شود که نشانه راندمان بالاتر کارخانه‌‌‌های نیشکر است. چغندر یک محصول صنعتی است که تقریبا مصرف انسانی ندارد و مستقیم به کارخانهها رفته و به شکر تبدیل می‌‌‌شود. یکی از تمایز‌‌‌های این صنعت با صنایع دیگر، عدم‌‌‌امکان صادرات و واردات مواد اولیه و همچنین فصلی بودن تولید است. نیشکر یک‌‌‌مرتبه در سال و چغندرقند دو مرتبه در سال کشت می‌‌‌شود.
معلوم‌‌‌ها و مجهول‌‌‌های قندی سال 1403
صنعت قند و شکر در سال 1403 معلوم‌‌‌ها و مجهول‌‌‌هایی دارد که شناخت آنها برای پیش‌‌‌بینی آینده صنعت ضرورت تمام‌‌‌عیار دارد. معلوم اصلی این است که کشور به تهیه 2.4میلیون تن شکر در سال 1403 نیاز دارد. در صورتی که سرانه مصرف شکر با تغییرات بزرگی روبه‌‌‌رو نشود، باید این میزان شکر به بازار عرضه شود تا بازار به تعادل برسد. معلوم دیگر این است که با توجه به فصلی بودن صنعت، تولید داخل هرگز به اندازه نیاز داخلی نبوده و کشور نیاز به واردات دارد تا بازار به تعادل برسد. معلوم دیگر این است که چغندرکاران و نیشکر‌کاران ایرانی مانند هر فعال اقتصادی به این می‌‌‌اندیشند که از داشته خود بیشترین سود را ببرند و در صورتی که نرخ کشت آن به صرفه نباشد کشاورز به سراغ کشت محصولات دیگر می‌‌‌رود که این اتفاق سبب می‌‌‌شود کارخانه‌‌‌های قند و شکر در تامین چغندر و نیشکر مصرفی دچار مشکل شوند. مجهول اصلی صنعت، نگاه وارداتی در برابر تولید داخل است. در صورتی که واردکنندگان شکر خام در لایه‌‌‌های گوناگون نهاد‌‌‌ها و وزارتخانه‌‌‌های ذی‌‌‌نفوذ در تولید و تنظیم بازار شکر راه یابند می‌‌‌توانند سبب کاهش تولید شکر داخلی شوند. دیگر مجهول مربوط به حذف ارز ترجیحی واردات شکر است که البته پس از حذف ارز ترجیحی از واردات شکر، قیمت این محصول روند افزایشی داشته است و حال باید دید راهکار مدیریت قیمت‌‌‌ها بعد از حذف ارز ترجیحی چیست؟
از دیگر مجهولات صنعت می‌‌‌توان به وضعیت جوی کشور و خشکسالی اشاره کرد که سبب کاهش برداشت چغندر و نیشکر و راندمان زمین و در ادامه موجب کاهش تولید شکر می‌‌‌شود.
بازار قیمت شکر
شکر در سال ۱۴۰۳ نوسان زیاد داشت. ۲۷ اسفند سال گذشته هر کیلو شکر دولتی و آزاد بین ۳۴ تا ۳۵ هزار تومان متغیر بود. این عدد تا هفته سوم فروردین هم ثابت بود. در ادامه و در اردیبهشت این نوسان بین هر کیلو گرم بین ۳۴ تا ۴۲ هزار تومان بود. از ۱۷ اردیبهشت تا ۲۴ اردیبهشت این نوسان به 37400 تا ۴۲ هزار تومان رسید. ۳۰ اردیبهشت شکر آزاد ۴۵ هزار تومان خرید و فروش می‌‌‌شد. در گزارش مقایسه‌‌‌ای خبرگزاری مهر، روی چند قلم کالای اساسی از جمله شکر، نرخ این محصول از هفته سوم فروردین تا سوم اردیبهشت یعنی در مدت یک ماه 8.8 درصد افزایش یافت. بازار شکر دوباره در پایان خرداد دچار تغییر قیمت شد و نرخ شکر در بازار آزاد به ۵۵ هزار تومان رسید اما نرخ شکر دولتی حدود ۳۸ هزار تومان بود که عرضه آن قطره‌چکانی انجام می‌‌‌شد. در ادامه مرداد ماه شاهد تغییر قیمت دیگر بودیم و شکر بین ۴۹ تا ۵۰ هزار تومان در بازار آزاد متغیر بود و شکر دولتی موجودی کمی داشت و حتی برخی فروشگاه‌‌‌ها فاقد این محصول بودند. در نهایت در پایان مرداد سال جاری هر بسته یک کیلوگرمی شکر دولتی به قیمت ۴۴ هزار و ۵۰۰ تومان در بازار به فروش رسید.
وضعیت تعرفه‌‌‌های واردات شکر سفید و خام
ایران در دهه۷۰بیشترین سطح زیر کشت چغندرقند را داشت و بالطبع نیاز به واردات هم کمتر بود. اما ناگهان ورق برگشت و تصمیم بر آن شد تا شکر وارد شود. اواسط دهه۸۰ کارخانهها به‌‌‌تدریج به تصفیه‌‌‌کننده شکر خام وارداتی تبدیل شدند و مزارع چغندرقند و نیشکر آب رفت. هرچند اوایل دهه ۹۰دوباره سیاست تغییر کرد اما هنوز هم‌‌‌سطح زیر کشت چغندرقند به آن سال‌‌‌ها بازنگشته است. حالا تقریبا نیمی از نیاز شکر کشور به دلار، واردات و قیمت‌‌‌های جهانی که مدام بالا و پایین می‌‌‌شود، گره خورده و سرنوشت تولید داخل هم به دلال و خشکسالی و نرخ خرید تضمینی بند است. نظم هرکدام که برهم بریزد، شکر غیب می‌‌‌شود! از ابتدای سال جاری تعرفه واردات شکر سفید 55 درصد و تعرفه شکر خام یک درصد است، اما با اطلاعاتی که از کف بازار حاصل می‌‌‌شود واردات بخش خصوصی فقط شکر خام است که در کارخانهها تصفیه می‌‌‌شود و ارز نیمایی دریافت خواهد کرد. اما مجوز واردات شکر تصفیه‌شده (سفید) با ارز ترجیحی صرفا در اختیار شرکت بازرگانی دولتی ایران (GTC) است و این شرکت به صورت انحصاری و برای مصارف خانوار می‌‌‌تواند از این مجوز استفاده کند؛ البته میزان واردات این محصول موضوع دیگری را نشان می‌‌‌دهد.
نمک روی زخم شِکر
طبق آمارها، در سال 1402، بیش از 726 هزار تن محصول شکر به ارزش 477میلیون دلار وارد کشور شد که به لحاظ وزنی و ارزشی نسبت به سال قبل از آن کاهش داشته که بنا به گفته مسوولان حمایت دولت از تولید داخل و افزایش تولید شکر در داخل علت اصلی این کاهش است. همچنین براساس گزارش‌‌‌های گمرک ایران، در سال 1401 حدود یک میلیون و 256 هزار تن شکر به ارزش 679میلیون دلار به کشور وارد شده است. اما از ابتدای سال جاری 342 هزار تن واردات داشته‌ایم که ارزش آن 224 میلیون دلار بوده است که عمدتا شکر خام است و توسط شرکت‌‌‌های داخلی فرآوری می‌‌‌شود. به گفته کشاورزان به صورت کلی عوامل کاهش واردات قند و شکر به کشور، افزایش حمایت‌‌‌های دولت از تولید چغندر قند و نیشکر است تا درنهایت منجر به افزایش تولید داخلی شود. البته نوسانات قیمت جهانی شکر نیز روی کار واردکنندگان شکر اثر می‌‌‌گذارد.
