۶ سهم از صنعت شیشه مورد بررسی قرار گرفت
شیشه‌سازان شکننده‌تر از همیشه
شش‌شرکت تولیدکننده شیشه در بورس ایران حضور دارند که طیف وسیعی از محصولات شامل شیشههای اتومبیل، شیشههای دارویی و غیر‌دارویی، بطری‌‌‌‌ها و جارهای مورد استفاده در صنایع غذایی و نوشیدنی را تولید می‌کنند. این صنعت در سال ۱۴۰۲، فروشی معادل 7.356هزار میلیارد تومان داشته است که نشان‌‌‌دهنده رشد قابل‌توجه ۵۳درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱ است. این رشد فروش، هم از افزایش نرخ محصولات و هم از بهرهبرداری از طرح‌‌‌‌های توسعه‌‌‌ای که در سال ۱۴۰۲ تکمیل شده‌‌‌‌اند، ناشی شده است. قیمت‌گذاری محصولات شیشهای براساس مکانیزم بازار آزاد تعیین میشود. اگرچه جلسات دورهای با حضور تولیدکنندگان این صنعت برگزار میشود تا براساس رشد بهای تمام‌شده و سایر عوامل، نرخ‌های فروش تعدیل شوند. با این حال، در نهایت بازار است که نرخ‌ها را تعیین می‌کند. در سال ۱۴۰۲، ارزش صادرات تولیدکنندگان بورسی ۳۹میلیون دلار بوده است. ارزش بازار جهانی صنعت شیشه در سال ۲۰۲۲، ۲۶۵میلیارد دلار تخمین زده شده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۲ با نرخ رشد مرکب سالانه 4.5درصد به ۴۶۳میلیارد دلار برسد. این افزایش پیش‌‌‌‌بینی‌شده، نشان‌‌‌دهنده پتانسیل بزرگی برای تولیدکنندگان شیشه ایرانی است تا با بهره‌‌‌گیری از فرصتهای صادراتی و گسترش ظرفیت‌های تولیدی خود، سهمی از این بازار رو به رشد کسب کنند.
نگاهی به عملکرد تولیدکنندگان شیشه در سال 1402
در سال ۱۴۰۲، تولیدکنندگان شیشه در ایران عملکرد چشمگیری داشتند که در این میان، شش شرکت برجسته این صنعت، نقش کلیدی ایفا کردند. شرکت شیشه قزوین (کقزوی) با فروشی معادل ۲هزار میلیارد تومان، بزرگ‌ترین سهم، یعنی ۲۶درصد از کل فروش صنعت شیشه را به خود اختصاص داد. این شرکت ۱۴درصد از فروش خود را به بازارهای صادراتی اختصاص داده و نسبت قیمت به سود (P/E) آن 7.5 بوده است.
«کهمدا» که در رتبه دوم این صنعت قرار دارد، فروشی معادل 1.7هزار میلیارد تومان را ثبت کرد که این رقم، نشان‌‌‌دهنده ۲۲درصد از کل فروش صنعت است. علاوه بر این، ۲۸درصد از فروش این شرکت مربوط به صادرات بوده و نسبت قیمت به سود آن 5.1 است. «کرازی»، تولیدکننده پیشرو شیشههای دارویی و غیر‌دارویی، با فروش 1.3هزار میلیارد تومانی، ۱۷درصد از کل فروش صنعت را به خود اختصاص داد. از این میزان، ۲۱درصد مربوط به صادرات است و نسبت قیمت به سود گذشته‌نگر آن 7.5 است. مشتریان اصلی شیشههای دارویی این شرکت کارخانه‌های داروپخش، داروسازی خوارزمی، داروسازی فاران‌شیمی و داروسازی اکسیر هستند. همچنین، شرکت بهنوش مشتری عمده شیشههای غیر‌دارویی آن است.
«کگاز» با فروش 1.28هزار میلیارد تومان در رتبه چهارم صنعت قرار گرفت. فروش این شرکت عمدتا از طریق عقد قرارداد انجام میشود که این امر، ریسک عدم‌ایفای تعهدات خریداران را افزایش می‌دهد. این موضوع را می‌‌‌توان از تعداد بالای شکایات مطرح‌شده توسط شرکت مشاهده کرد. این شرکت ۱۶درصد از کل فروش صنعت را به خود اختصاص داده و نسبت P/E TTM آن 11.6 است. «کمینا» با فروش ۹۳۱میلیارد تومانی در رتبه پنجم قرار دارد و ۱۲درصد از سهم بازار را در اختیار دارد. نسبت قیمت به سود این شرکت ۵۵ واحد است. در پایان، «کساپا» با فروش ۵۳۷میلیارد تومانی و داشتن ۷درصد از سهم بازار، در آخرین رتبه این صنعت قرار دارد و نسبت قیمت به سود آن ۵۰واحد است. این شرکت که تولیدکننده شیشههای خودرو است، به عنوان تامین‌‌‌کننده اصلی شرکت خودروسازی سایپا شناخته میشود و فروش صادراتی ندارد.
تقاضای شیشه
منابع تقاضای شیشه در جهان از چند صنعت کلیدی ناشی میشود که شامل ساخت‌‌‌وساز، بستهبندی، خودروسازی و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر هستند و نقش مهمی در افزایش تقاضا برای شیشه ایفا می‌کنند. در صنعت ساخت‌‌‌وساز، شیشه برای پنجره‌‌‌ها و نمای ساختمان‌‌‌‌ها استفاده میشود. صنعت بستهبندی نیز با استفاده از شیشه برای تولید بطری‌‌‌‌ها و ظروف مواد غذایی و نوشیدنیها، بخش عمده‌‌‌ای از تقاضا را به خود اختصاص داده است. در صنعت خودرو، شیشههای جلو و عقب اتومبیل‌ها و در حوزه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، پنل‌‌‌های خورشیدی از شیشه استفاده می‌کنند. با پیشرفت فناوری و افزایش آگاهی نسبت به پایداری، تقاضا برای استفاده از شیشه به عنوان یک جایگزین پایدار در مقایسه با سایر مواد، مانند پلاستیک در بستهبندی، رو به افزایش است.
در ایران، تقاضای عمده شیشه از صنایع ساختمانی، دارویی، غذایی و نوشیدنی می‌‌‌آید. شیشه، به دلیل بهداشتی‌‌‌تر و واکنش‌‌‌ناپذیر بودن نسبت به پلاستیک و پت، برای بستهبندی محصولات دارویی استفاده میشود. این امر به طور مستقیم با میزان تولید دارو و تقاضای آن ارتباط دارد. همچنین، تولید مواد غذایی و نوشیدنیها در بستهبندیهای شیشهای، تاثیر مستقیمی بر تقاضای شیشه دارد. افزایش تولید اتومبیل از عوامل دیگری است که بر میزان تقاضا برای شیشه تاثیرگذار است.
چالشهای شیشه‌سازان
چالشهای پیش‌‌‌روی صنعت شیشه در ایران شامل مدیریت ریسک قطعی برق و گاز به دلیل نیاز مداوم به کوره‌‌‌های فعال است. با وجود راهکارهایی همچون استفاده از ژنراتور و سوخت‌‌‌های جایگزین، این مشکل کاملا قابل حل نیست. اورهال دورهای کوره‌‌‌ها، مدیریت وصول مطالبات در فروش‌های اعتباری و نقدی، مازاد عرضه داخلی و نیاز به تنوع‌‌‌بخشی بازار صادراتی، کاهش عرضه خرده‌شیشه و افزایش رقابت با بستهبندیهای سبک‌‌‌تر همچون PET و پلاستیک، از جمله این چالش‌‌‌ها هستند. رویارویی با این مسائل می‌‌‌تواند به تقویت صنعت شیشه و توسعه پایدار آن کمک کند.
فرصتهای شیشه
در صنعت شیشه ایران، دسترسی به کربنات‌سدیم و سیلیس با قیمتی رقابتی نسبت به کشورهای همسایه و همچنین بهره‌‌‌گیری از نیروی کار ارزان می‌‌‌تواند فرصتی برای افزایش تولید و صادرات ایجاد کند. توجه به تقاضای بالا برای نوشیدنی‌‌‌های بسته‌‌‌بندی‌شده در شیشه در کشورهای همسایه نظیر ترکیه و گرجستان، موقعیتی برای صادرات فراهم می‌‌‌آورد؛ به‌‌‌شرطی که محصولات باکیفیت و سبک‌‌‌تر تولید شوند تا هزینههای حمل‌‌‌و‌‌‌نقل کاهش یابد. علاوه بر این، شیشه به‌‌‌دلیل سازگاری بالا با محیط‌زیست و عدم‌واکنش‌‌‌پذیری، می‌‌‌تواند جایگزین مناسبی برای بستهبندیهای پت و پلاستیک باشد؛ بهویژه اگر تولید شیشههای سبک‌‌‌تر و باکیفیت‌‌‌تر مدنظر قرار گیرد.
لزوم فرهنگسازی بازیافت شیشه
مصرف شیشه نقش مهمی در توسعه انسانی دارد و با شاخص توسعه انسانی (HDI) کشورها ارتباط مستقیمی دارد. کشورهای با HDI بالاتر معمولا در بخش‌‌‌هایی نظیر ساختمان‌‌‌سازی، بستهبندی مواد غذایی و دارویی و صنایع خودرو، به مصرف بیشتری از شیشه روی می‌‌‌آورند. این امر نه‌تنها نشان‌‌‌دهنده بالاتر بودن سطح رفاه، سلامت و دسترسی به آموزش است، بلکه می‌‌‌تواند به‌عنوان نشانه‌‌‌ای از توجه به محیط‌زیست تلقی شود. با توجه به ضرورت بازیافت شیشه، اهمیت فرهنگسازی در این زمینه بیش از پیش مشخص میشود. سرانه مصرف شیشه در جهان در حدود ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم است، در حالی که این رقم در ایران حدود ۸کیلوگرم است. بازیافت شیشه، به علت ضریب بالای بازیافت‌‌‌پذیری آن، در کاهش آلودگی و مدیریت پایدار منابع نقش کلیدی دارد. برای مثال، در سال ۲۰۲۰، حدود ۸۰درصد از بطری‌‌‌های شیشهای در اتحادیه اروپا بازیافت شدند.
افزایش تقاضا برای بازیافت شیشه، بهویژه در برابر پسماندهای پلاستیکی و پت که مسائل زیست‌محیطی جدی ایجاد می‌کنند، نشان‌‌‌دهنده تغییر نگرش جهانی به سمت پایداری است. استفاده از مواد بازیافتی نه‌تنها مصرف انرژی و هزینه‌‌‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه به افزایش کارآیی تولید نیز کمک می‌کند. این فرهنگسازی، علاوه بر حمایت از محیط‌زیست، در تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع شیشه‌‌‌ساز نیز نقش موثری دارد. کاهش آلودگی و ایجاد اشتغال پایدار، مستقیما به بهبود شاخص‌‌‌های توسعه انسانی و ارتقای سطح زندگی جوامع کمک می‌کند. ترویج بازیافت شیشه به سوی اقتصاد مدور و پایدار حرکت می‌کند؛ جایی که منابع بهینه استفاده شده و تاثیرات زیست‌محیطی به حداقل می‌‌‌رسند.
چشم‌انداز شیشه‌سازان در 1403
صنعت شیشه ایران با ظرفیت تولیدی ۳میلیون تن در سال، شاهد ایجاد مازاد عرضه در بازار داخلی است. این مازاد عرضه به کشورهای همسایه صادر میشود که در این میان، عراق به‌عنوان اصلی‌‌‌ترین مقصد صادراتی به شمار می‌رود؛ هرچند افغانستان، ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان نیز جزو بازارهای هدف هستند. ایران، با داشتن هزینههای پایین انرژی، نیروی کار و مواد اولیه، در تولید شیشه از مزیت رقابتی برخوردار است. با این حال، وابستگی به واردات دستگاه‌‌‌ها و تجهیزات تکنولوژیکی به دلیل تحریم‌‌‌ها، زمینه‌‌‌ساز چالش‌‌‌هایی در این صنعت شده است.
افزایش تعداد تولیدکنندگان و بهرهبرداری از خطوط تولید جدید، تقاضای کربنات سدیم به‌عنوان یکی از مواد اولیه اصلی و هزینه‌‌‌‌بر را افزایش داده است. انتظار می‌رود که قیمت این ماده در سالهای آینده نیز روندی صعودی داشته باشد. علاوه بر این، تقاضا برای شیشه‌خرده به‌عنوان یک ماده اولیه کلیدی در کاهش هزینههای تولید، به دلیل افزایش ظرفیت تولیدی، در حال افزایش است. با توجه به محدودیت‌های عرضه، پیش‌بینی میشود که قیمت شیشه‌خرده نیز دست‌‌‌کم به میزان نرخ تورم رشد کند.
قیمت فروش محصولات صادراتی ایران، به طور معمول، پایین‌‌‌تر از قیمت محصولات مشابه در بازار داخلی است که این موضوع، انگیزه اقتصادی کمتری برای صادرات ایجاد می‌کند. با این حال، با توجه به اشباع بازار داخلی و نبود کشش برای افزایش قیمت‌ها، تولیدکنندگان به صادرات به عنوان یک گزینه جایگزین روی آورده‌‌‌اند. انتظار می‌رود که این تغییر استراتژی، در سالهای آتی نیز ادامه یابد. علاوه بر این، شکاف بین نرخ دلار نیما و دلار بازار آزاد، تمایل تولیدکنندگان برای صادرات را تحت‌تاثیر قرار داده است. با کاهش فاصله بین نرخ دلار نیما و بازار آزاد، انتظار می‌رود که تولیدکنندگان بیشتری به سمت صادرات محصولات خود رغبت نشان دهند. این کاهش فاصله، فرصتهای جدیدی برای کسب سود از طریق تسعیر ارز ایجاد می‌کند که می‌‌‌تواند به عنوان یک عامل تشویقی برای افزایش حجم صادرات عمل کند.
