نسبت قیمت به سود آینده‏‏‌نگر یک صنعت نفتی بورسی بررسی شد

ثبات حاشیه سود روانکارها

محسن افشارمنش / تحلیلگر بنیادی گروه مالی مهرگان چهار شرکت بورسی نفت سپاهان، نفت بهران، نفت شرانول و نفت پارس، ۱۰۰‌درصد روغن پایه و حدود ۶۰‌درصد روغن نهایی کشور را تولید می‌کنند. تولید کل این شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۲میلیون تن بوده است. شرکت نفت سپاهان با تولید بیش از ۷۰۰‌هزار تن انواع روانکار در رتبه نخست تولید قرار دارد و شرکت‌های نفت بهران، نفت ایرانول و نفت پارس در رتبه‌های بعد قرار می‌گیرند. مهم‌ترین ماده اولیه مصرفی این صنعت، لوب‌کات است که از پالایشگاه‌ها تامین می‌شود. قیمت‌گذاری روغن‌های موتور بنزینی و دیزلی فروش داخل توسط سازمان حمایت انجام می‌شود و قیمت‌های صادراتی این شرکت‌ها متاثر از قیمت‌های جهانی و نرخ دلار است. در ادامه ضمن بررسی شرایط حاکم بر صنعت روانکار در جهان و ایران، وضعیت بنیادی آتی شرکت‌های این صنعت در بازار سرمایه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

روانکارها به دو دسته روانکارهای خودرو و روانکارهای صنعتی تقسیم می‌شوند. روانکارهای صنعتی نیز در سه‌دسته روغن‌های صنعتی، گریس‌ها و روانکارهای ویژه دیگر مانند روانکارهای فلزکاری قرار می‌گیرند. از لحاظ حالت فیزیکی نیز می‌توان روانکارها را در چهار دسته روان‌‌‌کننده‌‌‌های گازی، روان‌‌‌کننده‌‌‌های مایع، گریس‌‌‌ها و روان‌‌‌کننده‌‌‌های جامد قرار داد. روغن روان‌‌‌کننده از روغن پایه و انواع مواد افزودنی با توجه به مشخصات مد نظر تشکیل شده است. روغن پایه مهم‌ترین جزء روانکارهاست و به‌طور میانگین 95درصد فرمولاسیون روانکار را تشکیل می‌دهد. در بعضی روانکارها تنها یک‌درصد مواد افزودنی استفاده می‌شود و در مواردی با توجه به کاربرد مورد نظر، سهم مواد افزودنی تا 30درصد هم افزایش پیدا می‌کند. روغن‌های پایه معدنی، حاصل فرآیند پالایش نفت‌خام بوده و از لوب‌کات تهیه می‌شوند که به دو دسته پارافینیک و نفتنیک تقسیم می‌شوند. پالایشگاه‌های روغن، با توجه به فرآیند خالص‌سازی، انواع روغن پایه را تولید می‌کنند. روغن‌های پایه به پنج‌گروه تقسیم می‌شوند و بالغ بر 90درصد تقاضای روغن پایه به گروه‌های یک تا سه اختصاص دارد. با افزایش شماره گروه، کیفیت و خواص فیزیکی و شیمیایی روغن‌ها بهبود پیدا می‌کند.

تولید روانکار در جهان و ایران

در سال 2022 مصرف جهانی انواع روانکار بالغ بر 42میلیارد لیتر بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028 به 50میلیارد لیتر برسد. اندازه بازار این صنعت در دنیا نزدیک به 180میلیارد دلار است و ارزش تجارت این صنعت در دنیا در سال 2021 حدود 7/ 10میلیارد دلار بوده است. کشور‌های آلمان، ژاپن و فرانسه به ترتیب 3/ 22، 5/ 12 و 65/ 8‌درصد از ارزش صادرات روانکار را به خود اختصاص داده‌اند و در نقطه مقابل 8/ 18‌درصد از ارزش واردات روانکارها متعلق به کشور چین است. ایران نیز به‌واسطه تردد نزدیک به 20میلیون دستگاه انواع خودروهای سبک و سنگین، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرف انواع روغن‌موتور و روغن‌های صنعتی خودرو محسوب می‌شود. می‌توان صنعت روانکار کشور را به دو بخش تولید روغن‌های پایه و تبدیل روغن‌های پایه به محصولات نهایی تقسیم کرد. بخش اول به‌طور کامل در اختیار چهار شرکت بورسی نفت ایرانول، نفت سپاهان، نفت پارس و نفت بهران قرار دارد. اما در بخش دوم در کنار این چهار شرکت، شرکت‌های زیادی فعالیت می‌کنند. این چهار شرکت بورسی حدود 60‌درصد نیاز روغن نهایی کشور را تامین می‌کنند و تولید کل این شرکت‌ها در سال 1401 بالغ بر 2میلیون تن بوده است. نفت سپاهان با نماد «شسپا» با تولید بیش از 700‌هزار تن انواع روانکار در رتبه نخست تولید قرار دارد و شرکت‌های نفت بهران (شبهرن)، نفت ایرانول (شرانل) و نفت پارس (شنفت) در رتبه‌های بعد قرار می‌گیرند. ارزش بازار شرکت‌های روانکار بازار سرمایه حدود 94‌هزار میلیارد تومان است و «شبهرن» و «شسپا» با ارزش بازار 33هزار میلیارد و 31‌هزار میلیارد تومان در رتبه‌‌‌های اول و دوم قرار دارند. مالکیت عمده نمادهای «شسپا»، «شبهرن»، «شرانل» و «شنفت» به‌ترتیب در اختیار صندوق بازنشستگی نفت، بنیاد مستضعفان، سازمان تامین اجتماعی و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام قرار دارد. شرکت پالایش نفت اصفهان (شپنا) و شرکت کیمیا اسپیدی قشم، مهم‌ترین شرکت‌های سرمایه‌پذیر «شسپا» محسوب می‌شوند و شرکت به‌تام روانکار و شرکت برق و انرژی پیوندگستر پارس (بپیوند) شرکت‌های مهم سرمایه‌پذیر «شبهرن» هستند. همچنین شرکت پالایش پارسیان سپهر و شرکت روانکار احیا سپاهان به ترتیب مهم‌ترین شرکت‌های سرمایه‌پذیر «شنفت» و «شرانل» محسوب می‌‌‌شوند.

بهای تمام‌شده تولید

به‌طور میانگین بیش از 90‌درصد بهای تمام‌شده تولید محصولات شرکت‌های این صنعت به مواد مستقیم مصرفی اختصاص دارد و مهم‌ترین ماده مصرفی این شرکت‌ها لوب‌کات است که از پالایشگاه‌ها تامین می‌شود. اسپرد قیمتی بین محصولات شرکت‌های روانکار و لوب‌کات خریداری‌شده، عاملی تعیین‌کننده در روند سودآوری این شرکت‌ها محسوب می‌شود.

قیمت‌گذاری و فروش روانکارها

 روغن‌موتور‌های بنزینی و دیزلی توسط سازمان حمایت قیمت‌گذاری می‌شوند، در حالی که قیمت محصولات صادراتی این شرکت‌ها تابع قیمت‌های جهانی و نرخ دلار است. در مقطع کنونی در ابعاد جهانی با تضعیف تقاضا و افزایش موجودی کالای محصولات نهایی این صنعت مواجه هستیم که به کاهش قیمت‌های جهانی محصولات منجر شده است. در حالی که در دوسال گذشته شاهد افزایش نرخ روغن پایه فوب ایران تا بالای 1،100دلار در هر تن بودیم، نرخ روغن پایه فوب ایران اخیرا به کمتر از 800دلار در هر تن کاهش پیدا کرده است. ارزش صادرات شرکت‌های روانکار بازار سرمایه در سال 1401 بالغ 20‌هزار میلیارد تومان بوده که سهم 35درصدی از کل فروش این شرکت‌ها را شامل می‌شود. در سال گذشته 51درصد از مبلغ فروش «شسپا» صادارتی بوده است و از این لحاظ در رتبه اول شرکت‌های گروه قرار می‌گیرد.

حدود 49‌درصد از مبلغ فروش شرکت‌های این صنعت در سال 1401 به انواع روغن‌های نهایی (روغن‌موتور بنزینی، روغن‌موتور دیزلی و روغن‌موتور صنعتی) اختصاص داشته است. روغن‌پایه و اکستراکت نیز به ترتیب 25‌درصد و 13‌درصد از مبلغ فروش شرکت‌ها را شامل می‌شوند. سایر محصولات جانبی نظیر ضد یخ، اسلاک‌وکس و پارافین وکس نیز سهم 13درصدی از مبلغ فروش محصولات این شرکت‌ها دارند.

وضعیت بنیادی شرکت‌ها

میانگین حاشیه سود ناخالص این صنعت در پنج‌سال اخیر 28‌درصد بوده است و «شبهرن» با میانگین حاشیه سود ناخالص 31درصد، در رتبه نخست قرار دارد. دلیل بالاتر بودن حاشیه سود این شرکت، سهم بالاتر روانکار نهایی از سبد محصولات در مقایسه با سایر شرکت‌های گروه است. میانگین حاشیه سود «شسپا» نیز تحت‌تاثیر سهم بالای صادرات از فروش شرکت، بالاتر از صنعت بوده است.

با فرض نرخ لوب‌کات سبک 587دلار بر تن، ثبات در نرخ‌های جهانی روانکارها، میانگین نرخ دلار 40‌هزار تومان و رشد 20درصدی نرخ انواع روانکار فروش داخل، نسبت قیمت به سود آینده‌نگر نمادهای «شسپا»، «شبهرن»، «شرانل» و «شنفت» به ترتیب 2/ 4، 2/ 6، 1/ 5 و 9/ 5واحد خواهد بود. با توجه به اینکه میزان فروش صادراتی «شسپا» بیشتر از سایر نمادهای گروه است، افزایش نرخ دلار بیشترین تاثیر مثبت را بر سود‌آوری این شرکت خواهد داشت. در نقطه مقابل، نماد «شبهرن» با توجه به وزن بالای فروش داخلی و سهم بالای روانکار نهایی از فروش داخلی، بیشترین ریسک را از محل نرخ‌گذاری سازمان حمایت متوجه خود می‌بیند.