معضل دستوری لبنی‌ها
بهای تمام‌شده
اصلی‌ترین ماده اولیه این صنعت، شیر خام است که بیش از ۸۰درصد بهای تمام‌شده محصولات را تشکیل می‌دهد. حدود ۱۰درصد نیز مربوط به مواد بسته‌بندی است و باقی مانده مواد اولیه این صنعت را سایر مواد اولیه همچون طعم‌دهنده‌ها تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۱۶ تعداد گاو موجود در جهان برابر ۱/ ۶۹۱میلیون راس و در آن سال مجموع شیر تولیدی در دنیا برابر با ۶/ ۸۰۶میلیون تن بود. طبق پیش‌بینی سازمان جهانی فائو تا سال ۲۰۳۰ تعداد گاو موجود در جهان به عدد ۲/ ۸۰۰میلیون راس و همچنین شیر تولیدی به ۷/ ۱۰۱۹میلیون تن افزایش خواهد یافت. موجودی گاو ایران در سال ۲۰۱۶ برابر ۵۸/ ۲۱میلیون راس بود که تا سال ۲۰۳۰ به ۸/ ۱۷میلیون راس خواهد رسید. از طرفی روند تولید شیر از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۳۰ از ۷۵/ ۶میلیون تن به ۸میلیون تن در سال رسیده و تقریبا در ۱۱فصل گذشته در ایران هر فصل ۲میلیون تن شیر تولید شده است.
شیر خام در آمریکا، اروپا و ایران
متوسط قیمت شیر خام در آمریکا، اروپا و نیوزیلند از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۲ حدود ۳۰ تا ۴۰یورو بود که در سال ۲۰۲۲ به دلیل تورم جهانی به حدود ۵۰ تا ۶۰یورو به ازای هر ۱۰۰ کیلوگرم رسید. در مارس ۲۰۲۳ قیمت شیر خام در آمریکا و اروپا به ترتیب به ۶۲/ ۴۷ و ۷/ ۵۸دلار بر ۱۰۰کیلوگرم کاهش یافته است. قیمت شیر خام در ایران دستوری است و توسط دولت تعیین می‌شود. قیمت هر کیلو شیر خام از ۱۲هزار‌تومان در مرداد ۹۷به ۱۵هزار‌تومان در سال ۱۴۰۱ رسید و برای ۱۴۰۲ ابلاغ رسمی صورت نگرفته است و کارخانه‌ها با نرخ ۱۵هزار ریال خریداری می‌کنند.
ارزش صنعت در جهان
ارزش بازار صنعت لبنیات در سال ۲۰۲۰ برابر با ۸۲۷میلیارد دلار بود که براساس پیش‌بینی‌های فائو در سال ۲۰۲۶ به ۱۱۲۸میلیارد دلار خواهد رسید. بیشترین مقدار تولید محصولات لبنی در جهان مربوط به فرآوردههای لبنی تازه (شیر و دوغ و...) است که در سال ۲۰۱۵ به ۸/ ۳۹۱میلیون تن رسید و طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۳۰ به ۹/ ۵۳۱میلیون تن افزایش می‌یابد. ارزش تجارت محصولات لبنی در دنیا در سال ۲۰۱۷ برابر با ۹/ ۷۷میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۲۱ به ۱/ ۹۱میلیارد دلار رسید.
صنعت ۴۰۰ کارخانه‌ای بازار سرمایه
در صنعت لبنیات بیش از ۴۰۰کارخانه فعال هستند که نزدیک به ۵۰درصدشان مربوط به کارخانه‌های محلی است و تنها ۳۰شرکت در سطح ملی فعالیت دارند. بیش از ۸۵درصد صنعت لبنیات مربوط به بخش خصوصی است و تنها قریب به ۱۵درصد این صنعت دولتی است. از این رو صنعت لبنیات کمترین وابستگی را به منابع دولتی دارد.
در بازار سرمایه ۱۰شرکت لبنیاتی پذیرش شده است که شامل شرکت‌های پگاه آذربایجان‌شرقی با نماد «غپاذر»، پگاه آذربایجان‌غربی با نماد «غشاذر»، پگاه اصفهان با نماد «غشصفا»، پگاه گلپایگان با نماد «غگلپا»، پگاه گیلان با نماد «غگیلا»، پگاه گلستان با نماد «غگلستا»، پگاه فارس با نماد «غفارس» و پگاه خراسان با نماد «غشان» از زیرمجموعه شرکت صنایع شیر ایران هستند. همچنین شرکت لبنیات پاک با نماد «غپاک» و شرکت لبنیات کالبر با نماد «غالبر» از دیگر شرکت‌های پذیرش‌شده در بورس هستند.
صادرات و واردات
بیشترین و کمترین حجم صادرات از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ به ترتیب مربوط به خامه شیر و شیر خشک است. در سال ۱۴۰۱ صادرات شیر خشک صنعتی رشد چشمگیری داشته و از ۳۰هزار تن به ۱۱۳هزار تن رسیده است. اما در بین محصولات فرآوری صادرات، ماست کاهشی شد که طبق آمار از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ تقریبا صادرات این محصول نصف شده است. بیشترین ارزش صادرات فرآوردههای لبنی مربوط به شیر خشک صنعتی با مبلغ ۳۸/ ۲۹۷میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ است. بیشترین و کمترین حجم واردات از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ به ترتیب مربوط به آب پنیر و کره است و در ۱۰ماه اول سال ۱۴۰۱ واردات فرآوردههای لبنی کاهش یافته است. در مجموع ۱۰ماه اول ۱۴۰۱ ارزش واردات محصولات لبنی برابر با ۵۲میلیون دلار بود، در صورتی که در سال ۱۳۹۹ برابر ۷/ ۱۱۳میلیون دلار و در ۱۴۰۰ برابر با ۶۲میلیون دلار بود که نشان از کاهش واردات در محصولات لبنی دارد.
رشد سریع نرخ محصولات با تورم
با مقایسه تغییرات قیمت شیر خام و متوسط قیمت چهار محصول اصلی لبنی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ متوجه می‌شویم که رشد قیمتی محصولات تندتر از شیر خام به عنوان ماده اولیه است که نشان از این دارد که محصولات سریع‌تر با تورم بالا می‌روند؛ اما همچنان دولت در نرخ‌گذاری چهار محصول اصلی دخیل است و برای سال ۱۴۰۲ با توجه به رشد شیر خام همچنان نرخ‌ها به‌صورت رسمی ابلاغ نشده‌اند.
نقاط قوت و ضعف
نقاط قوت صنعت لبنیات شامل افزایش نرخ محصولات با تورم، ثابت بودن قیمت ماده اولیه، نرخ‌گذاری دستوری شیر خام و توجه دولت به صنعت غذایی و امینت غذای مردم است. اما ریسک‌ها شامل فسادپذیر بودن محصولات، کمتر شدن سهم محصولات لبنی در سفره مردم با بالا رفتن تورم و ریسک تامین نهاده دامی جهت تولید شیر خام به‌عنوان ماده اولیه صنعت است.
