صنعت فرآورده‏‏‌های نسوز در ایران بررسی شد

افق آینده‌دار صنعت نسوز

حمید غلامی سروش تحلیلگر بازار سهام فرآورده‌‌‌های نسوز، مواد غیرفلزی هستند که هرکجا که کوره و حرارت بالا وجود داشته باشد، به آنها نیاز پیدا می‌‌‌کنیم. به صورت علمی نیز به خاکی نسوز گفته می‌شود که بتواند دست‌کم ۱۷۸۸درجه کلوین را تحمل کند. این خاک‌‌‌ها عموما از ۲۳ تا ۳۴‌درصد اکسید آلومینیوم و ۵۰ تا ۶۰‌درصد سیلیس تشکیل شده‌‌‌اند. به طور کلی ترکیبی از مواد اولیه را که در برابر حرارت تحمل بالایی دارند، برای تولید نسوز انتخاب می‌کنند و به شکل عایق مورد نظر درمی‌‌‌آورند و در جا‌‌‌هایی که حرارت بالا و مقاومت فیزیکی بالایی مورد نیاز است، استفاده می‌کنند. استفاده از مواد نسوز از زمان پیدایش صنایع سفال و فلزسازی آغاز شده و روزبه‌روز با گسترش صنایع توسعه‌یافته است؛ به طوری که امروز بسیاری از صنایع، از جمله فولاد، سیمان، مس، آلومینیوم، شیشه، نفت و گاز، پتروشیمی، گچ، آهک و کاشی و سرامیک از فرآورده‌‌‌های نسوز در فرآیند تولید خود استفاده می‌کنند.

صنعت تولید فرآورده‌‌‌های نسوز در کشور، در مقایسه با دنیا جایگاه متوسط رو به پایین دارد و عموما از تکنولوژی دهه‌‌‌های گذشته برای تولید در این صنعت استفاده می‌شود. در کشور سالانه 400هزار تن انواع مواد نسوز تولید می‌شود که از این میزان 240هزار تن در صنعت فولاد و 100هزار تن در صنعت سیمان و مابقی در سایر صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایران در فرآورده‌های نسوز، صادرات خاصی ندارد و در موارد بسیار محدود، صادرات انجام می‌شود و حتی کشور در حوزه نسوز وارد‌کننده است که البته به طور عمده، واردات نسوز مربوط به نسوزهای استفاده‌شده در صنعت شیشه است. نسوزهای مورد استفاده در صنعت شیشه، نسوزهای خاصی هستند که به تکنولوژی بالا برای تولید نیاز دارند. از سوی دیگر با توجه به اینکه مقدار و تناژ موردنیاز پایینی دارند، تولید محدود برای هیچ شرکتی در داخل کشور توجیه اقتصادی ندارد.

فرآورده‌‌‌های نسوز عموما از نظر جنس و کاربرد تقسیم‌بندی می‌‌‌شوند. تقسیم‌بندی از نظر جنس شامل درجه دیرگدازی، خواص شیمیایی، نوع و شکل دیرگداز و ترکیب مواد و دماست و به چهار دسته گستره دیرگدازی دماهای پایین تا بسیار بالا، خواص شیمیایی که نسوزهای اسیدی، قلیایی و خنثی را شامل می‌شود، نوع و شکل دیرگداز و ترکیب شیمیایی تقسیم‌بندی می‌شود. فرآورده‌‌‌های نسوز از نظر کاربرد نیز به چهار دسته محصولات شکل‌‌‌دار، محصولات بی‌شکل، محصولات ویژه و محصولات عایق و سبک تقسیم می‌‌‌شوند. در داخل کشور فرآورده‌های نسوز را برحسب محصولی که تولید می‌شود، به دو دسته تقسیم می‌‌‌کنیم؛ اول نسوزهای پایه منیزیتی است که قابلیت تحمل حرارتی بالا با مدت زمان بالا را دارند و دسته دوم، نسوزهای پایه دولومیتی که تحمل حرارتی پایین و شوک‌پذیری کمتری دارند و زمان کمتری می‌‌‌توان از آنها استفاده کرد؛ زیرا عمر کمتری در مقایسه با پایه منیزیتی‌‌‌ها دارا هستند.

استفاده از نسوز در کشور در سال‌های قبل بیشتر براساس استفاده از پایه منیزیتی‌‌‌ها بود؛ چون عمر بیشتری دارند و توقف‌‌‌های خط تولید به جهت تعویض نسوزها را به حداقل می‌‌‌رسانند؛ اما با توجه به افزایش بیش از حد قیمت منیزیت، استفاده از نسوزهای پایه دولومیتی به دلیل ارزان‌‌‌تر بودن افزایش پیدا کرده است. در زمینه تهیه مواد اولیه موردنیاز شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌‌‌های نسوز، هرچند منیزیت داخلی نیز داریم، ولی عموما شرکت‌ها به واردات نیاز دارند؛ به طوری که در این صنعت شرکت‌ها بعضا تا 70‌درصد مواد اولیه خود را از خارج کشور وارد می‌کنند و به طور کلی این صنعت در تهیه مواد اولیه با مشکل روبه‌روست؛ به‌خصوص برای تهیه آلومینا بوکسیت که مشکل بسیار جدی است.

قیمت محصول و میزان مصرف در این صنعت به میزان زیادی به مواد اولیه وابسته است و وجود نیروی کار ارزان و برخورداری از هزینه انرژی پایین در کشور مزیتی برای این صنعت محسوب نمی‌شود. تولیدکنندگان خارجی نسوز امروزه عموما از خطوط تولید تمام‌اتوماتیک بهره می‌‌‌گیرند و عموما ظرفیت‌‌‌های تولیدی بالایی دارند. در داخل کشور با توجه به اینکه مواد اولیه نسوز وارداتی است، این صنعت و تکنولوژی پایین و ظرفیت تولید پایین شرکت‌ها را شاهد هستیم، بهای تمام‌شده تولیدکننده‌‌‌های داخلی بالاست و به طور کلی مزیتی در صادرات این محصول نداریم. تنها نقطه روشن برای صادرات محصولات نسوز را می‌‌‌توان چشم‌انداز هدف‌‌‌گذاری عراق برای رسیدن به فروش روزانه 8میلیون بشکه نفت و سرمایه‌گذاری در بسیاری از صنایع دانست که می‌‌‌تواند مسیری برای صادرات محصولات نسوز کشور باشد.

در میان شرکت‌های تولیدکننده نسوز در کشور، پنج شرکت در بورس پذیرفته شده‌‌‌اند که شرکت‌های فرآورده‌‌‌های نسوز پارس با نماد «کفپارس»، فرآورده‌‌‌های نسوز آذر با نماد «کاذر» و فرآورده‌‌‌های نسوز ایران با نماد «کفرا» در بازار دوم بورس حضور دارند. شرکت تولیدی و خدمات نسوز توکا با نماد «کتوکا» در بازار اول فرابورس و شرکت فرانسوز یزد با نماد «کایزد» که به‌تازگی عرضه شده است، در بازار دوم فرابورس حضور دارد. همچنین یک شرکت با نام تولید خاک نسوز استقلال آباده که تولیدکننده خاک‌‌‌های نسوز است در بازار پایه زرد فرابورس حضور دارد. با توجه به اینکه عمده مصرف نسوز در کشور ما مربوط به فولادسازی است، عموما قیمت نسوز با قیمت شمش فولاد مقایسه می‌شود و هرچقدر نسبت قیمت نسوز به شمش افزایش می‌‌‌یابد، در آن دوره شاهد رشد حاشیه سود این شرکت‌ها هستیم.

شرکت «کاذر» ظرفیت تولید 18هزار تن آجر نسوز و 22هزار تن جرم را دارد. این شرکت تولیدکننده محصولات دولومیتی و تقریبا بزرگ‌ترین تولیدکننده نسوز در کشور است که ظرفیت اسمی تولید 77هزار تن انواع محصول را دارد. این شرکت دو واحد تولیدی دارد که یکی استیجاری است و در محوطه ذوب‌آهن قرار دارد و دیگری در منطقه صنعتی فولاد واقع شده است. با توجه به اینکه کوره‌‌‌های موجود در محوطه ذوب‌آهن متعلق به ذوب است، شرکت به‌اجبار محصول خود را به ذوب می‌‌‌فروشد و قدرت افزایش نرخ نیز ندارد. در همین راستا با اجرای طرح توسعه کوره دوار می‌‌‌تواند خود تولید کرده و برای فروش و افزایش نرخ مستقل عمل کند. شرکت «کتوکا» 31هزار آجر و 17هزار تن جرم تولید می‌کند. شرکت «کفپارس» ظرفیت تولید 9.600تن آجر و 500تن جرم را دارد. این شرکت دو کوره مشابه دارد که در ابتدا یکی مازوت‌سوز و دیگری گازسوز بود؛ اما با توجه به مسائل آلودگی زیست‌محیطی مازوت این کوره غیرفعال بود که اخیرا این کوره به گازسوز ارتقا یافته است و 9هزار تن به ظرفیت عملی شرکت اضافه می‌کند که برای 1401 انتظار می‌رود 40‌درصد آن محقق می‌شود. شرکت «کایزد» نیز ظرفیت تولید 14هزار تن آجر و 800تن جرم را دارد که به‌تازگی طرح توسعه تولید 6هزار تن بلوک نسوز را افتتاح کرده است که در سال 1401 میزان 25‌درصد ظرفیت آن برای تولید محقق می‌شود. شرکت «کفرا» نیز ظرفیت تولید 41هزار تن آجر و 12هزار و 500تن جرم را دارد که یک طرح توسعه با ظرفیت تولید 30هزار تن برای تولید دولومیت را به‌تازگی افتتاح کرده است.