تاثیر طرح‌های عمرانی دولت بر صنعت کاشی و سرامیک بررسی شد
کاشیسازان در افق ۱۴۰۱
بررسی بازار جهانی کاشی
براساس آخرین نتایج تحقیقاتی ارائه‌شده، میزان کاشی تولیدشده در سال 2020 حدود 16.093میلیون مترمربع بود. در این بین، چین با تولید 8474میلیون مترمربع بیش از 50درصد در این بازار سهم دارد. پس از این کشور، هند، برزیل، ویتنام و اسپانیا پنج‌کشور برتر تولیدکننده کاشی در جهان هستند. ایران در این بین با تولید 449میلیون مترمربع، جایگاه ششم تولید کاشی در جهان را دارد. در مورد بازار صادارت کاشی و سرامیک باید توجه کرد که از 16میلیارد مترمربع کاشی و سرامیک تولیدشده در جهان تنها 5/ 2میلیارد مترمکعب به کشورهای دیگر صادر می‌شود. این داده نشان می‌دهد که عمده کشورهای تولیدکننده، مصرف‌کننده‌‌‌های اصلی این بازار نیز هستند. همچنین در مورد بازار صادراتی باید به این نکته توجه کرد که چین با 622میلیون مترمربع، بزرگ‌ترین صادرکننده این بازار به شمار می‌‌‌آید. پس از آن هند با 437میلیون مترمربع، اسپانیا با 422میلیون مترمربع، ایتالیا با 318میلیون مترمربع و ایران با 179میلیون مترمربع در جایگاه‌‌‌های بعدی قرار دارند.
نکته بسیار حائز اهمیت در بازار صادراتی، متوسط قیمت هر مترمربع کاشی صادر شده است. در میان کشورهای صادرکننده، ایتالیا به‌عنوان کشوری که باکیفیت‌‌‌ترین کاشی‌‌‌های جهان را تولید می‌کند، در سال 2020 هر مترمربع کاشی را به قیمت بیش از 15دلار به سایر کشورها فروخته است. پس از آن اسپانیا با 9/ 7دلار و لهستان با 9/ 6دلار، گران‌‌‌ترین کاشی‌‌‌ها را صادر کرده‌‌‌اند. نکته بسیار ناامید‌کننده در این آمار، متوسط قیمت صادرات ایران در سال 2020 است که هر مترمربع کاشی را تنها به قیمت 3/ 1دلار به فروش رسانده است. این رقم کمتر از هر کشور دیگری در بین 10صادرکننده برتر کاشی و سرامیک جهان است. پس از ایران، مصر با متوسط 4/ 2دلار هر مترمربع کاشی را صادر کرده که تقریبا دوبرابر نرخ فروش کشور ما است.
دلیل قیمت بسیار نازل کاشی صادراتی ایران را باید در عمده صادرات ایران به عراق دانست که کیفیت پایین، بسته‌‌‌بندی ضعیف و همچنین عدم‌هماهنگی بازار عراق با استاندارد جهانی موجب شده است، محصول تولیدی ایران جز در عراق و چند کشور همسایه دیگر، برای خریداران مطلوبیت چندانی نداشته باشد. تقریبا 70درصد کاشی ایران به عراق صادارت می‌شود.
بررسی بازار داخلی کاشی
داده‌‌‌های آماری نشان می‌دهند که پس از اتمام جنگ تحمیلی با افزایش نرخ رشد جمعیت کشور نیاز به ساخت مسکن در کشور شتاب یافت. در این بین، ظرفیت کارخانه‌‌‌های کاشی و سرامیک نیز به‌عنوان یکی از صنایع مرتبط با صنعت ساختمان روند صعودی به خود گرفت. این روند تا سال 1390 هر سال در حال افزایش بوده است، به‌طوری که طبق آمار صنعت کاشی، میزان ظرفیت تولیدی کارخانه‌‌‌های صنعت از سال 1381 تا سال 1390 از 117میلیون مترمربع به بالغ بر 700میلیون متر رسیده است. اما در پی رکود بازار مسکن در اوایل دهه 90 به‌‌‌نظر می‌‌‌رسید بازار در شرایط اشباع قرار گرفته است و تمایل به تولید کارخانه جدید کاشی و سرامیک در کشور از بین رفته است.
در حال حاضر، طبق آخرین آمارنامه ارائه‌شده، میزان ظرفیت کارخانه‌‌‌های کاشی و سرامیک کشور حدود 718میلیون مترمربع است. نکته قابل‌توجه این است که تولید کاشی در حدود 62درصد این ظرفیت و معادل 499میلیون مترمربع در سال 1399 بوده است. دلیل عدم‌هماهنگی بین ظرفیت و تولید را باید در احداث بی‌رویه کارخانه‌‌‌های کاشی و سرامیک طی دهه 80دانست که با شروع رکود نسبی بازار مسکن در دهه 90، سبب نبود بازار داخلی برای این حجم از تولید شد. همچنین عدم‌توانایی برای رقابت در بازارهای صادراتی و عدم‌شناخت کافی از مصرف‌کننده‌‌‌های بین‌المللی موجب شد تا تولیدکنندگان ایرانی توانایی ورود موثر به بازارهای جهانی را نداشته باشند. این مهم خود عامل به وجود آمدن مازاد ظرفیت حدود 250میلیون مترمربعی کاشی در کشور شده است.
صنعت کاشی و سرامیک در بازار سرمایه
در حال حاضر، هشت شرکت کاشی الوند، سینا، حافظ، پارس، سعدی، تکسرام، صدف و بهسرام در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران پذیرفته شده‌‌‌اند. در تاریخ تهیه این گزارش، ارزش بازار شرکت‌های فعال در صنعت کاشی بالغ بر 8هزار میلیارد تومان بوده که سهمی کمتر از یک‌درصد بازار سرمایه کشور را دارند. در این بین، کاشی حافظ با ارزش بازار 2500میلیارد تومان و کاشی سینا با ارزش بازار 2100میلیارد تومان بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعت هستند. شرکت کاشی سینا با نماد «کساوه» مالکیت 52درصد از سهام شرکت کاشی پارس با نماد «کپارس» را در اختیار دارد. ظرفیت تولیدی شرکت‌های موجود حدود 50میلیون مترمربع کاشی است که سهمی کمتر از 10درصد ظرفیت کاشی کشور را به خود اختصاص می‌دهند. آخرین نسبت قیمت به سود گذشته‌نگر شرکت‌های فعال صنعت در محدوده 5/ 10 واحد قرار دارد.
از ابتدای سال 1397 با رشد نرخ ارز حاشیه سود صنعت از 16درصد به 34درصد افزایش یافته است. علت اصلی این موضوع را در ساختار بهای تمام‌شده شرکت‌های کاشی و سرامیک می‌‌‌توان یافت. حدود 60درصد بهای تولید کاشی را مواد مصرفی شامل خاک، رنگ، لعاب و سایر مواد مصرفی مانند کارتن تشکیل می‌دهند که در سرفصل مواد مستقیم مصرفی و مواد مصرفی سربار طبقه‌‌‌بندی می‌‌‌شوند. حدود 30درصد از هزینه‌‌‌های تولید مربوط را حقوق و دستمزد و حدود 10درصد آن را سایر اقلام سربار از جمله هزینه انرژی تشکیل می‌دهند. با توجه به اینکه عمده مواد اولیه صنعت از داخل تامین می‌‌‌شوند و افزایش نرخ اقلام تشکیل‌دهنده بهای تمام‌شده شامل مواد، دستمزد و سربار به طور معمول کمتر از رشد قیمت فروش در دوره‌‌‌های صعودی نرخ ارز بوده‌‌‌اند، می‌‌‌توان ادعا کرد که افزایش نرخ ارز می‌‌‌تواند موجب افزایش حاشیه سود ناخالص صنعت شود. البته باید به این موضوع توجه کرد که به دلیل وجود رقابت شدید در صنعت، نرخ‌‌‌گذاری محصولات عمدتا توسط شرکت‌ها و کشش بازار انجام می‌شود که خود عاملی برای جلوگیری از رشد شدید حاشیه سود ناخالص صنعت است.
تاثیر طرح‌های عمرانی دولت بر صنعت کاشی و سرامیک
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، با افت فعالیت‌‌‌های عمرانی و ساختوساز در ابتدای دهه 90، فاصله بین ظرفیت اسمی و تولید واقعی شرکت‌های کاشی و سرامیک اختلاف معناداری پیدا کرد و با جهش نرخ ارز از ابتدای سال 1397 و خروج بازار مسکن از رکودی که بین سال‌های 1393 تا 1396 تجربه کرد، بخشی از این فاصله رفته‌رفته جبران شد تا اینکه در سال 1399 صنعت کاشی با نسبتی برابر با 62درصد ظرفیت اقدام به تولید کرد.
در این بین، با روی کار آمدن دولت سیزدهم و مطرح‌‌‌شدن طرح ملی مسکن که در آن مقرر شده است طی چهار سال، 4میلیون مسکن ساخته شود، می‌‌‌توان امیدوار بود در صورت عملی شدن این طرح، شرکت‌های فعال در این صنعت به ظرفیت اسمی خود در تولید نزدیک شوند. البته هزینه عمرانی بسیار بالای این طرح و همچنین کمبود مصالح اساسی از جمله فولاد و سیمان برای اجرایی شدن این حجم از ساختوساز، عملی بودن این طرح را با چالش‌‌‌های زیادی مواجه کرده است. در بین شرکت‌های فعال در صنعت، کاشی حافظ طرح توسعه 5/ 4میلیون مترمربعی را که 25/ 2میلیون مترمربع آن در آذرماه 1400 به بهرهبرداری رسیده و 225/ 2میلیون مترمربع آن طبق برآورد شرکت در پایان تیر ماه 1401 به بهرهبرداری می‌‌‌رسد، در دست اجرا دارد. علاوه بر کاشی حافظ، کاشی سینا نیز در نظر دارد تا پایان سال 1402 از طرح توسعه 2میلیون مترمربعی محصولات پرسلانی سایز بزرگ خود بهرهبرداری کند.
