مهمترین ریسک صنعت سیمان کدام است؟
عیارسنجی سیمان‌سازان بورسی
ظرفیت اسمی تولید سیمان کشور حدود 90میلیون تن است که به دلیل فرسودگی برخی از خطوط تولید و قطعی‌‌‌های برق و گاز، این صنعت با ظرفیت عملی پایین‌‌‌تری فعالیت می‌‌‌کند. تولید سیمان در سال 1400 نسبت به سال 1399 با کاهش حدود 6میلیون تنی به حدود 63میلیون تن رسید. همان‌طور که اشاره شد، قطعی‌‌‌های برق و گاز عامل اصلی کاهش تولید سیمان در کشور بوده است. حدود 20درصد سیمان و کلینکر تولیدی در کشور صادر می‌‌‌شود و مابقی 80درصد در داخل مصرف می‌‌‌شود. براساس استانداردهای ساختمانی، سیمان کالایی جایگزین برای فولاد است.
نسبت قیمت فولاد به سیمان در جهان در محدوده 7 قرار دارد، در حالی که این نسبت در ایران بیش از 20 و حتی 30 است. این موضوع نشان‌‌‌دهنده ارزانی نسبی سیمان در مقایسه با فولاد برای مصرف به‌خصوص در بخش ساختمان‌‌‌سازی است. از سوی دیگر، سیمان به دلیل ارزش پایین در قیاس با وزن آن، ارزش مبادله و تجارت ندارد. همچنین ویژگی‌‌‌های نگهداری آن، قابلیت تجارت آن را کاهش داده و به کالایی محلی تبدیل کرده است. بنابراین سیمان در سطح جهانی قیمت مشخصی ندارد و قیمت‌‌‌گذاری آن محلی است. به دلیل هزینه حمل بالا، حتی امکان انتقال سیمان در داخل کشور نیز بین شرق و غرب یا شمال و جنوب به‌سختی انجام می‌‌‌شود و قیمت‌‌‌ها در مناطق مختلف، متفاوت است.
عمده ظرفیت تولید سیمان کشور در نیمه‌غربی کشور متمرکز است. علاوه بر تمرکز جمعیتی در این منطقه، بازار عراق نیز یکی از بازارهای اصلی فروش سیمان در سال‌‌‌های اخیر است. برخی از شرکت‌‌‌ها نیز در منطقه شمالی کشور با هدف تامین نیاز کلان شهر تهران و استانهای شمالی مستقر شده‌‌‌اند. همچنین برخی از شرکت‌‌‌ها در استانهای خراسان علاوه بر تامین نیاز داخلی، بر صادرات بازار افغانستان تمرکز دارند که با تحولات اخیر، تقاضا در این بازار کاهش یافته است. نبود کارخانه سیمان در استانهای فارس و کرمان و حجم بالای پروژه‌‌‌های صنعتی و معدنی در کنار پروژه‌‌‌های عمرانی و ساختمانی، سبب تقاضای بالا در این منطقه شده است. در حالی که یک‌دهه قبل فولاد با کاربرد ساختمانی بین 15 تا 18برابر قیمت فروش درِ کارخانه سیمان معامله می‌‌‌شد، در سال 1400 این رقم به 25 تا 30 برابر رسید که شاهد نصف شدن ارزش نسبی سیمان در مقابل فولاد است. سیمان در این دوره رشد قیمتی سالانه 25درصد داشته که رشدی مشابه تورم داشته و در مقایسه با رشد متوسط 37 درصد دلار، عقب مانده است.
فرآیند تولید سیمان
در تولید سیمان از مواد اولیه شامل مارل، سنگ‌آهک و به مقدار کمی سنگ‌آهن هماتیتی استفاده می‌‌‌شود. مواد پس از خردایش و عملیات پخش وارد کوره‌‌‌ها شده و محصول خروجی کلینکر نامیده می‌‌‌شود. کلینکر قابلیت ماندگاری بالاتری نسبت به سیمان دارد. کلینکر خردایش شده و به سیمان تبدیل و بسته به نوع فروش به صورت فله یا بسته‌بندی به بازار عرضه می‌‌‌شود. بخش اصلی بهای تمام‌شده شرکت‌‌‌های سیمانی در جهان، انرژی است. به دلیل ارزش نسبی پایین سیمان و فراوانی مواد اولیه، کارخانه‌‌‌های سیمان در نزدیکی بازار مصرف ساخته می‌‌‌شوند.
شرکت‌‌‌های سیمانی در بورس
حدود 30شرکت سیمانی و هلدینگ‌‌‌های آنها در بازار سرمایه پذیرفته شده‌‌‌اند. هلدینگ‌‌‌های سیمانی شامل «سفارس» و «سیتا» (متعلق به تامین اجتماعی)، «سیدکو» (متعلق به بانک ملی)، «سغدیر» (متعلق به سرمایه‌‌‌گذاری غدیر- ساتا) و چند سیمانی هم زیرمجموعه بانک‌سپه (از طریق سرمایه‌‌‌گذاری امید) بوده و چند شرکت خصوصی سیمان نیز در بازار سرمایه ایران پذیرفته شده‌‌‌اند. نسبت تقسیم و پرداخت سود نقدی در صنعت سیمان در میان بالاترین صنایع بورسی است؛ به نحوی که متوسط تقسیم سود در این صنعت 86درصد است. نسبت P/ E ttm این صنعت نیز 6/ 8واحد است که در مقایسه با متوسط 7/ 8 بازار اندکی کمتر است.
مهمترین تحول صنعت سیمان در سال‌‌‌های اخیر، ورود آن به بورس‌کالا است که منجر به خروج سیمان از قیمت‌‌‌گذاری دولتی شد. در حالی که عمده معاملات سیمان در بورس‌کالا براساس قیمت پایه عرضه صورت می‌‌‌گیرد، در برخی از مناطق از جمله محدوده تهران، شمال‌غرب، جنوب غرب و استانهای کرمان و فارس شاهد رقابت هستیم. با این حال، ریسک اصلی این صنعت در حال حاضر، قطعی‌‌‌های متعدد گاز در زمستان و برق در تابستان است. در عین حال، محدودیت‌‌‌های واردات در سمت عراق و شرایط اقتصادی افغانستان سبب شده است تا از حجم صادرات کاسته شود. روند صادرات طی دهه اخیر به نحوی بوده که از صادرات سیمان کاسته و به صادرات کلینکر افزوده شده است. از سوی دیگر، ریسک تغییرات قیمت گاز نیز بسیار زیاد است. فرموله‌شدن قیمت گاز سوخت سیمانی‌‌‌ها در سال‌‌‌های اخیر، سبب تغییرات شدید قیمت آن شده است. سود صنعت سیمان در اواخر دهه 1380 از بیش از 600میلیون دلار به 160میلیون دلار در سال 1399 کاهش یافته و در سال 1400 به رقم 280میلیون دلار رشد کرده است. حاشیه سود عملیاتی صنعت به‌شدت تحت تاثیر چرخه‌‌‌های تورمی است. در سال‌‌‌های 1390 تا 1392 و همچنین 1397 تا 1400 شاهد جهش حاشیه سود بودیم و حاشیه سود به بیش از 39درصد رسید. اما در سال‌‌‌های میانی دهه 1390 به دلیل درگیری شرکت‌‌‌ها برای بازپرداخت بدهی‌‌‌های ارزی، شناسایی زیان تسعیر ارز و افزایش شدید هزینه استهلاک و رکود بخش مسکن و بودجه عمرانی، شاهد کاهش حاشیه سود عملیاتی به 12درصد هم بودیم که در سال 1400 به 34 رشد کرده است.
بررسی شرکت‌‌‌های سیمانی
در بررسی صورت‌گرفته، هلدینگ‌‌‌های سیمان و نمادهای بازار پایه حذف شده‌‌‌اند. همچنین به دلیل حذف نظرات کارشناسی، صرفا از سود ttm استفاده شده است. چشم‌انداز سود آینده‌‌‌نگر بیش از سود ttm است؛ چرا که قیمت‌‌‌های فروش سیمان رشد خوبی کرده است و انتظار میرود با ورود به فصل ساخت و ساز و عدم وقوع رکود در بخش مسکن، شاهد افزایش رقابت در بورس‌کالا باشیم. رقابت‌‌‌ها در بورس‌کالا طبقه‌‌‌بندی شده است و شامل چهار دسته کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد است. کم بین صفر تا 10 درصد، متوسط 10 تا 20 درصد، زیاد 20 تا 50 درصد و خیلی زیاد بیش از 50 درصد است. شرکت‌‌‌های سیمان سپاهان، سیمان تهران، سیمان ساوه، سیمان صوفیان و سیمان آبیک بیشترین رقابت را در بورس کالا در هفته اخیر داشته‌‌‌اند. از لحاظ P/ E شرکت‌‌‌های سیمان سپاهان، سیمان شاهرود، سیمان فارس نو و سیمان ساوه کمترین P/ E را در اختیار دارند و P/ E آنها کمتر از 6 است. به لحاظ ارزش جایگزینی، شرکت‌‌‌های سیمان ایلام، سیمان سپاهان، سیمان خزر، سیمان غرب، سیمان بهبهان، سیمان بجنورد، سیمان شاهرود و هگمتان ارزان‌‌‌ترین شرکت‌‌‌های این صنعت در بورس هستند. پایین بودن ارزش بازار به ارزش جایگزینی در برخی از نمادها به دلیل عدم اقبال خریداران یا عدم تقاضا در آن منطقه است و باید با رقابت خریداران در بورس کالا همزمان تحلیل شود. همچنین شرکت‌‌‌های سیمان ارومیه، ساوه و مازندران بالاترین حاشیه سود عملیاتی را در اختیار دارند. در خصوص حاشیه سود خالص، سیمان کرمان، سیمان داراب، سیمان دشستان، سیمان ارومیه، سیمان شمال و سیمان فارس‌نو در بالاترین سطح هستند و حاشیه سود آنها بیش از 50درصد است که بخشی از آن ناشی از سود سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌هاست. در مجموع، شرکت‌‌‌های با رقابت بالا و P/ E پایین می‌‌‌توانند جذابیت بیشتری برای سرمایه‌‌‌گذاری داشته باشند.
