عوامل موثر بر سودآوری شرکت‌های سنگآهن بررسی شد
چشمانداز ۱۴۰۱ سنگآهنی ها
استرالیا با تولید ۹۰۰میلیون تن در سال ۲۰۲۱ بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگآهن بود. این کشور دارای حدود 8/ 48میلیارد تن ذخایر سنگآهن است که برای تولید ۵۶سال (با فرض تولید مشابه ۲۰۲۰-2021) کافی است. در سال ۲۰۲۰، متوسط عیار ذخایر استرالیای‌غربی ۴۸درصد بود که مطابق با متوسط جهانی (۴۸درصد) است. همچنین در سال ۲۰۲۰، متوسط عیار تولید سنگآهن این منطقه ۶۲درصد بود. پس از آن می‌‌‌توان به برزیل با تولید ۴۰۰میلیون تن اشاره کرد. هزینه‌‌‌های عملیاتی پایین و سنگآهن باکیفیت استخراج‌شده در برزیل و افزایش توجه تولیدکنندگان فولاد چین، همگی به تولید بیشتر این کشور کمک خواهند کرد.
بررسی قیمت سنگآهن
پارامترهای متعددی همچون قیمت فولاد، شاخص تولید ناخالص داخلی، نرخ بهره، نرخ تورم، ارزش دلار و میزان تولید آهن و فولاد، بر قیمت جهانی سنگآهن موثرند. همچنین با توجه به اهمیت این فلز در دنیا، بررسی میزان عرضه و تقاضا نیز بر قیمت جهانی سنگآهن اثرگذار است. دو نوع استدلال در تئوری قیمت‌گذاری سنگآهن وجود دارد:
1) قیمت مواد اولیه براساس قیمت تمام‌شده فولاد تعیین می‌شود؛
2) قیمت فولاد متاثر از قیمت مواد اولیه است.
در ایران قیمت‌گذاری دستوری از اوایل دهه ۸۰ در زنجیره آهن و فولاد متداول شد و از آنجا که کل زنجیره، از سنگآهن تا فولاد و حتی محصولات نهایی نیز دولتی بوده و به نوعی داخل بنگاهی محسوب می‌‌‌شد، این مدل محل اعتراض قرار نمی‌‌‌گرفت. اواسط دهه ۸۰ که صادرات به چین رونق گرفت و فعالیت معادن خصوصی و کوچک توسعه یافت، اختلاف قیمت بازار داخلی و صادراتی به چشم آمد و به‌تدریج تلاش برای تاثیرگذاری و ترمیم فاصله قیمتی آغاز شد.
محصولات سنگآهن در زنجیره تولید فولاد براساس ضریبی از شمش فولاد خوزستان در بورس‌کالا قیمت‌گذاری می‌‌‌شوند و خود شمش فولاد خوزستان نیز براساس قاعده‌‌‌ای متفاوت از بازارهای جهانی تعیین می‌شود. در کشورهای دیگر، اصول تعیین‌‌‌کننده قیمت شمش، بازار صادرات و واردات آن است. هر دوی این قیمت‌ها فاصله تقریبا مشخصی با یکدیگر دارند؛ بنابراین هر یک از آنها می‌‌‌تواند معیاری برای قیمت‌گذاری در بازار داخلی قرار گیرد. در ایران به دلیل برخی عوامل نظیر تحریم، قیمت داخلی شمش فولادی براساس قیمت صادراتی مانند سایر کشورها تعیین نمی‌شود؛ چرا که قیمت شمش صادراتی ایران جهت‌‌‌گیری متفاوتی نسبت به قیمت‌های بازار جهانی دارد. براساس همین موضوعات وزارت صنعت، معدن و تجارت به همراه برخی از فعالان بازار، طبق جلسه‌‌‌ای اعلام کردند که مبنای نرخ شمش داخلی، قیمت این محصول نیمه‌تمام فولادی در حوزهCIS است. یکی از نکات مهم در تعیین قیمت فولاد این است که تغییرات قیمت جهانی شمش ایران منطبق با تغییرات قیمت شمش در حوزه CIS نیست که به‌‌‌دلیل تغییرات قیمت دلار نیمایی است.
نگاهی به وضعیت معادن سنگآهن در ایران
شرکت آهن و فولاد سنگان با مالکیت ۱۰۰درصدی فولادمبارکه با ظرفیت ۵میلیون تن کنسانتره و ۵میلیون تن گندله در حال فعالیت است.
شرکت توسعه فراگیر صنعتی و معدنی سناباد با مالکیت ۶۷درصدی فولاد خوزستان با ظرفیت 5/ 2میلیون تن کنسانتره و 5/ 2میلیون تن گندله مواد اولیه فولاد خوزستان را تامین می‌کند.
شرکت صنعتی و معدنی اپال پارسیان سنگان، یک‌واحد تولید کنسانتره با ظرفیت 6/ 2میلیون تن در سال و یک‌واحد تولید گندله با ظرفیت ۵میلیون تن در سال در حال بهرهبرداری است. عملیات ساخت یک‌واحد کنسانتره با ظرفیت 4/ 2میلیون تن نیز آغاز شده است. شرکت فولاد شرق کاوه زیرمجموعه بنیاد مستضعفان ظرفیت تولید 5/ 2میلیون تن کنسانتره و 5/ 2میلیون تن گندله را دارد. شرکت معادن فولاد خراسان شرقی با مالکیت ۵۷درصدی فولاد خراسان با ظرفیت 2/ 5میلیون تن کنسانتره در حال ساخت است.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت‌های سنگآهن
1) نرخ ارز؛
- اثر مستقیم
- تاثیر بر شمش فولاد خوزستان
2) قیمت‌گذاری محصول؛
3) قیمت جهانی سنگآهن؛
- افزایش قیمت فولاد و تمایل شرکت‌ها به صادرات
- افزایش قیمت در بورس کالا
4) رونق صنایع پایین‌دست.
بررسی شرکت‌های منتخب تولیدکننده سنگآهن در ایران
شرکت‌های گلگهر سیرجان، چادرملو، گهرزمین و صبانور از بازیگران اصلی این صنعت در ایران هستند.
صنعتی و معدنی گلگهر: منطقه معدنی گلگهر با داشتن معادن غنی از سنگآهن یکی از قطب‌‌‌های فعال مطرح معدنی و صنعتی در خاورمیانه است که دارای قابلیت‌‌‌های بسیاری برای تبدیل‌شدن به منطقه بزرگ و رقابتی در سطح ایران و حتی جهان است. سنگآهن گلگهر در ۶آنومالی مجزا با ذخیره زمین‌‌‌شناسی حدود ۱۲۰۰میلیون تن و ذخیره قابل استخراج ۴۵۰میلیون تن است. گلگهر از معدن شمار‌یک، گلگهر، میدکو و ماهان به‌طور مشترک از معدن شماره۲، گهرزمین از معدن شماره۳، میدکو از معدن شماره۴، ماهان از معدن شماره۵ و گلگهر و میدکو به طور مشترک از معدن شماره۶ بهرهبرداری می‌کنند.
ذخایر موجود گلگهر از این مجموعه معادن حدود ۱۵۲میلیون تن، گهرزمین ۲۲۸میلیون تن و ذخایر موجود میدکو از این مجموعه معادن ۱۳۲میلیون تن است. قابل ذکر است که گلگهر حدود ۳۰درصد سهام گهرزمین را در اختیار دارد و عمده سنگ‌معدن (کلوخه) خود را از این محل تامین می‌کند.
شرکت صنعتی و معدنی گلگهر با تولید سالانه بیش از ۱۵میلیون تن کنسانتره سنگآهن، بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگآهن در کشور است. این غول معدنی نیز در طول زنجیره فولاد سرمایه‌گذاری کرده، اما برخلاف چادرملو طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای خود را به زیرمجموعه‌‌‌های خود انتقال داده است و انتظار می‌رود در آینده با سودآور شدن شرکت‌های زیرمجموعه، روند درآمدی آن بهبود یابد. گندله اصلی‌‌‌ترین محصول شرکت است، به‌طوری‌که ۸۳درصد از کل درآمد شرکت را تشکیل می‌دهد. این شرکت بخشی از خاک موردنیاز را با توجه به نزدیکی و عدم‌استفاده از منابع معدنی خود در تولید گندله از شرکت زیرمجموعه «گهرزمین» تامین می‌کند. شرکت گروه ملی سرمایه‌گذاری امید و شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات سهامداران عمده شرکت هستند.
صنعتی و معدنی چادرملو: این شرکت با ذخیره تقریبی ۵۰میلیون تن و دستیابی به توده معدنی در معدن 19D با ذخیره ۱۰۰میلیون تنی از بازیگران اصلی صنعت سنگآهن و فولاد در کشور است. سالانه ۱۶میلیون تن سنگآهن معدن‌های چادرملو با متوسط عیار آهن 3/ 55 درصد استخراج می‌شود.
شرکت صنعتی و معدنی چادرملو تنها شرکت فعال در حوزه سنگآهن است که به‌طور مستقیم در شرکت اصلی، شمش فولاد نیز تولید می‌کند، بنابراین از فرصت‌‌‌ها و ریسک‌‌‌های مربوط به صنعت سنگآهن و فولاد توامان با هم تاثیر می‌‌‌پذیرد. این شرکت به‌واسطه تولید فولاد سودآوری خوبی در سال‌های گذشته داشته است و در تولید محصولات زنجیره سنگآهن نیز با توجه به عیار بالای ذخایر معدنی و حجم تولید بالای این محصول در بازار ایران از شرکت‌های شاخص در صنعت به شمار می‌رود. این شرکت تمام محصولات معدنی خود را در داخل کشور به فروش می‌‌‌رساند، همچنین بخشی از محصولات نهایی آن مانند شمش فولاد در بورس‌کالا و بخشی در بازار صادراتی به فروش میرسد. طبق گزارش سال مالی ۱۴۰۰، کنسانتره ۴۹درصد و شمش فولاد ۱۹درصد از درآمد شرکت را تشکیل می‌دهند. کاهش عیار معدن، اتمام ذخایر معدنی، افرایش نرخ حامل‌‌‌های انرژی و قطعی گاز و برق از جمله مهم‌ترین ریسک‌‌‌های عملیاتی شرکت به شمار می‌روند. سهامداران عمده آن، شرکت سرمایه‌گذاری امید، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه و معادن و فلزات، شرکت فولاد مبارکه و شرکت سرمایه‌گذاری سپه هستند.
گهرزمین: شرکت گهرزمین با ظرفیت اسمی ۱۵میلیون تن کلوخه سنگآهن از شرکت‌های مطرح در این حوزه است. ترکیب فروش محصولات شرکت در سال‌های گذشته، کنسانتره و کلوخه سنگآهن بوده که با بهرهبرداری از واحد گندله‌‌‌سازی به ظرفیت اسمی ۵میلیون تن این ترکیب فروش تغییر کرده و بر درآمد شرکت تاثیر خواهد گذاشت. طبق آخرین صورت مالی منتشرشده، این شرکت دارای 4/ 2میلیون تن موجودی گندله است که انتظار می‌رود بخشی از این موجودی را در سال مالی ۱۴۰۱ به فروش برساند. بررسی بهای تمام‌شده این شرکت نشان می‌دهد حقوق دولتی بیشترین تاثیر را بر بهای تمام‌شده شرکت دارد، از این رو هرگونه تغییر در این ضریب، درآمد شرکت را متاثر خواهد کرد. شرکت معدنی و صنعتی گلگهر، شرکت گروه سرمایه‌گذاری امید و شرکت بین‌المللی توسعه صنایع و معادن غدیر از سهامداران عمده شرکت است.
صبانور: معدن باباعلی همدان از دو توده باباعلی‌یک و باباعلی۲ تشکیل شده که ذخیره قطعی توده‌یک حدود ۶میلیون تن برآورد شده و توده۲ در حال اکتشاف و تعیین ذخیره است. سایر معادن در صبانور معدن شهرک در استان کردستان با ذخیره ۵۰میلیون تن و معدن گلالی‌قروه با ذخیره ۲۰میلیون تن هستند.
شرکت معدنی و صنعتی صبانور با ظرفیت 5/ 1میلیون تن کنسانتره و ۵۰۰هزار تن گندله کوچک‌ترین شرکت سنگآهنی فعال در بازار سرمایه است. بررسی بهای تمام‌شده این شرکت نشان می‌دهد هزینه حقوق دولتی از جمله مهم‌ترین فاکتورهای آن است. همچنین عدم‌تمرکز معادن این شرکت در یک منطقه باعث افزایش هزینه حمل‌ونقل و سایر هزینه‌‌‌های شرکت شده است. شرکت طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای را در دست اجرا دارد که به‌نظر میرسد حداقل تا سال ۱۴۰۲ قابل بهرهبرداری نیستند. با توجه به قرارگرفتن شرکت در غرب کشور و دور بودن از شرکت‌های فولادی که عمدتا در جنوب و مرکز کشور فعال هستند، همچنین نوع کنسانتره تولیدی، تقریبا پایین‌‌‌ترین نرخ‌های فروش این محصول در کشور را داراست. عمده سهامدار صبانور شرکت سرمایه‌گذاری توسعه و معادن و فلزات است.
پیش‌بینی سودآوری
به‌منظور ارزیابی سودآوری شرکت‌های سنگآهنی در سال ۱۴۰۱ با مفروضات شمش بیلت ۵۸۰دلار و شمش اسلب ۶۳۸دلار و میلگرد ۶۵۰دلار و نرخ دلار 260هزار ریال در نظر گرفته شده است. همچنین نسبت ضرایب نرخ محصولات پایین‌دست در زنجیره به این صورت که نرخ سنگآهن دانه‌بندی‌شده ۵/ ۹درصد، نرخ کنسانتره سنگآهن ۲۱درصد، نرخ گندله ۲۶درصد و نرخ آهن اسفنجی ۶۳درصد فولاد خوزستان در نظر گرفته شده است.
ریسک‌‌‌های صنعت
عوامل تاثیر‌گذار مانند حق انتفاع و نبود برنامه بلندمدت و میان‌مدت که احتمال افزایش ریسک هریک از عوامل غیر‌مدیریتی را افزایش می‌دهد؛
عوارض بر صادرات محصولات معدنی؛
عدم‌توسعه زیرساخت صنعت، نیاز به تکنولوژی، به‌کارگیری ماشین‌آلات به‌روز در این بخش و تکمیل زنجیره ارزش از جمله حمل‌ونقل و انرژی؛
محدود بودن ذخایر فعلی سنگآهن و نیاز به اکتشاف و استخراج جدید در این حوزه که خود مستلزم زمان و هزینه بسیار بالاست؛
کاهش نرخ شمش فولاد خوزستان و تاثیر بر نرخ محصولات پایین‌دست.
