نقدی بر فرمول تعیین قیمت گاز اتان
1) چرا برای تعیین قیمت دو نوع خوراک گازی از یک منشأ قانونی ثابت، از دو رویه کاملا متفاوت استفاده شده است؟
- در گاز طبیعی (متان) از میانگین مصارف داخلی و قیمت هاب‌‌‌های بین‌المللی و در گاز اتان از فرمولی براساس قیمت جهانی نفتا و پلیاتیلن استفاده شده است.
2) در آیین‌نامه تعیین قیمت گاز اتان به فاکتورهایی نظیر عملکرد مالی شرکت‌های مصرف‌کننده اتان و وجود رقابت تنگاتنگ در بازار داخلی برای تخصیص اتان اشاره شده است:
- در کجای قانون به این دو فاکتور اشاره شده است؟
- با توجه به محدودیت گاز اتان تولیدی کشور، مسوول به وجود آمدن رقابت تنگاتنگ در بازار داخلی کیست؟
- آیا استفاده وزارت نفت از عبارت «وجود رقابت تنگاتنگ در بازار داخلی» در آیین‌نامه تعیین قیمت گاز اتان، مصداق تحمیل قدرت انحصاری وزارت نفت در افزایش قیمت خوراک و برخلاف فصل نهم قانون سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی نخواهد بود؟
3) به‌طور مشخص، رقابت‌‌‌پذیری، جذابیت سرمایه‌گذاری و میانگین سایر مصارف داخلی در کجای فرمول پیشنهادی دیده شده است؟
4) در فرمول ارائه‌شده در قیمت گاز اتان، مزیت اقتصادی ایران در حوزه گاز کجا دیده شده است؟ قطعا اگر وزارت نفت قرار بود قیمت گاز اتان را در یک کشور وارد‌کننده گاز نیز محاسبه کند، همین فرمول را ارائه می‌‌‌کرد.
5) فرمول ارائه‌شده، قیمت گاز اتان را به قیمت نفتا وابسته کرده است. آیا استراتژی توسعه صنعت پتروشیمی در کشور براساس استفاده از نفتا خواهد بود؟
6) با توجه به اینکه در جهان بخش قابل‌توجهی از تولید اتیلن از خوراک نفتا تولید می‌شود، قیمت پلیاتیلن در جهان به قیمت نفتا وابسته است، بنابراین بین دو متغیر نفتا و پلیاتیلن که به لحاظ ریاضی باید به‌عنوان متغیرهای مستقل ایفای نقش کنند، تابعیت شدید وجود داشته و مدل ساده ارائه‌شده در فرمول به لحاظ آماری معنادار نیست.
7) در فرمول ابلاغی، سقف و کفی (400-220دلار در هر تن) برای قیمت اتان در نظر گرفته شده است که در محدوده قیمتی مشخص نفت‌خام معنادار خواهد بود. به عبارت دیگر چنانچه قیمت جهانی نفت نظیر اوایل دوره شیوع کرونا و زمان جنگ روسیه و اوکراین دچار نوسانات فاحشی شود، فرمول مذکور کارآیی لازم را برای تعیین قیمت اتان نداشته که این نشان‌‌‌دهنده ناکارآمدی فرمول ارائه‌شده است.
8) قیمت اتان در ایالات‌متحده براساس ارزش حرارتی محاسبه می‌شود. علاوه بر این در عربستان و قطر نیز قیمت اتان بر مبنای ارزش حرارتی محاسبه می‌شود. جالب است بدانیم که این روش در ایران نیز تا شهریورماه سال 1395 و به استناد مصوبه مورخ 18/ 9/ 89 نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور موضوع اصل 127 قانون اساسی مبنای عمل بود.
9) نتیجه اجرای این فرمول توسط وزارت نفت باعث شده است تا از زمان عملیاتی شدن آیین‌نامه جدید، همواره نرخ‌های اعلامی وزارت نفت در خصوص قیمت گاز اتان به میزان قابل‌توجهی بیش از قیمت آن در هاب معتبر مونت‌بیلیویو باشد که نمودار ذیل بیانگر همین ادعاست.
بر این اساس و باتوجه به نحوه قیمت‌گذاری اتان در کشورهای عمده تولیدکننده و همچنین لزوم استفاده از سه فاکتور میانگین قیمت سایر مصارف داخلی، رقابت‌‌‌پذیری و جذابیت سرمایه‌گذاری، پیشنهاد می‌شود به منظور رعایت مفاد قانون بالادستی، قیمت‌گذاری اتان براساس ترکیبی از فرمول مصوبه مورخ 18/ 9/ 89 نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور موضوع اصل 127 قانون اساسی (روش ارزش حرارتی) و هاب مونت‌بیلیویو (همانند فرمول گاز طبیعی) صورت پذیرد:
قیمت اتان (دلار/ تن) = (50درصد×قیمت گاز متان ×8/ 1×9/ 7×3/ 1)+ (50درصد× قیمت اتان در آمریکا) که در آن:
ضریب 8/ 1= نسبت ارزش حرارتی اتان به متان در حجم یکسان
ضریب 9/ 7= ضریب تبدیل واحد سنت/ مترمکعب به دلار/ تن
ضریب 3/ 1= تامین هزینه استحصال اتان از گاز طبیعی
این فرمول در چارچوب مفاد جزء 4 بند «الف» ماده «یک» قانون تنظیم مقررات مالی دولت (2) در برگیرنده تمامی فاکتورهای تعیین‌شده از سوی قانون‌گذار خواهد بود و در عین حال براساس همان رویه‌‌‌ای خواهد بود که در قیمت‌گذاری متان مورد استفاده قرار گرفته است. این فاکتورها در فرمول پیشنهادی به شرح ذیل تاثیرگذار خواهند بود:
فاکتور میانگین قیمت سایر مصارف داخل: گاز اتان در ایران مصارفی به جز خوراک واحدهای الفین ندارد، بنابراین وقتی در فرمول پیشنهادی از ارزش حرارتی استفاده می‌شود، به‌طور غیرمستقیم فاکتور میانگین قیمت سایر مصارف داخلی نیز در آن نهفته است؛ چراکه در محاسبه قیمت خوراک متان این فاکتور به صورت دقیق محاسبه و اعمال شده است.
فاکتور رقابت‌‌‌پذیری: دقیقا مشابه رویه نحوه تعیین قیمت خوراک متان، در این فرمول نیز از فاکتور قیمت اتان در هاب معتبر مونت‌بیلیویو در تجارت اتان در ایالات‌متحده (به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده اتان در حال حاضر و در آینده) استفاده شده است.
فاکتور جذابیت سرمایه‌گذاری: طبیعتا با توجه به شرایط اقتصادی کشور برای ایجاد جذابیت سرمایه‌گذاری در کشور به‌نسبت کشورهای رقیب، باید تخفیفی درنظر گرفته شود که این موضوع فعلا از پیشنهاد بالا حذف شده است.
