عوامل اثرگذار بر روند سوددهی پالایشیها بررسی شد
سود پالایشگاه‌‌‌های بورسی در ۱۴۰۱
تولید نفت آمریکا در حال حاضر در بیشترین میزان قرار دارد و کشورهای عضو اوپک نیز بالاتر از میانگین پنج‌ساله خود در حال تولید هستند؛ اما افزایش تولید تاکنون نتوانسته است شکاف بین عرضه و تقاضای نفت را جبران کند و این موضوع را که «جهان دچار بحران انرژی است» تصدیق می‌‌‌کند. در ایران 6شرکت پالایشی در بازار بورس پذیرفته شده‌‌‌اند. پالایش نفت اصفهان با ظرفیت دریافت خوراک 375هزار بشکه در روز، پالایش نفت بندرعباس با ظرفیت 350هزار بشکه در روز، پالایش نفت تهران با ظرفیت 250هزار بشکه در روز، پالایش نفت تبریز با ظرفیت 110هزار بشکه در روز و پالایش نفت شیراز با ظرفیت 55هزار بشکه در روز از جمله پالایشگاه‌‌‌های بورسی هستند و در آخر پالایش نفت لاوان با داشتن ظرفیت 50هزار بشکه در روز کمترین ظرفیت را در بین شرکت‌‌‌های این صنعت دارد. افزایش قیمت نفت به طور مستقیم بر صنعت پالایشی اثرگذار است؛ زیرا فعالیت اصلی شرکت‌‌‌های پالایشی این است که نفت‌خام را با تخفیف (میانگین قیمت نفت برنت، عمان و دبی با 5درصد تخفیف و سپس کسر 5دلار برای نفت‌خام سبک و 6دلار برای نفت‌خام سنگین) از شرکت ملی پخش و تولید فرآورده‌‌‌های نفتی دریافت کرده، سپس آن را با استفاده از برج تقطیر به برش‌‌‌های مختلف نفتی براساس اختلاف نقطه جوش به فرآورده‌‌‌های با ارزش‌‌‌تری مانند بنزین، گازوئیل، نفت سفید و... تبدیل کند.
از میان فرآورده‌‌‌های اصلی، بنزین و گازوئیل بیشترین اختلاف قیمت را با نفت دارند. طبق قیمت نشریه «پلتس» در ماه مارس 2022 قیمت بنزین فوب خلیج‌فارس به طور میانگین 128دلار به ازای هر بشکه و گازوئیل 135دلار به ازای هر بشکه بوده است. بنابراین شرکت‌‌‌هایی که بیشترین یا باکیفیت‌‌‌ترین بنزین و گازوئیل را تولید می‌‌‌کنند، می‌‌‌توانند کرک‌اسپرد یا حاشیه سود بالاتری را برای خود رقم بزنند. سهم گازوئیل در سبد محصولات پالایش نفت اصفهان 42درصد و در پالایش نفت شیراز 40درصد است. در این میان پالایش نفت لاوان و پالایش نفت تبریز باکیفیت‌‌‌ترین و کم‌گوگردترین گازوئیل را که قیمت بالاتری دارد، تولید می‌‌‌کنند و این محصول 30 تا 35درصد از تولیدات آنها را تشکیل میدهد. در خصوص بنزین نیز سهم مقدار تولید در پالایش نفت لاوان 25درصد است. وزن بنزین در سبد محصولات سایر شرکتها کمتر از 25درصد است. باکیفیت‌‌‌ترین بنزین با عدد اکتان بالا متعلق به شرکت‌‌‌های پالایش نفت اصفهان و تبریز است.
نکته‌‌‌ای که درباره نفت کوره یا HSFO وجود دارد، این است که این فرآورده بسیار سنگین و دارای ناخالصی‌‌‌های زیادی است و از انتهای برج تقطیر خارج می‌‌‌شود. به همین دلیل ارزش‌‌‌افزوده کمتر و حاشیه سود منفی نسبت به نفت‌خام دارد. شرکت‌‌‌هایی که طرح کیفی‌‌‌سازی را اجرا می‌‌‌کنند، یعنی سعی دارند نفت کوره کمتری تولید کنند یا آن را به محصولات باارزش‌‌‌تری مانند قیر، کک نفتی و... تبدیل کنند، می‌‌‌توانند حاشیه سود بهتری داشته باشند. در میان شرکت‌‌‌های پالایشی پذیرفته‌شده در بورس پالایش نفت شیراز، اصفهان و تهران کمترین تولید نفت‌‌‌کوره را دارند. کرک‌اسپرد این محصول با سانتی‌استوک 380 نسبت به نفت خام سنگین در ماه مارس برابر با منفی 9 است. یکی از اصلی عوامل اصلی سودآوری شرکت‌‌‌های پالایشی کرک‌اسپرد است. کرک‌اسپرد اختلاف قیمت بین یک بشکه خوراک (که می‌‌‌تواند نفت‌خام سنگین، نفت‌خام سبک، میعانات گازی یا ترکیبی از این سه باشد) با قیمت فرآورده است. در این مدت افزایش قیمت فرآورده بیشتر از افزایش قیمت خوراک بوده است و در بعضی روزها شاهد کرک‌اسپرد بالای 20دلار برای شرکت‌‌‌های پالایشی بوده‌‌‌ایم که این اتفاق بسیار سودآوری برای این شرکت‌‌‌هاست. با رصد کردن روزانه نشریات پلتس، لحاظ کردن ترکیب خوراک شرکتها، کیفیت محصولات و نحوه قیمت‌‌‌گذاری فرآورده‌‌‌ها طبق آخرین دستورالعمل ابلاغ‌شده، ترتیب شرکتها براساس کرک‌اسپرد ماه مارس 2022 در جدول گزارش درج شده است. عامل دیگری که بر سودآوری شرکت‌‌‌های پالایشی اثرگذار است، تغییرات ارزش موجودی است. تغییرات قیمت نفت و فرآورده‌‌‌ها سبب تغییر ارزش موجودی می‌‌‌شود.
در شرایطی که روند قیمت‌‌‌ها صعودی است، شرکت‌‌‌هایی که موجودی زیادی دارند می‌‌‌توانند از این محل سود مناسبی شناسایی کنند. شرکت پالایش نفت لاوان (شاوان) و شرکت پالایش نفت بندرعباس (شبندر) بیشترین موجودی را بین سایر شرکت‌‌‌های پالایشی دارند. به‌منظور بررسی میزان پیچیدگی پالایشگاه‌‌‌ها از ضریب نلسون استفاده می‌‌‌شود. هرچه ضریب پیچیدگی بالاتر باشد، پالایشگاه قادر است محصولات با ارزش‌‌‌افزوده بیشتری تولید کند و سودآورتر باشد. ضریب پیچیدگی بر اساس تجهیزات و تعداد واحدهای عملیاتی مانند ریفرمینگ، تقطیر در خلأ، کراکینگ و... در پالایشگاه تعیین می‌‌‌شود. میانگین ضریب پیچیدگی ایران برابر 5 است، در حالی‌که متوسط جهانی آن 7 از 20 است که نشان میدهد صنعت پالایش کشور نتوانسته است در ارتقای استانداردهای کیفی جهانی و زیست‌محیطی درست عمل کند. در بین پالایشگاه‌‌‌های ایران، اراک بیشترین ضریب پیچیدگی را دارد که عدد آن نزدیک به 11 است. طبق گزارش شفاف‌سازی شرکتها در کدال ضریب پیچیدگی شرکتها به صورت اعداد نمایش داده‌شده در جدول گزارش است.
در آخر اگر میانگین نفت برنت را در محتاطانه‌‌‌ترین حالت 90دلار بر بشکه در نظر بگیریم، نفت خام دریافتی پالایشگاه‌‌‌های ایران را برابر با 78دلار بر بشکه قرار دهیم و نرخ دلار را 25هزار تومان در تحلیل لحاظ کنیم، قیمت فرآورده‌‌‌ها را نیز مطابق دستورالعمل ابلاغ‌شده و با استفاده از نشریات پلتس متناسب با نفت برنت 90دلاری قرار دهیم، ارقام درج‌شده در جدول گزارش برای سود هر سهم شرکت‌‌‌های پالایشی برای سال 1401 به دست می‌‌‌آید که بر مبنای آن پالایش نفت شیراز با سود 3700تومانی به ازای هر سهم، بیشترین میزان سوددهی را داشته و در مقابل کمترین پیش‌‌‌بینی سود به میزان 110تومان به ازای هر سهم از آن پالایش نفت تهران می‌‌‌شود.
