در گزارشی مورد بررسی قرار گرفت

عملکرد ۱۴۰۰ بانک‌های بورسی

ندا کریمی تحلیلگر بازار سرمایه صورت مالی بانک‌ها در دنیا با صورت مالی شرکت‌های دیگر از جمله شرکت‌های تولیدی تفاوت اساسی دارد. در ایران به دلیل قانون بانکداری بدون ربا پیچیدگی و تفاوت صورت مالی بانک‌ها بیشتر نیز هست. تسهیلات دریافتی شرکت‌های دولتی جزئی از بدهی‌ها به شمار می‌رود. اما در بانک‌ها که پرداخت‌کننده تسهیلات هستند، وام پرداختی جزئی از دارایی است. در خصوص سپرده‌ها نیز دقیقا موضوع برعکس است. در حالی که در شرکت‌های تولیدی، سپرده‌‌‌ها بخشی از دارایی‌‌‌ها به‌شمار می‌روند، در بانک‌ها سپرده‌های دریافتی از اشخاص تعهد بانک به آنها و بدهی است. علاوه بر این بانک‌ها کسب‌وکاری اهرمی دارند، به این معنا که جزء اصلی ترازنامه آنها سپرده است و سرمایه و حقوق صاحبان سهام نسبت به کل دارایی‌‌‌ها اندک و بسیار پایین‌‌‌تر از شرکت‌های تولیدی است.

در مجموع بخش اصلی دارایی‌‌‌های بانک‌ها تسهیلات اعطایی به دولت و بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها و سپرده‌گذاری در سایر بانک‌هاست که بخش درآمدزای بانک‌ها نیز محسوب می‌شود. دارایی‌های ثابت و املاک و مستغلات نیز بخش دیگری از دارایی‌های بانک‌ها هستند که جریان نقدی برای بانک نداشته، اما افزایش ارزش آن معمولا در تجدید ارزیابی‌ها به بخش سرمایه منتقل می‌شود. بخش دیگری نیز تحت عنوان نقد در بانک‌ها نگهداری می‌شود و بخشی از سپرده‌ها نیز نزد بانک مرکزی با عنوان سپرده قانونی نگهداری می‌شود. یکی دیگر از دارایی‌های بانک‌ها، دارایی‌های ارزی است که در قالب تسهیلات اعطایی یا سپرده یا نقد نگهداری می‌شود. این بخش از دارایی‌ها در سال‌های اخیر مورد توجه زیاد سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه بوده است. افزایش نرخ دلار در کشور سبب شده است تا بانک‌ها نیز با جهش ارزش دارایی‌های ارزی خود روبه‌رو شوند. طی سال‌های 1397 تا میانه سال 1400 بانک‌مرکزی نرخ‌های به‌مراتب پایین‌تر و غیرمنطقی را برای تسعیر ارز به بانک‌ها ابلاغ کرد که سبب عدم‌شفافیت صورت‌های مالی شد.

از سوی دیگر، سازمان امور مالیاتی بر اساس نرخ نیما اقدام به مالیات‌ستانی کرده است. این موضوع مورد اعتراض بانک‌ها و فعالان بازار سرمایه قرار گرفت و پاییز امسال، دولت فرمول جدیدی برای محاسبه نرخ تسعیر ارز تعیین و ابلاغ کرد که بانک‌مرکزی و سازمان امورمالیاتی مکلف به تمکین شدند. براین اساس نرخ تسعیر ارز بانک‌ها 90‌درصد میانگین 6ماه دوم سامانه نیما تعیین شد.

ساختار صورت مالی بانک‌ها در ایران

همان‌طور که اشاره شد، ساختار صورت مالی و درآمدهای بانک‌ها با سایر شرکت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری متفاوت است و در ایران به دلیل بانکداری اسلامی، صورت مالی بانک‌ها و به‌‌‌خصوص صورت سود و زیان با بانک‌های خارجی تفاوت اساسی دارد. موضوع مهم در تحلیل بانک‌ها درآمد مشاع و سهم بانک از آن است. در بانکداری اسلامی، بانک وکیل سپرده‌‌‌گذار و سود پرداختی علی‌‌‌الحساب است.

منافع حاصل از عملیات ریالی ناشی از به‌‌‌کارگیری سپرده‌‌‌ها و منابع بانک درآمد مشاع نامیده می‌شود. بانک می‌‌‌تواند درصدی از این منافع را به‌عنوان حق‌‌‌الوکاله از سپرده‌‌‌گذاران دریافت کند. مازاد حاصله به‌نسبت بین سپرده‌‌‌ها و منابع بانک تسهیم می‌شود. سپرده‌‌‌های سرمایه‌گذاری اعم از کوتاه‌‌‌مدت و بلندمدت مشمول حق‌‌‌الوکاله می‌‌‌شوند و سپرده‌‌‌های دیداری (جاری) جزو منابع بانک هستند. سقف حق‌‌‌الوکاله در حال حاضر 3درصد است. در صورتی که سپرده‌‌‌گذاران در پایان سال، سهم بیشتری داشته باشند، مازاد به صورت سود قطعی به آنها پرداخت می‌شود. در صورت کسری، بانک مسوول جبران است و نمی‌‌‌تواند از سپرده‌‌‌گذاران مطالبه کند و سود علی‌‌‌الحساب برای سپرده‌‌‌گذاران، قطعی می‌شود. بنابرین عملا سود مازاد بر حق‌‌‌الوکاله عاید سپرده‌‌‌گذاران می‌شود و در قالب سود قطعی به آنها پرداخت می‌شود و سهمی به سهامداران نمی‌‌‌رسد. در بخش ارزی، تمام منافع حاصل از عملیات بانکی مربوط به سپرده‌‌‌ها و تسهیلات ارزی متعلق به بانک است.

بررسی عملکرد بانک‌ها

براساس اطلاعات گزارش ماهانه بانک‌ها که در سامانه کدال منتشر می‌شود، درآمد تسهیلات اعطایی و سود سپرده‌های پرداختی 11بانک بزرگ در 11ماه سال‌جاری در مقایسه با 11ماه سال 1399 مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. اختلاف درآمد تسهیلات اعطایی و سود سپرده پرداختی به سپرده‌گذاران بیانگر بخش مهمی از عملیات بانکی و ریالی در بانک‌ها و عملکرد پایدار و مستمر آنهاست. بررسی کلی حاکی از نبود روند مشخص در میان بانک‌های مختلف مورد بررسی در این دوره است. در حالی که برخی از بانک‌ها رشد‌های بیش از 50درصدی و حتی بیش از 100درصدی داشته‌اند، برخی بانک‌ها از وضعیت تراز مثبت (مازاد درآمد تسهیلات به سود سپرده‌های پرداختی) به منفی کشیده شده‌اند و عملا درآمد تسهیلات اعطایی کفاف پرداخت سود سپرده‌های بانک را نمی‌دهد.

بانک ملت: بانک ملت در دوره 11ماه سال 1400 شاهد رشد 93درصدی سود پرداختی به سپرده‌گذاران بوده و در مقابل، درآمد تسهیلات اعطایی رشد 73درصدی داشته است. اختلاف درآمد تسهیلات و سود سپرده‌ها نیز با رشد 47درصدی به 197هزار میلیارد ریال رسیده که به ازای هر سهم حدود هزار ریال است.

بانک تجارت: بانک تجارت در دوره 11ماه سال‌جاری شاهد رشد 61 درصدی سود پرداختی به سپرده‌گذاران بوده و در مقابل، درآمد تسهیلات اعطایی تنها رشد 16درصدی داشته که حاکی از رشد شدید سود سپرده‌ها در مقایسه با درآمد تسهیلات است. اختلاف درآمد تسهیلات و سود سپرده‌ها با کاهش شدید روبه‌رو شده و از مثبت 52‌هزار میلیارد ریال در سال گذشته به منفی 18‌هزار میلیارد ریال کاهش یافته است.

بانک صادرات: بانک صادرات تقریبا سربه‌سر کار می‌کند. سود پرداختی به سپرده‌ها رشد 42درصدی و درآمد تسهیلات اعطایی رشد 27درصدی داشته و خالص آن 1/ 1‌هزار میلیارد ریال بوده است؛ عددی که در مقایسه با سرمایه بانک ناچیز است.

بانک پاسارگاد: بانک پاسارگاد از بانک‌های دارای جهش در این بخش است. در حالی که سود سپرده‌های پرداختی رشد 76درصدی داشته، درآمد تسهیلات اعطایی رشد 89درصدی داشته و خالص اختلاف درآمد تسهیلات و سپرده رشد بیش از 130درصدی را شاهد بوده و به 102‌هزار میلیارد ریال رسیده است؛ رقمی که حدود 1500ریال به ازای هر سهم بانک است.

بانک دی: بانک دی در مدار زیان است. این بانک شاهد دوبرابر شدن کسری اختلاف درآمد تسهیلات به سود سپرده پرداختی بوده و به منفی 34‌هزار میلیارد ریال رسیده که 250ریال به ازای هر سهم بانک بعد از تجدید ارزیابی اخیر است. سود پرداختی رشد 52درصدی داشته و در مقابل، درآمد تسهیلات رشد 10درصدی را تجربه کرده که شکاف درآمد و هزینه را تشدید کرده است.

پست‌بانک: خیره‌کننده‌ترین گزارش را پست‌بانک داشته است. سود پرداختی 24‌درصد و درآمد تسهیلات 66‌درصد رشد داشته است. بانکی که سر به سر کار می‌کرد، حالا حدود 14‌هزار میلیارد ریال تراز مثبت دارد. این رقم معادل 4‌هزار ریال به ازای هر سهم است.

بانک خاورمیانه: بانک خاورمیانه به‌شدت ضعیف عمل کرده است. در حالی که برخی از بانک‌هایی که عملکرد ضعیف در این بخش داشتند، می‌توانند با تسعیر ارز یا درآمدهای سرمایه‌گذاری جبران کنند، بانک خاورمیانه خالص درآمدش از این بخش کمتر از یک‌چهارم شده است. رشد 59درصدی سود سپرده‌ها در حالی است که درآمد تسهیلات با 7‌درصد کمترین میزان در تمام صنعت است.

بانک سینا: بانک سینا یکی از منظم‌ترین روندها را در صنعت بانکداری دارد. رشد 49درصدی سود سپرده‌ها در کنار رشد 46درصدی درآمد تسهیلات اعطایی داشته و به افزایش 38 درصدی اختلاف درآمد تسهیلات و سود پرداختی منجر شده است. این رقم حدود 400ریال به ازای هر سهم بانک است.

بانک کارآفرین: بانک کارآفرین نیز مانند بانک‌سینا عملکرد منظم و باثباتی دارد. تراز این بانک رشد دوبرابری، سود پرداختی رشد 74درصدی و سود تسهیلات رشد 79درصدی داشته است. این بانک جزو معدود بانک‌هایی است که رشد درآمد تسهیلات بیش از رشد سود سپرده پرداختی بوده است. مبلغ ریالی تراز مثبت حدود 400ریال به ازای هر سهم بانک است.

بانک پارسیان: منفی‌ترین عملکرد را بانک پارسیان در اختلاف درآمد تسهیلات و سود سپرده پرداختی داشته است. رشد 22درصدی در سود پرداختی در شرایطی رخ داده که درآمد تسهیلات کاهش 16 درصدی داشته و وضعیت بانک نسبت به سال قبل بدتر شده و تراز منفی 83‌هزار میلیارد ریالی معادل بیش از 500ریال منفی برای هر سهم بوده است.

بانک اقتصاد نوین: بانک اقتصاد نوین در میان بانک‌ها، عملکرد مناسبی داشته است. این بانک رشد 113درصدی سود سپرده پرداختی در مقابل رشد 108درصدی تسهیلات داشته است. اختلاف درآمد تسهیلات و سود سپرده پرداختی به 26‌هزار میلیارد ریال رسیده و بیش از 800ریال به ازای هر سهم است.

جمع‌بندی

در میان بانک‌های مختلف، شاهد بهبود عملکرد در بانک‌های پاسارگاد، پست‌بانک و بانک کارآفرین بوده‌ایم. همچنین نسبت تراز مثبت در بانک ملت به قیمت هر سهم، عدد مناسبی نسبت به سایر بانک‌هاست و بانک پاسارگاد و پست‌بانک نیز وضعیت مشابهی دارند. بانک‌های سینا و کارآفرین نیز وضعیتی مناسب و اندکی ضعیف‌تر از بانک‌های قبلی دارند. بانک‌های پارسیان، دی و تجارت منفی هستند.