«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
چشم‌انداز روبهرشد صنعت ICT
رشد صنعت فناوری اطلاعات و نرمافزار در ایران ظرف سال‌های گذشته چشمگیر بوده است. ورود فناوری جدید همزمان با بازارهای جهانی به ایران یکی از راههای موفقیت رقابت در بازار داخلی است. این امر نیازمند تغییراتی در ترکیب نیروی انسانی و باروری دانش شرکت‌های فعال در این زمینه خواهد بود. در بازار سرمایه ایران چهار نماد «هایوب»، «اپرداز»، «اوان» و «آسیاتک» در گروه اطلاعات و ارتباطات قرار دارند. آسیاتک با اینکه در بازار دوم بورس درج نماد شده، سهام آن هنوز عرضه عمومی نشده است. این چهار شرکت در ابتدا (و تاحدودی اکنون) از نظر ارائه محصولات و خدمات‌‌‌دهی متفاوت بودند؛ اما طی سال‌های گذشته تلاش کردند دامنه تنوع محصولات خود را بالا ببرند و از تکمحصولی خارج شوند. از این نظر اکنون هریک از این شرکت‌ها طیف متنوعی از محصولات و خدمات را در بازار ارتباطات ایران ارائه می‌کنند، از همین رو برای بررسی آنها باید شرحی از محصولات و بازار آنها ارائه کرد. با توجه به تفاوت محصولات، این چهار شرکت در دو زیرطبقه قرار گرفته‌‌‌اند.
گروه اول شامل نمادهای «اپرداز» و «اوان» است که در فرابورس هستند و میانگین نسبت قیمت به سود آنها 6/ 45واحد است. البته باید به این موضوع هم اشاره کرد که «اوان» تا حدودی از نظر نوع فعالیت با «اپرداز» متفاوت است. گروه دوم «هایوب» و «آسیاتک» است که در بورس هستند و میانگین نسبت قیمت به سود آنها 3/ 4واحد ثبت شده است. دلیل بالا بودن این مقیاس در گروه اول مشخص است؛ این شرکت‌ها در صنعت در حال رشدی فعال هستند و ظرفیت آنها برای افزایش سوددهی بسیار بالاست، بنابراین انتظار بازار برای رشد بالا خود را در ارقام بالای نسبت قیمت به درآمد نشان داده است. این موضوع را در تنوع خدمات و محصولات «مبین وان کیش» (اوان) می‌توان به‌وضوح مشاهده کرد که در ادامه به این شرکت و شرکت‌های دیگر پرداخته می‌شود.
مبین وان کیش
مبین وان کیش فعالیت خود را از سال ۱۳۸۹ به عنوان یکی از شرکت‌های ارائه‌‌‌دهنده خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات و تحت نفوذ قابل ملاحظه هلدینگ گسترش الکترونیک تدبیر ایران آغاز کرده است. این شرکت طیف گسترده‌‌‌ای از خدمات فینتک و پلت‌فرم باز تا رایانش ابری را ارائه می‌دهد. شرکت مبین وان کیش از آبان‌‌‌‌ماه سال ۱۳۹۵ به عنوان یکصدوچهل‌وششمین نماد معاملاتی، با نماد «اوان» در فهرست بازار فرابورس ایران درج شده و در گروه اطلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. اما به لحاظ ماهیت و نوع فعالیت خدمات ارزشافزوده با شرکت‌های هم‌‌‌گروه خود، مانند داده‌گستر عصر نوین (نمادهای وب)، آتیه دادهپرداز (نماد اپرداز) و انتقال داده‌های آسیاتک (نماد آسیاتک) متفاوت است؛ بنابراین ارزیابی کار شرکت در بازارهای سریع‌المعامله میسر نیست. این ویژگی، شرکت «مبین وان کیش» را با توجه به ماهیت کسب‌وکارش در بازار متمایز کرده است. سال گذشته با توجه به تغییر برخی قوانین در حوزه ارزشافزوده محتوایی، شرکت «مبین وان کیش» از یک شرکت تکمحصولی وابسته به این حوزه به سمت شرکت دانش‌بنیان چندمحصولی در زیست‌بوم فناوری اطلاعات و ارتباطات حرکت کرده است. طبق مصوبه 1398 کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات، استفاده از خدمات ارزشافزوده باید با مراحل پیچیده‌تری صورت پذیرد؛ مساله‌ای که باعث شد شرکت از تیرماه 1399 به بعد هیچ درآمدی از خدمات ارزشافزوده نداشته باشد.
با توجه به اعمال تغییرات در قوانین و مقررات حوزه ارائه خدمات ارزشافزوده محتوایی از سوی سازمان تنظیم مقررات رادیویی کشور، شرکت مبین وان کیش به منظور افزایش درآمد و همچنین کاهش ریسک درآمدی ناشی از تکمحصولی بودن، اقدام به تبیین استراتژی جدید و توسعه سبد محصول در حوزه‌‌‌های مرتبط کرده است. این حوزه ارائه خدمات در بخش رایانش ابری و دیتاسنتر، فینتک و بلاک‌چین، پلت‌فرم نوآوری باز، سرویسهای ارتباطی و محتوا و سرگرمی را شامل می‌شود. بنابراین شرکت یادشده در حال حاضر به شرکت فعال در صنایع فناوری‌محور تبدیل شده است که سبد درآمدی متنوع آن از فینتک گرفته تا بلاک‌چین و رایانش ابری را دربرمی‌گیرد و عمده تمرکز آن بر راهکارهای یکپارچه مالی و سرویسهای مبتنی بر محتوا قرار دارد.
بازارهای مرتبط با دو صنعت فینتک و محتوای دیجیتال، بازارهایی هستند که به‌رغم نوسانات متعدد هنوز هم نوآوری‌‌‌های فراوانی دارند و در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده و همچنان در حال رشد هستند. این دو صنعت با افزایش ضریب نفوذ اینترنت و سرعت آن و گسترش دسترسی کابران به گوشی‌‌‌های هوشمند، جایگاه خود را ارتقا داده‌اند و به‌واسطه آن، راهکارهای یکپارچه مالی و انواع سرویسهای محتوامحور با سهولت بیشتری در اختیار طیف گسترده‌‌‌تری از کاربران قرار می‌گیرد. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، بازارهای مبتنی بر سرویسهای محتوایی تا سال 2023 می‌توانند حدود 280میلیارد دلار رشد کنند که البته روند رو به رشد بازار دستگاه‌های هوشمند و ارتقای فناوری‌های این حوزه میتواند بازار محتوای دیجیتال را فراتر از این پیش‌بینی‌ها دستخوش تغییر کند. در ادامه توضیح تفصیلی در خصوص برخی محصولات و خدمات شرکت ارائه می‌دهیم.
حوزه رایانش ابری (Cloud)
گروه خدمات ابری یا Cloud services امروزه جزو خدمات پرکاربرد حوزه وب است. این خدمات، مجموعه سرویس‌‌‌هایی است بر اساس معماری پردازش ابری که بر بستر اینترنت ارائه می‌شود. سرویس ابری میتواند در اشکال مختلف و با قراردادهای مالکیت گوناگون ارائه شود.
حوزه فینتک (FinTech)
کاربرد نرمافزار یا هر نوع فناوری در حوزه ارائه خدمات مالی برای طیف وسیعی شامل گروه مشاغل تا مصرف‌کنندگان، در این حوزه قرار دارد. بسترهای سرمایه‌گذاری گسترده، بلاک‌چین و رمزارز، پرداخت‌‌‌های تلفن همراه، بیمه، مشاوره مالی و سهامداری و برنامه‌‌‌های بودجه‌‌‌بندی با کاربرانی از جنس B2B و B2C، مهم‌ترین خدمات ارائه‌شده در این گروه است.
بلاک‌چین (Block Chain)
رشد روزافزون ارزهای دیجیتال و توجه نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران به استفاده از آنها و همچنین روند رو به رشد استفاده از توکن دیجیتال در کشور، یکی از بخشهای مورد نظر کسب‌وکار مبین وان بوده است. با توجه به نقش رو به رشد این صنعت در نظام پولی جهان، پیش‌بینی مثبت و موثری در خصوص فعالیت در این حوزه وجود دارد.
بازیهای دیجیتال (GAME)
با توجه به رشد روزافزون استفاده از تبلت و تلفن‌‌‌های همراه هوشمند طی سال‌های اخیر، بیش از هر زمان دیگری، موضوع «بازی کردن» در قلب کسب‌وکارهای مرتبط با سرگرمی قرار گرفته است. راههای ارتباط کاربران با بازی‌‌‌ها و از طریق بازی‌‌‌ها همواره در حال تغییر است و این اتفاق نه‌تنها به درگیری بیشتر بازیکنان با بازی‌‌‌ها منجر شده، بلکه ایجاد گروه‌‌‌های جدیدی از علاقه‌‌‌مندان به بازی‌‌‌ها را در پی داشته است. در حال حاضر بیش از 5/ 2میلیارد کاربر بازی در سراسر جهان وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود فعالیت این تعداد کاربر، تا پایان سال‌جاری حدود 180میلیارد دلار درآمد نصیب تولیدکنندگان و توسعه‌دهندگان بازیهای دیجیتال کند. نتایج مطالعات آماری در مقیاس جهانی نشان می‌دهد که بازیهای موبایلی (گوشی‌‌‌های هوشمند و تبلت) در سال 2020 با نرخ رشد سالانه حدود 10درصد و دستیابی به رقم 7/ 76میلیارد دلار، همچنان اولین و بزرگ‌ترین بخش، یعنی حدود ۴۵درصد کل بازار بازیهای دیجیتال را به خود اختصاص خواهند داد.
بازیهای رایانه‌‌‌ای نیز در بازار بازیهای دیجیتال با نرخ رشد سالانه ۴درصد و درآمدی معادل 7/ 35میلیارد دلار، کمترین و کندترین رشد را دارند. به‌رغم اختصاص بخش کوچکی به پلت‌فرم رایانه، جایگاه رایانه بهعنوان خاستگاه نوآوری‌‌‌های بسیار در بازار بازیهای دیجیتال همچنان مشهود و قابل استناد است. مطابق برآورد پایگاه تحقیقات NewZoo، درآمد بازار بازی‌‌‌ها در سال ۲۰۲۲ به رقم ۱۹۶میلیارد دلار خواهد رسید و بازیهای موبایلی ۹۵میلیارد دلار در این سال درآمد خواهند داشت که همچنان پردرآمدترین و سریع‌‌‌ترین بخش خواهند بود. مطالعات و بررسی‌‌‌های صنعت بازی موبایل حال حاضر ایران نشان می‌دهد که این بازار میتواند درآمد سالانه خود را به حدود ۱۰۰میلیون دلار برساند، اما در حال حاضر فقط یک‌دهم این میزان درآمد وجود دارد. بنابراین، بازار فعلی میتواند رشد ده‌برابری داشته باشد و به مرحله‌‌‌ای برسد که محتوای قابل قبولی در این زمینه ارائه دهد.
در انتهای سال ۹۸ حدود ۱۸هزار بازی در بازار فعال بود که در مقایسه با گذشته افت ۴۲درصدی را نشان می‌دهد، این درحالی است که در همان سال نصب فعال بازی‌‌‌ها حدود ۸۳میلیون بوده که افزایش ۱۵درصدی را نشان می‌دهد. همچنین ۶۹میلیارد تومان درآمد خالص نصیب صنعت بازی شده است. طبق این گزارش یک‌میلیون خریدار بیش از ۶میلیون بار از 7هزار و 700بازی فروشنده، خرید موفق داشتند. آمار 7/ 7هزار بازی فروشنده کاهش ۲۵درصدی را در مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهد؛ اما در ماه‌های منتهی به زمستان 1398 و با شیوع و همه‌گیری بیماری کرونا و قرنطینه عمومی، تقریبا تمام دسته‌های بازی رشد ناگهانی در میزان خرید را تجربه کردهاند. در این میان بازیهای دسته‌های استراتژی، خانوادگی، تفننی و اکشن نسبت به دیگر دسته‌ها روند رشد خرید بهتری را در سال گذشته به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که با وجود آنکه بازیهای مربوط به دسته‌های کلمات و دانستنی‌ها، ورزشی، ماجراجویی و آموزشی در پایان سال رشد خرید مثبت داشته‌اند، اما در طول سال روند رشد منفی را به ثبت رسانده‌اند. با در نظر گرفتن این موضوع که از سال 1390 تا 1398 رشدی که بازار در سمت تقاضا تجربه کرده در سمت عرضه اتفاق نیفتاده است، عرضه و تقاضای بازی در بازار ایران تناسبی ندارد و فضا برای فعالیت در این حوزه بسیار مناسب خواهد بود. شرکت «مبین وان کیش» با توجه به زیرساخت فنی خود و با درنظر گرفتن پتانسیل و قابلیت رشد ده‌برابری در بازار فعلی از سال 1399 وارد شده است. با هدف ارائه خدمات در این حوزه خرید 19درصد سهام استارت‌آپ صورت‌گرفته و برنامه‌ریزی برای توسعه و ارائه بیش از 10بازی تا پایان سال 1400 در دستور کار قرار دارد.
به طور کل شرکت «مبین وان کیش» از شروع کار خود در سال 1389 تا پایان سال 1398 منابع درآمدی خود را عمدتا از خدمات ارزشافزوده بر بستر تلفن همراه و خدمات ارزشافزوده بر بستر تلفن ثابت با همکاری شرکت‌های ارتباطات سیار ایران و مخابرات ایران کسب می‌کرده که این سرویس با توجه به تصمیم وزارت ارتباطات در خرداد 1399 به‌طور کلی با روند معمول خود قطع و تیم مدیریت با چالش منابع درآمدی روبه‌رو شد. از آنجا که این اتفاق از سوی مدیریت وقت پیش‌بینی شده بود، به‌منظور ایجاد سبد درآمدی جدید و تزریق نقدینگی از طریق افزایش سرمایه از محل آورده‌های نقدی و مطالبات سهامداران، تسهیلات بانکی و ایجاد کسب‌وکار مشارکتی با زیرساخت‌های موجود اقدام به جلوگیری از کاهش منابع ورودی شرکت شد تا با سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای جدید و همچنین بازگرداندن خدمات ارزشافزوده در فرم جدید چشم‌انداز روشنی برای سال‌های آتی شرکت به وجود آید.
شرکت مبین وان کیش در دوره 9ماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 به ازای هر سهم 116ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 82/ 89درصد کاهش داشته است. البته باید اشاره کرد، با توجه به تغییر در سرمایه شرکت، تغییرات سود (زیان) خالص نسبت به تغییرات سود (زیان) خالص هر سهم از اهمیت بیشتری برخوردار است. سرمایه این شرکت طی دوره مذکور 125درصد رشد کرد و در حال حاضر 45میلیارد تومان است. سود ناخالص شرکت هم طی این دوره 8/ 875میلیون تومان بوده که 59/ 68درصد افت داشته است. همچنین سود عملیاتی «مبین وان کیش» 2/ 5میلیارد تومان بوده و این در حالی است که شرکت در مدت مشابه سال قبل مبلغ 8/ 3میلیارد تومان زیان عملیاتی شناسایی کرده بود. باید اشاره کرد که از ابتدای سال مالی تا 30 آذرماه 1400 جمع درآمد‌های مربوط به فروش و ارائه خدمات این شرکت برابر با 5/ 115میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 93/ 12درصد کاهش یافته است. نسبت حاشیه سود خالص، ناخالص و عملیاتی این شرکت هم به ترتیب در این دوره 56/ 5درصد، 93/ 0درصد و 54/ 5درصد بوده است.
هایوب
«هایوب»، تنها شرکت خصوصی است که به واسطه دارا بودن طیف وسیعی از پروانه‌‌‌های مخابراتی، قادر به ارائه انواع سرویسهای ارتباطی و خدمات کامل مخابراتی در حوزه‌‌‌های ثابت و همراه است. شرکت‌های فعال در صنعت ارتباطات بخش عمده‌‌‌ای از درآمد خود را از محل فروش خدمات (سرویس) صوت، دیتا و تجهیزات وابسته به این خدمات (در قالب بسته‌‌‌های ترکیبی) به مشتریان به‌‌‌دست می‌آ‌‌‌ورند. جریان‌های درآمدی «هایوب» نیز از زمان تاسیس تا سال 1392، به صورت عمده متکی بر فروش دیتا و مودم بوده است. در حال حاضر، خدمات اصلی شرکت در حوزه اطلاعات و ارتباطات بوده و به سه گروه اصلی خدمات خرده‌فروشی به مشتریان عادی، مشتریان سازمانی و مشتریان دولتی تقسیم می‌شود. این خدمات از طریق دو شبکه ارتباطی سیمی (ثابت) و بیسیم در سراسر کشور ارائه شده است.
«هایوب» طی سال‌های 1393 تا 1396، موفق به گسترش جغرافیای پروانه انتقال داده مبتنی بر فناوری بیسیم ثابت، اخذ پروانه بهرهبرداری از شبکه ترافیک عمومی، اخذ پروانه ایجاد و بهرهبرداری از شبکه ارتباطات ثابت، اخذ پروانه ایجاد و بهرهبرداری شبکه بیسیم برای ارائه خدمات عمده‌فروشی (عضو کنسرسیوم با 40درصد سهم) و اخذ پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی شد و توانست در مناقصه برگزار شده از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با موضوع «ارائه اینترنت پرسرعت به بیش از 25هزار روستا در سراسر کشور» برنده شود. عرضه اولیه سهام شرکت داده‌گستر عصر نوین با نماد «هایوب» در تاریخ 22/ 06/ 1396 صورت گرفت و تعداد 360میلیون سهم، معادل 9درصد سهام این شرکت به روش ثبت‌سفارش به قیمت هر سهم 2850ریال در بورس تهران کشف قیمت و معامله شد. از ابتدای سال مالی تا تاریخ 30 آذرماه 1400 جمع درآمد‌های مربوط به فروش و ارائه خدمات این شرکت برابر با 1916میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 74/ 51درصد افزایش یافته است. این شرکت در دوره 9ماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 به ازای هر سهم 1226ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 17/ 77درصد افزایش داشته است.
آتیه دادهپرداز
حوزه فعالیت شرکت آتیه دادهپرداز در محدوده فصل مشترک صنایع پویای مخابرات و نرمافزار است. پیام کوتاه به عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های اطلاعرسانی سازمان‌ها و کسب‌وکارهای مختلف استفاده می‌شود و این شرکت با توجه به تغییر نیازهای مشتریان و همچنین تحول سریع تکنولوژی علاوه بر فعالیت در صنعت پیام کوتاه در حوزه ارائه راهکارهای خاص بانکی نیز وارد شده است. تمرکز شرکت «آتیه دادهپرداز» از شروع فعالیت، بر ارائه خدمات باکیفیت مبتنی بر تکنولوژی روز، به بانک‌ها و موسسات بزرگ بوده و این مشتریان بازار هدف شرکت در نظر گرفته شده‌‌‌اند. در حال حاضر شرکت «آتیه دادهپرداز» در مقایسه با پنج‌شرکت رقیب، یکی از پرترافیک‌‌‌ترین ارائه‌‌‌دهندگان خدمات پیام کوتاه است. باوجود تعداد زیاد بازیگران در سایر حوزه‌‌‌های فعالیت این شرکت، مانند نرم‌‌‌افزارهای تلفن همراه و سهولت ورود تازه‌‌‌واردان به این حوزه‌‌‌ها ارزیابی دقیق بازار و سهم آن مقدور نیست. در حال حاضر بیش از 20بانک و موسسه مالی کشور، این شرکت را برای بهره‌مندی از خدمات بانکداری الکترونیک انتخاب کردهاند. علاوه بر آن، بیش از 800مشتری حقوقی از بخشهای مختلف صنعت و بازرگانی، از خدمات شرکت «آتیه دادهپرداز» برای اطلاعرسانی به مشتریان خود بهره می‌برند.
از ابتدای سال مالی تا تاریخ 30 آذرماه 1400 جمع درآمد‌های مربوط به فروش و ارائه خدمات این شرکت برابر با 7/ 321میلیارد تومان است که نسبت به مدت مشابه سال قبل 26/ 61درصد افزایش یافته است. شرکت «آتیه دادهپرداز» در دوره 9ماهه منتهی به 30 آذرماه 1400 به ازای هر سهم 625ریال سود محقق کرده که نسبت به دوره مشابه سال قبل 38/ 66درصد کاهش داشته است. به طور کل این سه شرکت به دلیل تنوع محصولات و بازار رو به گسترش همواره میتواند جای رشد داشته باشد؛ موضوعی که ارجحیت اصلی هر سرمایه‌گذار محسوب می‌شود. در جدول گزارش نگاهی کلی به برخی از شاخص‌‌‌های مهم این سه شرکت داشته‌ایم.
