متغیرهای اثرگذار بر یک صنعت بورسی بررسی شد
ریسک و فرصت صنعت «روی» در ایران
روی چیست؟
فلز روی با علامت اختصاری (Zn) به عنوان بیست و چهارمین عنصر فراوان در طبیعت، فلزی براق و مایل به سفید - آبی است. این فلز در بیشتر دماها سخت و شکننده است اما در دمای بین 100 تا 150درجه سانتیگراد قابلیت شکل‌‌‌گیری پیدا می‌کند و در دمای بالای 210درجه سانتیگراد، دوباره شکننده می‌شود و با ضربه می‌توان آن را پودر کرد. چگالی روی نسبت به آهن کمتر است و دارای ساختار بلوری 6ضلعی است. در خاک، هوا، آب و غذا مقادیری روی وجود دارد. همچنین این فلز رسانای مناسب الکتریسیته است.
روش‌های استخراج روی
به طور کلی برای استخراج روی از دو روش پیرومتالوژی و هیدرومتالوژی استفاده می‌شود که روش اول به دلیل انرژی مصرفی بالا شامل هزینه‌‌‌های زیادی است. بنابراین در ایران تنها از روش هیدرومتالوژی برای استخراج این فلز استفاده می‌شود. در این روش که به آن استخراج «تر» نیز گفته می‌شود، کانه را حل و مواد زاید آن را حذف می‌کنند. در این بین پس از استخراج روی از معدن و تعیین درصد میزان روی، کانه‌‌‌های حاوی روی به صورت کنسانتره مایع دپو و سپس طی فرآیندی به ورق تبدیل می‌شود. ورق روی نیز با حرارت بالا ذوب و در نهایت به شمش روی تبدیل می‌شود.
فلز روی چه مصارفی دارد؟
این فلز یکی از رایج‌ترین عناصر در پوسته زمین و از زمان‌‌‌های قدیم توسط انسان مورد استفاده قرار گرفته است. روی امروزه کاربردهای گسترده‌‌‌ای به‌ویژه برای کشورهای در حال توسعه دارد. کاربرد اصلی روی در گالوانیزه کردن آهن و فولاد است که با ایجاد پوششی از روی، از آنها در برابر زنگ‌زدگی محافظت می‌کند. بیش از نیمی از کاربرد روی برای گالوانیزاسیون است. همچنین از روی می‌توان در ترکیب با سایر فلزات آلیاژ (به ویژه برنج و برنز) تولید کرد. آلیاژ روی تقریبا 17درصد از مصرف جهانی روی را تشکیل می‌دهد. از این فلز در تولید باتری‌‌‌ها و حتی لاستیک نیز استفاده می‌شود. از نظر سلامتی، روی برای بدن انسان اهمیت زیادی دارد و کمبود روی می‌تواند باعث بسیاری از بیماری‌‌‌ها و مشکلات سلامتی شود. به طور کلی از فلز روی در صنعت برای ساخت رنگ، تولید لاستیک، وسایل آرایشی و صنایع داروسازی، پوشش کف، پلاستیک، چاپ پارچه، صابون‌سازی، باتری، منسوجات، تجهیزات الکتریکی و دیگر تولیدات استفاده می‌شود.
فلز روی در بازارهای جهانی
مجموع ذخایر جهانی روی حدود 250میلیون تن برآورد شده است. در سال 2020، تولید جهانی معدنی روی بالغ بر 12میلیون تن و تولید فلز روی تصفیه‌شده بالغ بر 6/ 13میلیون تن بود. همچنین مصرف جهانی فلز روی تصفیه شده در همین سال به حدود 1/ 13میلیون تن رسید. استرالیا دارای بزرگ‌ترین ذخایر روی در جهان است. کشورهای دیگر با ذخایر قابل‌توجه عبارتند از: چین، مکزیک و پرو. ایالات متحده نیز رتبه ششم را در ذخایر روی دارد، ذخایر روی این کشور حدود 11میلیون تن برآورد شده است. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده روی از معادن جهان است. در سال 2020، تولید معدن روی چین به 2/ 4میلیون تن رسید. این میزان حدود یک‌سوم کل تولیدات معدنی جهان بود. استرالیا و پرو به ترتیب دومین و سومین کشورهای بزرگ استخراج‌کننده روی در جهان هستند. بزرگ‌ترین وارد‌کننده فلز روی در سال 2020، ایالات متحده بود که بیش از 19/ 2میلیارد دلار محصولات روی وارد کرد. چین به عنوان دومین وارد‌کننده بزرگ روی با ارزش واردات کمتر از 2میلیارد دلار است. ارزش صادرات روی در سال 2020 حدود 6/ 15میلیارد دلار آمریکا برآورد شده است. صادرکنندگان اصلی کره‌جنوبی، بلژیک و کانادا بودند که صادرات هر یک از آنها بیش از 2/ 1میلیارد دلار آمریکا بود.
تولید فلز روی در ایران
ایران با داشتن 11میلیون تن ذخایر روی، کمتر از 5درصد ذخایر کل روی دنیا را دارد. بر اساس داده‌‌‌های اداره جهانی آمار فلزات، تا سال 2020، ایران حدود 132هزار تن روی تولید کرده است. تولید جهانی روی در سال یادشده بیش از 12میلیون تن بود. همچنین در سال 2020 ایران حدود 2/ 158هزار تن اسلب روی تولید کرده است. تولید جهانی اسلب روی در این سال حدود 6/ 13میلیون تن بود. معادن «مهدی‌‌‌آباد»، «انگوران»، «ایرانکوه» و «نخلک» جزو مهم‌ترین معادن روی در ایران هستند که معدن سرب و روی انگوران و کارخانه تولید سرب و روی انگوران بزرگ‌ترین تولیدکننده سرب و روی ایران و بزرگ‌ترین معدن سرب و روی خاورمیانه است. این معدن واقع در شهرستان ماهنشان و در ۱۳۵کیلومتری غرب شهر زنجان واقع شده است. میزان ذخایر معدن انگوران در بخش روباز 8میلیون تن و در بخش زیرزمینی 4میلیون تن روی با عیار بالاست.
نحوه قیمت‌گذاری روی در ایران
قیمت‌گذاری این فلز در ایران نیز به مثابه سایر کامودیتی‌‌‌ها بر اساس میانگین چند روزه نرخ جهانی این فلز در بازار لندن و در بورس کالا تعیین می‌شود. از این رو نوسانات نرخ دلار در تعیین قیمت این محصول در بازار داخل اهمیت بسیار دارد. آخرین نرخ جهانی این فلز در هفته گذشته، 3814دلار به ازای هر تن بود که این رقم رکورد 14ساله ثبت کرد و به بالاترین سطح از جولای 2007 رسید.
تولیدکنندگان روی در بازار سهام
در حال حاضر 10 نماد «فاسمین»، «فسرب»، «فروی»، «فگستر»، «زنگان»، «فتوسا»، «فرآور»، «کاما»، «کیمیا» و «کبافق» در زمینه تولید محصولات سرب و روی در بازار سهام فعال هستند که ارزش بازار این 10 نماد بیش از 33هزار میلیارد تومان است. این 10 نماد در سال 99 مجموعا 476هزار تن محصولات روی اعم از شمش، کنسانتره و... تولید کردند. همچنین در نیمه اول سال 1400 نیز میزان تولید محصولات روی توسط این 10 نماد 254هزار تن تخمین زده شده است. در این بین گرچه تولیدکنندگان در گیرودار مشکلات حاصل از تحریم‌ها قرار دارند اما آمارها از بهبود عملکرد 6ماهه شرکت‌ها و رشد فروش آنها به نسبت دوره مشابه در سال گذشته حکایت دارد. بیشترین درصد تغییر در میزان فروش متعلق به نماد «زنگان» است که میزان فروش محصولات آن در 6 ماهه 1400 با رشد 357درصدی نسبت به دوره مشابه سال 99 همراه بود. نماد «فرآور» اما با افت حدود 42درصدی در میزان فروش نیمه اول 1400 در مقایسه با نیمه اول سال 99 همراه شد. از طرفی نماد «کبافق» بیشترین میزان P/ E گذشته‌‌‌نگر و «فاسمین» کمترین میزان P/ E گذشته‌‌‌نگر را دارد. در میان 10 نماد تولیدکننده نماد «فاسمین» بیشترین ارزش بازار و بیشترین میزان تولید روی و محصولات آن را داراست.
متغیرهای اثرگذار بر عملکرد روی‌‌‌سازان
با وجود اینکه ایران کشوری غنی از نظر منابع طبیعی و معدنی است اما میزان تولید در این کشور به واسطه ضعف در فناوری، تکنولوژی و ماشین‌‌‌آلات استخراج چندان با ذخایر آن همخوانی ندارد. با توجه به اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، اقتصاد کشور در سطح کلان، صنایع و شرکت‌ها متاثر از اثرات و ریسک‌های متعددی قرار دارد که بسته به نوع فعالیت شرکت‌ها این عوامل اثرات کمتر یا بیشتری در عملکرد آنها می‌‌‌گذارد. این موارد شامل ریسک نقدینگی، عدم‌به‌روز بودن فناوری و ماشین‌‌‌آلات، روابط سیاسی با کشورهای هدف صادراتی ایران، نوسانات نرخ ارز، نرخ بهره، مشکلات تامین مواد اولیه، محدودیت‌ها در واردات و صادرات و حمل‌ونقل و... می‌شود. از طرفی تولیدکنندگان همواره بر شیوه نرخ‌‌‌گذاری‌‌‌ها که عمدتا دستوری است، اعتراض دارند. چرا که با رشد هزینه‌‌‌ها که به واسطه تحریم‌ها و رشد تورم با سرعت بیشتری حرکت می‌کند، حاشیه سود شرکت‌ها را به چالش می‌‌‌کشد. برای شرکت‌های صادرات‌محور نوسانات نرخ ارز و قیمت‌های جهانی به‌ویژه برای کامودیتی‌‌‌ها نقش بسیار پررنگی دارد. بر این اساس مهم‌ترین ریسک برای تولیدکنندگان روی نوسانات نرخ ارز و نرخ محصول در بازارهای جهانی است. از طرفی قیمت‌گذاری محصول در بورس کالا نیز به عنوان چالش برای تولیدکنندگان مطرح می‌شود. همچنین شیوع ویروس کرونا که بر روند اقتصاد دنیا خدشه وارد کرده است، برای عرضه و تقاضای این فلز نیز به مثابه سایر کامودیتی‌‌‌ها اختلالاتی ایجاد کرده بود که خوشبختانه با گسترش واکسیناسیون، آرامش به بازارهای جهانی بازگشته است. در صورت رشد تقاضا و کاهش موجودی روی در انبارهای بازار لندن به نظر می‌رسد رشد بهای این فلز در بلندمدت تداوم داشته باشد.
