وضعیت سیمانیها مورد بررسی قرار گرفت
دغدغه صنعت خاکستری بورس
مسیر پرتلاطم سیمان
از اواسط دهه 80 که سیمان در فهرست کالاها و خدمات سبد حمایتی جای گرفت، محصولات این صنعت مشمول قیمت‌گذاری دستوری شدند و به این ترتیب به تدریج، به نام حمایت از مصرف‌کننده، حق تولیدکنندگان و سهامداران آن ضایع شد. در آن زمان به دلیل تقاضای بالای سیمان به دلیل استفاده در پروژه‌‌‌های عمرانی و ساخت‌وساز و همچنین افزایش درآمدهای ارزی دولت، درخواست برای توسعه کارخانه‌‌‌های سیمان افزایش یافت. اما از آنجا که سرانه مصرف سیمان در هر کشور با نرخ رشد اقتصادی آن کشور همسو است، به دلیل عدم‌هماهنگی نرخ رشد اقتصادی ایران و اهدافی که برای سرانه مصرف سیمان در نظرگرفته شده بود، این صنعت با مازاد عرضه مواجه شد. با این وجود کشور در بازه‌‌‌هایی از زمان با مشکل تامین سیمان و افزایش قیمت آن روبهرو بوده است. از طرفی عرضه انرژی با قیمت یارانه‌‌‌ای به کارخانه‌ها سیمانی برای جلوگیری از افزایش قیمت سیمان موجب شد تا ارزان‌‌‌فروشی و رقابتی منفی میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایجاد شود و کشورهای مقصد برای صادرات (عراق و افغانستان)، به وضع تعرفه یا ممنوعیت نسبت به واردات سیمان ایران اقدام کنند.
جایگاه ایران در تولید سیمان
در سال‌های اخیر با وجود همه‌گیری بیماری کرونا و تاثیر آن بر تقاضای کامودیتی‌‌‌ها در جهان، ایران به یکی از تولیدکنندگان بزرگ سیمان تبدیل شده و در سال 2020 با تولید ۶۰ میلیون تن، جایگاه هفتم را در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این صنعت کسب کرده است. این در حالی است که چین با تولید 2/ 2میلیارد تن در جایگاه اول و هند با 340 میلیون تن در جایگاه دوم قرار دارد. با بررسی میزان تولید، مصرف داخلی و صادرات سیمان طی ۷ سال گذشته درمی‌‌‌یابیم از حدود ۸۸ میلیون تن ظرفیت اسمی تولید سیمان در کشور، تنها از 5/ 76درصد ظرفیت کشور برای تولید استفاده شده است.
صنعت سیمان در بازار سرمایه
از تعداد 41 شرکت سیمانی در بازار سرمایه، تعداد 31 شرکت پذیرفته شده در بورس، ۲ شرکت پذیرفته شده در فرابورس و ۸ شرکت درج شده در بازار پایه و یک شرکت صرفا ثبت شده نزد سازمان است. صنعت سیمان با تعداد ۴۰ شرکت تولیدکننده در بازار سرمایه، به ظرفیت اسمی ۵۵ میلیون تن در سال (۶۲درصد ظرفیت کشور)، ارزش بازاری برابر با 85هزار میلیارد تومان (معادل ۲درصد ارزش بازار دارد. طی یک ماه و نیم اخیر با افزایش قطعی برق کارخانه‌ها و افزایش دلال بازی در فروش این محصول استراتژیک و همچنین افزایش هزینه‌‌‌های تولید سیمان به دلیل نوسانات ارزی، قیمت این محصول بسیار افزایش یافت و تا حد زیادی کمیاب شد؛ به نحوی که قیمت آن به کیسه‌ای 110 تومان هم رسید. به همین دلیل و به منظور شفاف‌‌‌سازی بازار این محصول قرار شد با عرضه آن در بورس کالا، قیمت‌ها به تعادل برسند. آزادسازی قیمت فروش سیمان، عرضه سیمان در بورس کالا و تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضای بازار و خروج از لیست کالاهای مشمول قیمت‌گذاری دولتی می‌تواند راهکاری برای برونرفت از مشکلات پیش روی این صنعت باشد. اما با بررسی سهام این گروه متوجه میشویم که عرضه مستقیم سیمان در بورس کالا تاثیر چشمگیری بر قیمت سهام این گروه نگذاشته است. این صنعت با 44 نماد، کمتر از یک درصد از ارزش کل بازار را شامل می‌شود. ضریب بتای36 ماهه این صنعت 73/ 0 است که نشان می‌دهد این صنعت نوساناتی کمتر از نوسانات بازار را تجربه می‌کند و ریسک این صنعت در بازار سرمایه از ریسک کل بازار کمتر بوده است. در ادامه بازدهی این صنعت با بورس ایران مورد مقایسه قرار گرفته است. همچنین در مقایسه نسبت (p/ e(ttm صنعت سیمان متوجه میشویم که این ضریب برای این صنعت 27/ 13 و برای بورس ایران 86/ 9 است. بالا بودن این نسبت به دلیل بالا بودن ارزش بازار شرکت‌های این صنعت و در مقابل سودآوری پایین آنها به دلیل موانع و چالش‌‌‌ها ارزیابی می‌شود.
از این گروه نمادهای «ساروم» ، «سخوز» و «سبزوا» کمترین میزان (p/ e(ttm را از آن خود کردهاند که با توجه به سود عملیاتی خوبی که برخی از این نمادها به ثبت رسانده‌‌‌اند، احتمالا نمادهای ارزنده‌‌‌ای خواهند بود. از آنجا که برخی از نمادهای این گروه در سال‌های اخیر از رشد همگام با سایر گروه‌‌‌های بازار جامانده بود، اکنون با خبرهای آزادسازی قیمت سیمان، مجددا نظر اهالی بازار سرمایه را به خود جلب کردهاند. اما مساله این است که در صورت آزادسازی و به تعادل رسیدن قیمت این محصول، نرخ تعادلی باید در چه سطحی در نظر گرفته شود؟
جمع‌بندی
با توجه به اهمیت بسزای سیمان به عنوان یک کالای استراتژیک در کشور، عرضه تمام محصولات کلیه شرکت‌های سیمانی در بورس کالا می‌تواند احیاگر این صنعت باشد. این کار از این منظر بااهمیت است که خریداران از مسیر دیگری سیمان را مبادله نکنند و دلالان وارد بازی نشوند. این کار ضمن افزایش شفافیت هرچه بیشتر قیمت‌های عرضه و تقاضای این محصول و کاهش نقش واسطه‌گران در تجارت این محصول، به کمتر شدن چالش‌‌‌های این صنعت کمک خواهد کرد. آینده صنعت سیمان به عوامل متعددی گره خورده است اما با توجه به طرح ویژه دولت جدید مبنی بر ساخت 4 میلیون واحد مسکونی در 4 سال، به نظر می‌رسد صنعت سیمان با تقاضای جدی جهت تامین نیازهای این طرح روبهرو شود. همچنین از بعد سیاسی نیز در صورت بازگشت به برجام می‌توان اثرات مثبتی بر این صنعت را بر اثر تسهیل صادرات و ثبات نسبی قیمت نهاده‌‌‌های تولید متصور بود. به صورت کلی آینده این صنعت به تصمیمات اقتصادی و سیاسی دولت جدید وابسته است و با آزادسازی کامل قیمت سیمان و عرضه آن در بورس کالا می‌توان تاحدودی به سودآوری این صنعت امید داشت.
