صنعت خاکستری از نظر بنیادین بررسی شد(بخش‌سوم)
نتایج تغییر رژیم قیمت‌گذاری سیمان
وضعیت صادرات
دو کشور عراق و افغانستان مقاصد اصلی صادرات سیمان ایران هستند. وضع تعرفه واردات برای سیمان ایران توسط دولت عراق موجب کاهش قابل‌توجه صادرات سیمان به این کشور پس از سال ۱۳۹۲ شده است. این مهم به‌خصوص بر کارخانه‌های سیمان مستقر در غرب کشور که با هدف تامین بازار عراق احداث شده‌اند، بسیار تاثیرگذار بود. در حال حاضر، تقریبا نیمی از صادرات سیمان کشور به‌صورت محصول نیمه‌نهایی کلینکر است که در کارخانه‌های مستقر در مقاصد صادراتی نظیر کویت، امارات، عراق و بنگلادش به سیمان تبدیل می‌شود. شایان‌ذکر است که بخش اعظم انرژی مصرفی در فرآیند تولید سیمان مربوط به مراحل منتهی به تولید کلینکر است. با احتساب قیمت گاز طبیعی صادراتی ایران، هزینه گاز طبیعی مصرفی برای تولید هر تن سیمان در کشور تقریبا ۲۲دلار آمریکا است که بالغ‌بر ۲۰ دلار یارانه به آن اختصاص می‌یابد. بنابراین صادرات کلینکر به کشورهای منطقه به‌مثابه اختصاص یارانه انرژی به صنعت ساخت‌وساز آن کشورهاست (مرکز پژوهش‌های مجلس). برای تولید هر تن سیمان به قیمت جهانی ۳۰ دلار انرژی مصرف می‌شود. در اغلب کشورهای جهان مصرف انرژی، بیش از 60درصد هزینه تولید سیمان را دربرمی‌گیرد؛ درحالی‌که در ایران 20 تا 25درصد قیمت تمام‌شده سیمان را هزینه انرژی تشکیل می‌دهد.
در سال ۱۳99 در حدود 8 میلیون تن کلینکر صادر شده است که اکثرا مربوط به تقاضای کشور عراق، کویت و افغانستان می‌شود. در جدول 2 آمار صادرات سیمان و کلینکر بر اساس داده‌های گمرک ارائه شده است.
قیمت سیمان
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نظام قیمت‌گذاری سیمان در کشور اساسا هیچ تناسبی با رویه‌های جهانی ندارد. نسبت قیمت فولاد به سیمان در منطقه خلیج‌فارس تقریبا برابر هفت است؛ اما این نسبت در ایران به ۳۰ رسید؛ درحالی‌که نسبت قیمت فولاد به سیمان در سال ۱۳۹۰ برابر ۲۰ بود. به‌عبارت‌دیگر افزایش قیمت سیمان در سال‌های اخیر کمتر از افزایش قیمت فولاد بوده است. در حال حاضر قیمت میلگرد در بورس کالا حدود 5/ 13میلیون تومان به‌ازای هر تن است که با احتساب رویه‌های جهانی میلگرد و سیمان قیمت حدودی برای هر تن باید9/ 1 میلیون تومان باشد تا از منظر سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی داشته باشد و حتی با احتساب نسبت قیمت فولاد/ سیمان سال 1390 و ماقبل باید سیمان در حدود 680 هزار تومان به‌ازای هر تن باشد. نظر به مصرف حداکثر چهار پاکت سیمان (هر پاکت 50 کیلوگرم) در هر مترمربع ساختمان بتنی، سهم کنونی سیمان از قیمت تمام‌شده ساختمان در شهر تهران کمتر از یک‌درصد است (با فرض هر پاکت سیمان 50هزار تومان هر متر حدود 200هزار تومان سیمان مصرف می‌شود و طبق گزارش بانک مرکزی از مسکن شهر تهران در خرداد 1400 متوسط قیمت هر مترمربع 6/ 29میلیون تومان برآورد شده است).
از ابتدای سال 1400، طبق تفاهم شرکت‌های سیمانی، قیمت این محصول بر اساس سبد میلگرد در بورس کالا با نسبت یک به ۳۰ تعیین و این صنعت از قیمت‌گذاری دستوری خارج شده است. اکنون قیمت سیمان بورس کالا در محدوده 400هزار تومان به‌ازای هر تن معامله می‌شود.
هزینه راه‌اندازی کارخانه سیمان
بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس درمورد صنعت سیمان، ایجاد یک‌میلیون تن ظرفیت تولید سیمان در دنیا به‌طور متوسط به ۱۵۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری و سه سال زمان نیاز دارد. این سرمایه‌گذاری در ایران حدود 3500میلیارد تومان (۶۰درصد ارزی + ۴۰درصد ریالی) است. از طرفی، معادن مواد اولیه موردنیاز برای تولید سیمان نظیر سنگ آهک و سوخت مورد نیاز نظیر گاز طبیعی یا زغال‌سنگ در کشورهای مختلف دنیا یافت می‌شود . بنابراین توسعه صنعت سیمان (برخلاف صنعت پتروشیمی) در هیچ منطقه‌ای از دنیا مزیت قابل‌توجهی ندارد.
جمع‌بندی
صنعت سیمان در دنیا به‌صورت منطقه‌ای است و در مبادلات جهانی، نقش مهمی ندارد. قیمت‌گذاری سیمان نیز عموما بر اساس قیمت محصولات فولادی صورت می‌گیرد. در دنیا به‌طور متوسط قیمت سیمان حدود یک‌هفتم قیمت میلگرد است. ایران با تولید 67میلیون تن سیمان در سال گذشته، ششمین کشور بزرگ تولید‌کننده سیمان در جهان بود. عمده هزینه تولید سیمان مربوط به هزینه انرژی و سوخت است. در ایران هزینه‌های انرژی این صنعت به‌صورت یارانه‌ای است و به همین دلیل دولت در قیمت‌گذاری این محصول دخالت می‌کند. در سنوات گذشته به‌دلیل بهره‌برداری از کارخانه‌های جدید سیمان ظرفیت تولید محصول به 88میلیون تن در سال 1399 رسیده است. با در نظر گرفتن طرح‌های نیمه‌تمام به زودی این ظرفیت به بیش از 90میلیون تن خواهد رسید. همان‌طور که در جدول نشان داده شده است، ۵میلیون تن ظرفیت در حال احداث موجود است که پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ وارد چرخه تولید شوند. همچنین ۵میلیون تن ظرفیت تحت عنوان طرح توسعه یا تاسیس کارخانه متوقف شده است.
میزان راندمان تولید در این صنعت 76درصد بوده است و نزدیک به 24درصد از ظرفیت تولید بلااستفاده است. در بودجه سال 1400 هزینه‌های انرژی برای این صنعت افزایش یافته است. از طرفی دیگر قیمت‌گذاری این محصول نیز از حالت دستوری خارج و به بورس کالا واگذار شده است. درنتیجه این صنعت که در سال 1399، نسبت به سال‌های گذشته از وضعیت بهتری برخوردار بوده است، با آزاد‌سازی قیمت سیمان انتظار می‌رود این بهبود ادامه‌دار باشد.
