آمارها حکایت از تثبیت بازدهی در صنعت انفورماتیک دارد
گذار به مرحله بلوغ؟
صنعت انفورماتیک یکی از صنایع جدید و تکنولوژیک در اقتصاد محسوب می‌شود. طبق یکی از دسته‌بندی‌های معتبر در زیرمجموعه این صنعت سه گروه صنایع ارتباطی، خدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و «خدمات پرداخت» قرار دارند. در صنایع ارتباطی دو بخش خدمات اینترنتی و تلفنی وجود دارد که در آن بخش تلفن با دو نماد «همراه» و «اخابر» سهم بالایی از کل بازار انفورماتیک را به خود اختصاص می‌دهند.
خدمات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری جزو قدیمی‌ترین فعالیت‌ها در بخش انفورماتیک است که بخش عمده درآمد آنها از طریق قرارداد با شرکت‌ها و بانک ها به دست می‌آید. یکی از نمادهای مهم این گروه «رانفور» بوده که بیشترین فعالیت آن در حوزه بانکداری الکترونیک است. در حوزه خدمات پرداخت هم درآمد اصلی را انتقال پول و تراکنش‌های مالی عاید شرکت‌ها میکند.
لازم است گفته شود که در طبقه‌بندی صورت‌گرفته در شرکت بورس فعالیت‌های نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و پرداخت در یک گروه با نام «رایانه و فعالیت‌های وابسته به آن» قرار گرفته‌اند. در صنایع ارتباطی هم دو طبقه «اطلاعات و ارتباطات» مربوط به خدمات اینترنتی و «مخابرات» مربوط به خدمات تلفنی قرار دارد.
در این گزارش به گروه «رایانه و فعالیت‌های وابسته» پرداخته خواهد شد. در حال حاضر 15شرکت در صنعت رایانه در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران مورد معامله قرار می‌گیرند.
شرکت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فعالیت‌های بسیار متنوعی ازجمله طراحی، ساخت، پیاده‌سازی و راهبری سیستم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، ارائه خـدمات کـامپیوتری نظـیر جمع‌آوری اطلاعات، داده‌پردازی و ارائه گزارش، ایجـاد و اداره شبکه‌های گسترده خدمات بانکی و بازار سرمایه از قبیل دستگاه‌های خودپرداز، پایانـه فـروش و کارت‌هـای اعتبـاری تا ارائه خدمات تخصصی و مشاوره ای و اداره کارخانجات مونتـاژ و سـاخت تجهـیزات الکـترونیکی، کـامپیوتری، مخـابراتی و ملزومات مرتبط با آنها و...را شامل می‌شود.
همانطور که گفته شد یکی از زیرمجموعه‌های این گروه به شرکت‌های فعال در حوزه پرداخت الکترونیک برمی‌گردد.
در حال حاضر ۱۲ شرکت psp در کل کشور مجوز رسمی جهت ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی را دارند که از میان آنها پنج شرکت در بازار سرمایه درج نماد شده‌اند.
از عمده‌ترین محصولات این شرکت‌ها می‌توان به خدمات حوزه پایانه‌های فروشگاهی، درگاه‌های پرداخت اینترنتی و ابزارهای موبایلی اشاره کرد. بر اساس آمار شاپرک بیشترین سهم از خدمات پرداخت الکترونیک کشور مربوط به خرید کالا و خدمات و همچنین حوزه کارتخوان‌های فروشگاهی است.
نکته بسیار مهمی که باید در ارتباط با این صنعت یادآوری کرد این است که انفورماتیک حوزه‌ای جدید است و در مراحل عمر شرکت‌ها در مرحله رشد قرار دارد.
البته از آنجایی که با یک صنعت بسیار تکنولوژیک که سرعت تغییرات در آن بسیار بالا است، روبه‌رو هستیم، باید ذکر کرد که عبور از دوره‌های سنی این صنعت سرعت بسیار بیشتری از صنایع کلاسیک دارد، به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین ریسک‌های این صنعت همین سرعت بالای تغییرات تکنولوژی و بازماندن شرکت‌ها از دیگر رقبا عنوان می‌شود.
روایت آماری صنعت
آمارها از 10 شرکت اصلی در صنعت «رایانه و فعالیت‌های وابسته» نشان می‌دهد که به طور متوسط حاشیه سود ناخالص این شرکت‌ها از سال 90 تا 99 به میزان زیادی کاهش یافته است. حاشیه سود ناخالص این شرکت‌ها در سال 90 میزان 9/ 82 درصد بود که این رقم در سال 99 به 7/ 17 درصد نزول کرده است. این موضوع تا حدود زیادی نشان‌دهنده این است که صنعت یادشده در مراحل عمر خود به سرعت از دوره رشد عبور کرده و به دوره بلوغ و ثبات رسیده است.
بنابراین به نظر نمی‌رسد به جز یکسری نوسانات کوتاه‌مدت، شاهد افزایش سهم این صنعت در اقتصاد باشیم. در حال حاضر سهم این صنعت از ارزش کل بازار سرمایه کشور 09/ 1 درصد است. اما نباید فراموش کرد که شرکت‌های فعال در گروه می‌توانند با افزایش فروش بخشی از محصولاتشان که حاشیه سود بالاتری دارند، به میزان زیادی سود سهام خود را افزایش دهند.
شرکت‌های این صنعت میزان زیادی در بخش اداری (به منظور تبلیغ محصولات) هزینه دارند که با کاهش آنها امکان رشد سودآوری هم بالا می‌رود. به‌عنوان نمونه خدمات اصلی شرکت‌هایی که در حوزه پرداخت فعالیت می‌کنند، طبق صورت‌های مالی آنها شامل خدمات شارژ، شبکه الکترونیک پرداخت کارت شاپرک، پشتیبانی پایانه‌ها و سایر می‌شود.
طبق آمارهای سال 99 شرکت به‌پرداخت، حاشیه سود ناخالص خدمات شارژ 7/ 2 درصد و حاشیه سود ناخالص شبکه پرداخت کارت شاپرک 2/ 50 درصد و پشتیبانی پایانه‌ها هم به میزان 5/ 43 درصد و سایر 76 درصد بوده است. البته باید گفت که مقادیر درآمد و سود شرکت از محل سایر بسیار ناچیز بوده و بیشترین مقدار درآمد و سود مربوط به همان شاپرک است.
از میان کل سود ناخالص این شرکت سهم پرداخت کارت شاپرک به میزان 4/ 74 درصد بوده است، از همین رو اگر 10 درصد به درآمد این محل افزوده شود، با احتساب هزینه تمام شده 50 درصدی این محصول، به میزان 4/ 7 درصد سود ناخالص شرکت افزایش خواهد یافت. اما باید یادآور شد که با افزایش درآمد در این محل از آنجایی‌که بسیاری از هزینه‌های سربار و اداری یکسان خواهد ماند، حاشیه سود بالاتری کسب خواهد شد، همانطور که در رشد درآمدها و هزینه‌های شرکت نسبت به سال گذشته مشاهده می‌شود.
درآمد شرکت از محل پرداخت کارت شاپرک نسبت به سال گذشته 4/ 27 درصد رشد کرده، اما با این حال رشد هزینه تمام‌شده همین محصول به میزان 13درصد بوده است. این موضوع باعث‌شده که حاشیه سود شرکت از محل فروش این خدمت در سال جدید افزایش یابد.
میانگین رشد
میانگین رشد سود خالص صنعت (بر اساس اطلاعات 10 شرکت) حدود 40 درصد بوده است. با اینکه رشدهای شرکت‌های این صنعت طی سال‌های اخیر به مرور کاهش یافته است، اما همچنان شرکت‌هایی رشدی محسوب می‌شوند، از همین‌رو نسبت سود به درآمد این صنعت رقمی بالاتر از میانگین بازار بوده است. این نسبت برای صنعت 9/ 16واحد محاسبه شده است که بیش از 6 واحد از میانگین شرکت‌های بازار سرمایه ایران بیشتر است، هرچند شاخص این صنعت از اوج قیمتی در مردادماه سال گذشته به میزان 41 درصد افت کرده است اما می‌توان گفت نسبت قیمت به درآمد این صنعت تنها به دلیل «رشدی بودن» آن در سطوح بالایی قرار دارد.
در محاسبات بنیادین برای تعیین قیمت با روش P/ E معمولا میانگین بازدهی اقتصاد را به‌عنوان نرخ بازده انتظاری شرکت‌ها درنظر می‌گیرند اما اگر شرکت‌های مورد بررسی در حال رشد باشند، نرخ رشد سالانه آنها را هم به محاسبه وارد می‌کنند، چراکه انتظارهای رشدی بازار را برای تعیین قیمت‌های بالاتر از میانگین ترغیب میکند. بنابراین برای اینگونه شرکت‌ها باید نسبت P/ E بالاتری از میانگین درنظر گرفت. به عنوان مثال اگر این شاخص برای بانک‌ها 2/ 6درنظر گرفته شود، برای صنعتی که در حال رشد است، میانگین رشد سود سال‌های گذشته هر نماد را هم به آن اضافه می‌کنند.
میانگین نرخ رشد سود هر سهم
طبق محاسبات میانگین نرخ رشد EPS 10 شرکتی که بیشترین ارزش بازاری را در این صنعت دارند، در چهار سال گذشته 32درصد بوده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که نسبت قیمت به درآمد بین شرکت‌های مختلف از نظر مراحل عمر آنها به شکلی متفاوت بروز میکند؛ شرکت‌های درحال رشد و بالغ و در حال افول هرکدام نسبت‌های متفاوتی از این نظر به‌خود می‌گیرند.
معمولا میانگین یک صنعت را به عنوان یک P/ E متناسب درنظر می‌گیرند، اما روش بهتر این است که نرخ رشد سال‌های مختلف یک شرکت را به عنوان مبنای این نسبت قرار دهیم، به این معنی که نرخ بازده متوسط اقتصاد را باید به‌عنوان یک نسبت پایه درنظر گرفت که معمولا این متوسط بازده را از نرخ بهره بانکی با یک میزان صرف ریسک در بازار سرمایه اخذ می‌شود. این رقم را با نرخ رشد سود آن صنعت یا شرکت تعدیل می‌کنند تا در این صورت وضعیت شرکت‌ها را هم درنظر گرفته باشند. در جدول گزارش P/ E متناسب با وضعیت رشد 10 شرکت اصلی این صنعت به همراه قیمت متناسب با آنها آورده است. همانطور که مشاهده می‌شود P/ E بسیاری از شرکت‌های این گروه بسیار بالاتر از میانگین بازار هستند. به‌طور متوسط P/ E این گروه چیزی بالاتر از 16 واحد محاسبه شده، در حالی که همین شاخص برای کل بازار 10 واحد است. دلیل اصلی این موضوع هم به عمر این بازار برمی‌گردد. همانطور که گفته شد بازار انفورماتیک بازار در حال رشدی محسوب می‌شود و این موضوع اقبال به آن را بسیار بالا می‌برد. در دنیا هم وضعیت به همین شکل بوده؛ موضوعی که بیش از هرچیزی حباب دات‌کام در آمریکا را به ذهن متبادر میکند.
به هر روی برای اینکه قیمت ذاتی این سهم‌ها را متناسب با رشد بازار آنها محاسبه کنیم، P/ E بانکی به‌عنوان بازده متوسط کل اقتصاد را به میانگین نرخ رشد این شرکت‌ها طی چهار سال گذشته اضافه شده است. نتایج این محاسبه در جدول گزارش نشان می‌دهد که قیمت ذاتی تنها دو شرکت در این گروه بالاتر از قیمت بازاری آنها قرار گرفته است. البته باید این نکته را اضافه کرد که با نزدیک‌شدن به فصل مجامع و تقسیم سودهایی که این شرکت‌ها در برنامه خود دارند، قیمت بازاری آنها را به همان میزان سود تقسیمی بالا خواهد برد، لذا برای محاسبه دقیق‌تر لازم است که سود تقسیمی را هم به EPS شرکت اضافه کرد.
