وضعیت و مشکلات تولیدکنندگان یک محصول فلزی بررسی شد
نگاه آلومینیوم‌سازان به دلار نیمایی
جایگاه آلومینیوم در صنعت
آلومینیوم چه از نظر خواص و چه از نظر ارزش، کاربردی‌ترین فلز بعد از آهن بوده و تقریبا در تمامی بخش‌های صنعت دارای اهمیت است. رشد روز‌افزون استفاده از این فلز در صنایع خودرو، ساختمان، لوازم خانگی و صـنایع پیشـرفته نشان از نقش فزاینده صنعت آلومینیوم در اقتصاد کنونی جهان دارد و ایران با حدود 50 سال فعالیت در این صنعت به عنوان یکی از کشور‌های قدیمی در تولید آلومینیوم شناخته می‌شود.
آلومینیوم به دلیل اینکه در صنعت نظامی کاربردهای زیادی دارد یک صنعت استراتژیک و مهم محسوب می‌شود و در چند دهه گذشته بیشترین نرخ رشد مصرف را داشته است اما به دلیل مازاد عرضه‌ای که در صنعت آلومینیوم وجود دارد در سال جاری افزایش قیمت‌های جهانی این محصول تا حدودی دور از انتظار است.
فارغ از این موارد به علت اینکه نرخ مواد اولیه آلومینیوم گران است در نتیجه شرکت‌های آلومینیوم ایرانی صادرات خیلی کمی دارند و بیشتر تولید آنها برای مصارف داخلی در نظر گرفته می‌شود.
فرآیند تولید آلومینیوم
تولید فلز آلومینیوم به دو شکل؛ نخست، تولید آلومینیوم اولیه با استفاده از اکسید آلومینیوم یا آلومینا «AL2O3» و دیگر اینکه تولید آلومینیوم ثانویه با استفاده از آلومینیوم بازیافتی صورت می‌گیرد.
تولید آلومینیوم فلزی از سنگ معدن خام بوکسیت یک فرآیند دو مرحله‌ای است.
مرحله اول: تبدیل بوکسیت به آلومینا: این مرحله از پنج گام تشکیل شده است. در گام اول سنگ معدن بوکسیت در آسیاب ریخته شده و با محلول سود سوز آور مخلوط می‌شود و در نتیجه با چرخش آسیاب سنگ معدن به ذرات ریز با اندازه یکنواخت تبدیل می‌شود که خروجی این فرآیند را دوغاب می‌نامند. در گام بعدی دوغاب به قسمت هضم‌کننده وارد می‌شود و واکنش شیمیایی برای حل کردن آلومینا رخ می‌دهد. فرآیند هضم، تولید محلول سدیم آلومینات می‌کند. در گام سوم ته‌نشین‌سازی انجام می‌شود به‌این صورت که به کمک نیروی گرانش و البته افزودن برخی مواد شیمیایی ناخالصی‌های دوغاب که می‌تواند شامل ماسه، آهن و دیگر عناصر نامحلول باشد به تدریج در ته ظرف ته‌نشین می‌شوند. در گام چهارم سدیم آلومینات خالص از عملیات ته‌نشین‌سازی و فیلتراسیون وارد ته‌نشین‌کننده‌ها می‌شود. در این فرآیند با اضافه کردن ذرات نرم آلومینا کریستال‌های آلومینا شروع به رشد در اطراف این ذرات نرم کرده و ته‌نشین می‌شوند. ماده به دست آمده به کمک نوار نقاله به کوره‌های کلسینه کردن انتقال داده می‌شود. در گام نهایی ماده رسوب یافته به کمک نوار نقاله از داخل کوره عبور داده می‌شود تا رطوبت آن از طریق حرارت کوره حذف شود و در نهایت ماده پودری سفید‌رنگ حاصل شود که پودر آلومینا است. در این نقطه، آلومینا برای تبدیل به آلومینیوم در کوره ذوب آماده است. خود آلومینا همچنین در تولید مواد شیمیایی و سرامیک‌ها مصرف می‌شود.
مرحله دوم: تبدیل آلومینا به آلومینیوم: در این مرحله از فرآیند هال- هروت تحت یک واکنش شیمیایی استفاده می‌شود که در آن جریان الکتریکی از مخلوط کریولیت مذاب (ماده معدنی فلورید آلومینیوم سدیم) و آلومینا عبور داده می‌شود که محصول این مرحله فلز آلومینیوم است. اکنون فلز آماده آهنگری کردن، تبدیل به آلیاژ و اکسترود شدن (با فشار بیرون داده شدن) در اشکال و فرم‌هایی است تا برای دستگاه‌های الکترونیکی، خانگی، وسایل نقلیه، هواپیما‌ها و صدها مورد مصرفی دیگر به کار رود.
مشکلات صنعت
به اعتقاد فعالان، بزرگ‌ترین مشکل این صنعت نظام چندنرخی ارز است چراکه چندنرخی بودن باعث ایجاد نابسامانی در تولید و صادرات این محصول می‌شود. به عنوان مثال در مواد اولیه شمش به دلیل نظام چندنرخی در صنایع پایین‌دستی با کمبود مواجه هستیم و درنتیجه اختلاف قیمت در این حوزه قابل توجه است.
در تحریم‌های چند ساله، به دلیل کاربردهای خاص آلومینیوم، پودر آلومینا در لیست موارد تحریم قرار گرفت و این مهم باعث ایجاد مشکلات عدیده در این حوزه شد. در این میان نبود امکان واردات مواد مورد نیاز، دست واسطه‌های این حوزه را برای قیمت‌گذاری باز گذاشت و دلالان در این میان سود قابل‌توجهی کسب کردند.
با توجه به اینکه مصرف اصلی آلومینیوم در صنایعی اعم از حمل و نقل و ساخت و ساز است و از آنجا که قیمت خودرو و مسکن با افزایش قابل‌توجهی طی چند وقت گذشته همراه شده‌اند و به خصوص در بخش مسکن به دلیل افزایش بهای ساخت به ازای هر متر مربع، در برخی نواحی ساخت مسکن دیگر ارزش و سودسازی ندارد، در نتیجه این اتفاق شیب مصرف آلومینیوم را به شدت نزولی کرده که این مهم آینده صنعت در ایران را به چالش کشیده است.
یکی دیگر از مشکلات و مصائب این صنعت، نرخ‌گذاری و دخالت‌های دولت و به خصوص وزارت صمت است که باعث می‌شود بازار از شکل معقول خود فاصله بگیرد. با دستکاری‌های بعضا بدون کارشناسی، عموما به جای اینکه تولید‌کننده و مصرف‌کننده از منافع برخوردار شوند، این دلالان و واسطه‌ها هستند که سود می‌کنند.
چشم‌انداز 1400
در سال گذشته به علت شیوع ویروس کرونا قیمت جهانی آلومینیوم افت کرد. با توجه به کاهش کرونا در سال 2021 انتظار 4 تا 5 درصد افزایش تقاضا در جهان برای آلومینیوم وجود دارد اما به علت مازاد عرضه این فلز انتظار افزایش قیمت جهانی برای آن نمی‌رود. در بازار داخلی قیمت آلومینیوم بستگی زیادی به قیمت دلار دارد زیرا فرمول محاسبه نرخ آلومینیوم در داخل بر مبنای قیمت دلار نیما است.
نگاهی به شرکت‌ها
«فنوال»: در صنعت آلومینیوم مشاهده می‌شود که شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم با نماد «فنوال» در سال 1353 در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید و در سال 1364 به بهره‌برداری رسید. این شرکت بعد از گذشت هشت سال در بورس اوراق بهادار پذیرفته شد و از شرکت‌های قدیمی بورس محسوب می‌شود. فعالیت اصلی شرکت تولید ورق آلومینیوم و تسمه آلومینیوم است. اصلی‌ترین برنامه‌های عملیاتی شرکت کاهش هزینه‌های تولید و بهای تمام‌شده محصولات، تسخیر بازارهای جدید فروش و به‌دست آوردن سهم بازار با توجه به ظرفیت‌های تولید محصولات ورق کامپوزیت، کلد و تولید محصولات پلی‌کرافت، اخذ تسهیلات ارزان‌قیمت و پرداخت به موقع تسهیلات بانکی جهت کاهش هزینه‌های مالی در نظر گرفته می‌شود.
سود خالص طبق آخرین صورت مالی 9ماهه 99 شرکت، 529 درصد رشد کرده است که علت اصلی آن کاهش بهای تمام شده در محصولات و بهبود نسبت حاشیه سود ناخالص است. نکته مثبت دیگر در این صورت مالی این است که وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی مانند 9 ماه 98 منفی نبوده و به عبارتی مثبت شده است.
«فایرا»: شرکت آلومینیوم ایران با نماد «فایرا» به عنوان اولین تولید‌کننده آلومینیوم در ایران و خاورمیانه شناخته می‌شود که در سال 1346 تاسیس شد. این شرکت در سال 1351 فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر شرکت آلومینیوم ایران دارای دو تکنولوژی 70 و 200 کیلوآمپر و با مجموع ظرفیت تولید 5/ 7 و 17 هزار تن در سال با تولید انواع شمش در آلیاژهای متنوع از محل مذاب تولید شده در کارگاه‌های احیای جدید و قدیم است.
شرکت آلومینیوم ایران با هدف تامین نیاز داخلی به فلز آلومینیوم در صنایع مختلف از جمله صنایع هوا فضا، حمل و نقل، خودروسازی، بسته‌بندی، ساختمان، صنایع الکتریک و سایر صنایع تاسیس شد و از بدو فعالیت تاکنون به نحو مطلوبی در راستای اهداف تعیین شده موفق بوده است. شرکت آلومینیوم ایران در 9 ماهه سال 1399 با تولید مقدار نزدیک به 141 هزار تن انواع شمش آلومینیوم نسبت به کل مقدار شمش آلومینیوم تولید شده در داخل کشور به میزان 325 هزار تن، سهم 43 درصدی از تولید داخل را به خود اختصاص داده است. شرکت با عرضه و معامله بیش از 92 هزار تن از مجموع تولیدات خود در 9 ماهه سال 1399 در بازار داخلی، از طریق شرکت بورس کالای ایران، سهم 30 درصدی از تامین نیاز بازار مصرف آلومینیوم در داخل کشور(با توجه به 310 هزار تن نیاز سالانه) را داشته است.
این شرکت طی دوره مذکور مقدار 140.659 تن تولید و مقدار 92.847 تن از محصولات تولیدی خود را در بازار داخل و مقدار 40.997 تن آن را در خارج از کشور(صادرات) به فروش رسانده است. علاوه بر این شرکت دو کارخانه غیر بورسی آلومینیوم المهدی با ظرفیت 110 هزار تن و آلومینیوم هرمزگان با ظرفیت 147 هزار تن در سال جزو تولیدکنندگان آلومینیوم اولیه هستند. شرکت در 9 ماهه سال 1399 توانست سود نسبتا خوبی از محل فعالیت‌های عملیاتی بسازد و سود خالص آن نسبت به 9ماهه 98 حدود 211 درصد رشد داشته است.
«فمراد»: شرکت آلومراد با نماد «فمراد» در سال 1355 تاسیس شد. موضوع فعالیت شرکت تولید و فروش انواع محصولات میلگرد آلومینیومی و سایر فلزات غیر آهنی است. طی 9 ماهه سال 1399 بخشی از فعالیت‌های شرکت در چارچوب ارائه خدمات کارمزدی به شرکت آلومتک (سهامدار اصلی) و درآمد عملیاتی شرکت عمدتا از محل فروش کالا و خدمات به سایر شرکت‌ها تحصیل شد. با توجه به اینکه فعالیت‌های عملیاتی شرکت آلومتک طی سال‌های اخیر با رکود همراه بوده و کاهش قابل ملاحظه‌ای در سطح تولید و فعالیت‌های شرکت ایجاد شده است، عملا این موضوع بر عملکرد شرکت آلومراد نیز تاثیر قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت و تداوم فعالیت شرکت نیز منوط به خروج شرکت آلومتک از وضعیت فعلی یا ورود به بازارهای جدید است. سال گذشته شرکت توانست در 9ماهه سال 1399 از زیان خارج شود و سود شناسایی کند اما همچنان P/ E سهم بالا بوده و این سود غیر عملیاتی است.
