سیلی از «دست نامرئی اسمیت»

مانی ایرانی- تحلیلگر بازار سرمایه : بازار سرمایه ایران که برخلاف بورس‌های بزرگ دنیا، تا حدود زیادی خالی از ابزارهای نوین معاملاتی است، بازاری یک سویه محسوب می‌شود. به این معنی که در بورس ایران فقط روزهای صعودی، تمام طرف‌ها اعم از دولت، نهاد ناظر، ارکان بورس، کارگزاری‌ها، نهادهای مالی و سهام‌داران خوشحال هستند و کسب سود می‌کنند، اما در روزهای نزول به جز کارگزاری‌ها که به دلیل برخورداری از ساختار سیستماتیک رانتی مجوز فعالیت، همواره برنده هستند، سایرین متضرر می‌شوند؛ در این وضعیت، ضرر برای دولت، نهاد ناظر و ارکان به دلیل از بین رفتن اعتماد به بورس(سرمایه‌های اجتماعی) و اعتراضات سهام‌داران است و به‌طور کلی از نظر ریالی، درصد کارمزد خرید با فروش فرق چندانی ندارد.

این در حالی است که بازارهای جهانی با استفاده از ابزارهایی مانند اختیار معامله، فروش استقراضی، فروش تبعی و... موقعیتی را پدید می‌آورند تا سرمایه‌گذاران با پیش‌بینی مسیر آتی بازار بتوانند سوددهی داشته باشند و در چنین شرایطی است که روزهای اصلاح یا ریزش هم طرف‌های خوشحال و سودده دارد و منافع تمام اهالی بازارسرمایه در یک سو جمع نشده است.

حال باید در نظر گرفت که این یک سویه بودن بازار چه تبعاتی به دنبال دارد؛ بازار یک جهته افزون بر اینکه بسیاری از سرمایه‌گذاران را از کسب بازدهی در روزهای منفی محروم می‌کند، موجب به تعادل نرسیدن بازار نیز می‌شود. به این مفهوم که با شکل‌گیری موج صعودی چون بازار تنها با رشد سودآوری دارد، تمام سرمایه‌گذاران هجوم آورده و صف‌های هیجانی خرید را شکل می‌دهند و پس از اتمام موج، این بار صف‌های فروش هیجانی تشکیل می‌شود.

در این شرایط، عملا تحلیل کارکرد خود را از دست داده و هیجان حرکت بعدی بازار را مشخص می‌کند. همچنین، این عامل سبب پایین آمدن نقدشوندگی می‌شود و خروج از بازار را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد. به علاوه بهره‌مندی از ابزارهای نوین معاملاتی به سهامداران در مدیریت مناسب‌تر ریسک یاری می‌رساند و از به وجود آمدن زیان‌های سنگین جلوگیری می‌کند.

اما مشکل بزرگ تری که یک سویه بودن بازار ایجاد می‌کند، این است که با جمع شدن منافع تمام ذی‌نفعان در یک سو، دولت و نهاد ناظر که تنها باید وظیفه نظارت بر بازار و سیاست‌گذاری را برعهده داشته باشند در روزهایی که بازار دچار ریزش می‌شود؛ به رسم دولتمردان اقتصادی کشورهای جهان سوم به بازار ورود کرده و با وجود اینکه بارها در بازارهای مختلف ثابت شده است که سیاست‌های دستوری اثر چندانی بر روند طبیعی بازار ندارند؛ بازهم به نام حمایت از سرمایه‌گذاران به دستکاری بازار می‌پردازند.

جالب اینجاست که در این راه، از شرکت‌های بزرگ و هلدینگ‌ها(حقوقی‌ها) نیز می‌خواهند تا برخلاف کارکرد اصلی این بنگاه‌ها که سودآوری است، از سیاست‌های مداخله‌جویانه آنها پشتیبانی کرده و نقدینگی به بازار تزریق کنند؛ کاری که در هفته‌های اخیر شاهد انجام آن از سوی دولت هستیم. آنچه مسلم است اینکه دخالت‌های دولتی هر قدر بزرگ و پر دامنه باشد، بازهم در برابر قدرت بازار دوامی نخواهد داشت و مسیر شاخص را عوض نخواهد کرد؛ به عبارت دیگر، این کار جز القای حس ترس به سهام‌داران ثمره‌ای ندارد و آینده نشان خواهد داد بازهم مانند تجربیات پیشین،«دست نامرئی اسمیت» به افرادی که به دنبال دخالت در بازارهای مالی هستند، سیلی محکمی می‌زند.  ‌