کتاب درسنامه‌ای- کتاب اندیشه‌ای
شرحی بر کتاب اقتصاد در یک درس
محمود صدری کتاب‌هایی که در حوزه دانش - اعم از علوم دقیقه و علوم اجتماعی - نوشته می‌شوند، به طور کلی دو دسته‌اند: اول کتاب‌هایی که موضوعات علمی را دسته‌بندی می‌کنند و شرح و بسط می‌دهند. این کتاب‌ها که معمولا در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند و درسنامه خوانده می‌شوند، الفبای دانایی‌اند. این کتاب‌ها حاوی مطالبی بین الاذهانی‌اند که به سرعت آموخته می‌شوند و راهنمای عمل هستند. درسنامه‌ها غالبا در بر دارنده موضوعات توافقی و عمومیت یافته در رشته علمی مورد نظر هستند و چارچوب‌های نگارشی و اسلوب‌های روشی آنها ذیل جریان عمومی یا main stream قرار می‌گیرد. علمی که از درسنامه‌ها به دست می‌آید منظم، اما محدود به معارفی است که در درسنامه آمده است. نتیجه این که ورود به هر حوزه‌ای از دانش، مستلزم خواندن درسنامه‌هاست؛ اما توقف در درسنامه موجب توقف اندیشه می‌شود و اصرار بر آن به تعطیل فکر می‌انجامد. گروه دوم کتاب‌ها، وظیفه جبران این نقیصه را برعهده دارند. این کتاب‌ها به مفاهیم کلی و عمیقی که در پشت مطالب درسنامه‌ای نهفته است، می‌پردازند. به همین علت، شکافنده معانی و پدیدآورنده مضامین نو هستند. این نوع کتاب‌ها در نگاه نخست، «بی
فایده» به نظر می‌رسند؛ زیرا مطالب آنها راهنمای عمل نیستند و کسی با خواندن آنها به مهارت خاصی برای دست یازیدن به عمل، دست نمی‌یابد. برای نمونه، کسی با خواندن کتاب جمهوریت افلاطون یا کتاب سیاست ارسطو، سیاستمدار نمی‌شود و چه بسا با تامل و تعمق در معانی این کتاب‌ها از سیاست عملی رویگردان هم بشود. اما این نوع کتاب ها، هویت ساز و تشخص آور هستند؛ زیرا به درونی ترین لایه‌های ذهن خواننده رسوخ می‌کنند و برایش جهانی می‌سازند که با جهان دیگران متفاوت است. توجه این گونه کتاب‌ها به مباحث عام بشری و فرا رفتن آنها از رخدادهای گذرنده، به آنها خصلت ماندگاری و دیرپایی می‌دهد. به همین علت است که این گونه کتاب‌ها معمولا سال‌ها پس از تالیف شدن و چه بسا پس از مرگ خالق خود، کشف می‌شوند. در همه حوزه‌های دانش، از این گونه کتاب‌ها یافت می‌شود. یکی از کتاب‌های اقتصادی که چنین خصلتی دارد، کتاب «اقتصاد در یک درس» نوشته هنری هازلیت، اقتصاددان و فیلسوف آمریکایی است. هازلیت، کتاب کوچک، اما بسیار مهم اقتصاد در یک درس را در سال 1946 میلادی منتشر کرد.انتشار این کتاب، از دو جهت، حادثه‌ای مهم در تاریخ اندیشه اقتصادی بود. اول اینکه هازلیت، یکی از
اندیشه‌های جریان ساز قرن نوزدهم را که فراموش شده بود، احیا کرد. وی با بازخوانی آراء فردریک باستیا اقتصاددان فرانسوی قرن نوزدهم نشان داد، در تحلیل‌های درسنامه‌ای از اقتصاد، همواره درباره بخش‌های آشکار اقتصاد سخن گفته می‌شود و بخش‌های ناپیدا که دست برقضا وجوه بنیادی اقتصاد هستند،مغفول می‌مانند. استدلال مشترک باستیا و هازلیت این است که کتاب‌های درسنامه‌ای عمدتا معطوف به محاسبه اعداد و ارقام و بیان دستاوردها هستند؛ اما هرگز به نکته‌هایی ظریف درباب هزینه اعمال دولت‌ها و بنگاه‌ها کاری ندارند. کتاب اقتصاد در یک درس از جنبه دیگری هم مهم بود: خود کتاب، موجب برانگیختن جریانی تازه در علم اقتصاد شد. هازلیت در این کتاب، بسیاری از باورهای رایج درباره اقتصاد را تصوراتی غلط به شمار آورد که موجب اتلاف منابع و مرگ خلاقیت‌ها می‌شوند. شگفتا که این کتاب هم پس از چندی به سرنوشت آثار باستیا دچار شد و به حاشیه رفت. در همان زمان فردریک هایک، اقتصاددان اتریشی که بعدها به تابعیت انگلستان در آمد، هم با وضعی مشابه روبه‌رو شد. هایک همانند هازلیت، هم خودش واضع نظریه‌های نو در علم اقتصاد بود و هم این که کارل منگر، اقتصاددان قرن نوزدهمی را
از زیر غبار فراموشی‌ها بیرون آورد و پس از چندی خودش به فراموشی سپرده شد.
دوران فراموشی هایک و هازلیت در دهه‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰، روزگار غلبه انواع و اقسام نظریه‌های اقتصاد دولتی در جهان بود و طبعا اندیشه‌های غیردولتی، خرق عادت انگاشته می‌شد؛ در این دورانِ فراموشی، کتاب‌های این دو اقتصاددان چاپ و خوانده می‌شد اما پیروان فکری ایشان، اندک شمار بودند و دفاع از اندیشه‌های مندرج در کتاب‌هایشان دشوار می‌نمود؛ زیرا حضور دولت‌ها در اقتصاد که با شکل گیری دولت‌های رفاهی در اروپا به واقعیت مسلم و خدشه ناپذیر تبدیل شده بود، جایی برای طرح این موضوع باقی نگذاشته بود که «شاید اقتصاد، بی‌مداخله دولت‌ها، بهتر کار کند». اما در پی تحولات اقتصادی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در ایالات متحده و اروپا و شکست نظری و عملی «دولت رفاه» نگاه‌ها به سوی هایک و هازلیت برگشت و کتاب «اقتصاد در یک درس» هازلیت و کتاب «راه بندگی» هایک به کتاب‌های پرخواننده تبدیل شدند.
کتاب راه بندگی و دیگر کتاب‌های هایک موضوع بحثی دیگر است؛ اما درباره اقتصاد در یک درس به اجمال می‌توان گفت بی‌تردید یکی از مهم‌ترین کتاب‌های قرن بیستم است. این کتاب کوچک، مهم‌ترین و مستدل‌ترین مباحث تاریخ معاصر جهان را در نقد اقتصاد دولتی در بر دارد و تحقق همه پیش‌بینی‌های آن درباب بحران‌های حتمی اقتصاد دولتی، تحسینِ شارحان و منتقدان تاریخ تفکر اقتصادی را برانگیخته است. هنری هازلیت (1894-1993) در کتاب اقتصاد در یک درس، که در واقع حاوی درس‌های پرشمار است، با زبانی ساده که برای متخصصان و افراد عادی قابل فهم است نشان می‌دهد که تخصیص منابع اقتصادی توسط دولت‌ها و قطع ید بازیگران خصوصی موجب کشیده شدن پرده جهل بر روابط اقتصادی می‌شود و منابع کمیاب را تلف می‌کند. همین جنبه کار هازلیت است که کتابش را به ادعانامه‌ای علیه همه اشکال اقتصاد دولتی تبدیل کرده و نام او را درکنار اقتصاددانان بزرگی مانند کارل منگر و لودویگ فون میزس قرار داده است.
اما با وجود همه مزایایی که کتاب «اقتصاد در یک درس» دارد، هنگام خواندنش باید مدام این موضوع را در نظر داشت که کتاب‌های اندیشه‌ای از جمله این کتاب خارج از حوزه اجماع علمای جریان اصلی سخن می‌گویند و مباحث آنها بیشتر برای اندیشیدن و الهام گرفتن هستند و نمی‌توان از آنها انتظار نسخه پیچی درباره مسائل را داشت. کتاب اقتصاد در یک درس سرشار از ایده‌های اقتصادی است؛ اما فروض آن، آرمانی‌اند و بعید است بی‌حضور مردمانی که بر سر پاره‌ای بدیهیات اخلاقی به حداقلی از درک مشترک رسیده باشند، بتوان از اجرایی شدن آموزه‌های این کتاب سخن گفت. این سرشت کتاب‌های اندیشه‌ای است که دستگاهی آرمانی می‌سازند برای اندیشیدن درباب اعمال کنونی ما که پرنقص‌اند، به امید اینکه در پرتو آراء جدید، اعمال آینده، اندکی بهتر از امروز شوند. علوم، عرصه رستاخیز نیستند؛ بلکه مزرعه دانایی‌اند که بذرهای امروزشان آبستن، برگ و بار فردا هستند.
کتاب اقتصاد در یک درس را محسن رنجبر و نیلوفر اورعی ترجمه کرده‌اند و انتشارات دنیای اقتصاد منتشرش کرده است. قیمت این کتاب 254 صفحه‌ای 11000 تومان است.
دوران فراموشی هایک و هازلیت در دهه‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰، روزگار غلبه انواع و اقسام نظریه‌های اقتصاد دولتی در جهان بود و طبعا اندیشه‌های غیردولتی، خرق عادت انگاشته می‌شد؛ در این دورانِ فراموشی، کتاب‌های این دو اقتصاددان چاپ و خوانده می‌شد اما پیروان فکری ایشان، اندک شمار بودند و دفاع از اندیشه‌های مندرج در کتاب‌هایشان دشوار می‌نمود؛ زیرا حضور دولت‌ها در اقتصاد که با شکل گیری دولت‌های رفاهی در اروپا به واقعیت مسلم و خدشه ناپذیر تبدیل شده بود، جایی برای طرح این موضوع باقی نگذاشته بود که «شاید اقتصاد، بی‌مداخله دولت‌ها، بهتر کار کند». اما در پی تحولات اقتصادی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در ایالات متحده و اروپا و شکست نظری و عملی «دولت رفاه» نگاه‌ها به سوی هایک و هازلیت برگشت و کتاب «اقتصاد در یک درس» هازلیت و کتاب «راه بندگی» هایک به کتاب‌های پرخواننده تبدیل شدند.
کتاب راه بندگی و دیگر کتاب‌های هایک موضوع بحثی دیگر است؛ اما درباره اقتصاد در یک درس به اجمال می‌توان گفت بی‌تردید یکی از مهم‌ترین کتاب‌های قرن بیستم است. این کتاب کوچک، مهم‌ترین و مستدل‌ترین مباحث تاریخ معاصر جهان را در نقد اقتصاد دولتی در بر دارد و تحقق همه پیش‌بینی‌های آن درباب بحران‌های حتمی اقتصاد دولتی، تحسینِ شارحان و منتقدان تاریخ تفکر اقتصادی را برانگیخته است. هنری هازلیت (1894-1993) در کتاب اقتصاد در یک درس، که در واقع حاوی درس‌های پرشمار است، با زبانی ساده که برای متخصصان و افراد عادی قابل فهم است نشان می‌دهد که تخصیص منابع اقتصادی توسط دولت‌ها و قطع ید بازیگران خصوصی موجب کشیده شدن پرده جهل بر روابط اقتصادی می‌شود و منابع کمیاب را تلف می‌کند. همین جنبه کار هازلیت است که کتابش را به ادعانامه‌ای علیه همه اشکال اقتصاد دولتی تبدیل کرده و نام او را درکنار اقتصاددانان بزرگی مانند کارل منگر و لودویگ فون میزس قرار داده است.
اما با وجود همه مزایایی که کتاب «اقتصاد در یک درس» دارد، هنگام خواندنش باید مدام این موضوع را در نظر داشت که کتاب‌های اندیشه‌ای از جمله این کتاب خارج از حوزه اجماع علمای جریان اصلی سخن می‌گویند و مباحث آنها بیشتر برای اندیشیدن و الهام گرفتن هستند و نمی‌توان از آنها انتظار نسخه پیچی درباره مسائل را داشت. کتاب اقتصاد در یک درس سرشار از ایده‌های اقتصادی است؛ اما فروض آن، آرمانی‌اند و بعید است بی‌حضور مردمانی که بر سر پاره‌ای بدیهیات اخلاقی به حداقلی از درک مشترک رسیده باشند، بتوان از اجرایی شدن آموزه‌های این کتاب سخن گفت. این سرشت کتاب‌های اندیشه‌ای است که دستگاهی آرمانی می‌سازند برای اندیشیدن درباب اعمال کنونی ما که پرنقص‌اند، به امید اینکه در پرتو آراء جدید، اعمال آینده، اندکی بهتر از امروز شوند. علوم، عرصه رستاخیز نیستند؛ بلکه مزرعه دانایی‌اند که بذرهای امروزشان آبستن، برگ و بار فردا هستند.
کتاب اقتصاد در یک درس را محسن رنجبر و نیلوفر اورعی ترجمه کرده‌اند و انتشارات دنیای اقتصاد منتشرش کرده است. قیمت این کتاب 254 صفحه‌ای 11000 تومان است.
ارسال نظر