با حضور مدیر نشر کتاب آمه و نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در غرفه انتشارات «دنیای اقتصاد» بررسی شد
دغدغه‌های صنعت نشر
مدیر نشر کتاب آمه در پاسخ به این پرسش که بهترین دوران نشر از دید شما پس از انقلاب چه دورانی بوده است، گفت: باید اذعان کرد که پس از انقلاب افراد مناسبی در راس اداره فرهنگ کشور قرار گرفتند. واقعیت این است که فعالیت فرهنگی کشور بعد از انقلاب را می‌توان به دو دوره تقسیم کرد، یکی قبل از قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که از مقطع انقلاب و از سال ۱۳۵۷ آغاز شد و تا سال ۱۳۶۶ ادامه یافت. البته در آن دوران وزارتخانه، وزارت ارشاد ملی نام داشت. در اسفند سال ۱۳۶۵ قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصویب شد که به نظر من یک نقطه عطف بود. برای نمونه می‌توان اذعان کرد که ما در طول فعالیت نشر کشور هیچ‌گاه صدور پروانه نشر نداشته‌ایم. پیش از انقلاب این‌گونه نبود که ناشران پروانه نشر دریافت کنند، بلکه آنها مهارت‌های لازم تا چاپ و فروش کتاب را کسب می‌کردند و تنها مجوز کتاب از مرجع رسمی برای انتشار کتاب دریافت می‌کردند.
آموزگار در ادامه خاطرنشان کرد: صدور پروانه نشر از سال ۱۳۶۹ آغاز شد و هم‌اکنون به بالای ۲۲ هزار پروانه نشر رسیده است. بعد از سال ۱۳۶۶ قوانین تغییر می‌کند و حتی نام وزارتخانه نیز به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر پیدا می‌کند. همچنین نخستین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب در آبان سال ۱۳۶۶ برگزار می‌شود و به این دلیل که قصد دارند این رویداد را وارد تقویم بین‌المللی کنند که اردیبهشت ماه است، دوره بعد را اردیبهشت سال ۱۳۶۸ برگزار می‌کنند. در این فاصله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی را تاسیس کرد و در سال ۱۳۶۹ به ثبت رسید که عهده‌دار برگزاری نمایشگاه‌ها هم در داخل و هم در خارج از کشور بود. در این دوره افرادی فرهنگی مانند آقای خاتمی وزیر ارشاد بودند که در راستای نشر اقدامات مهمی انجام دادند. در این دوره ما شاهد یک وسعت نظر در زمینه سینما، موسیقی، تئاتر و نشر کتاب شدیم.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: قانون اهداف و وظایف، صدور نشر کتاب و برگزاری نمایشگاه کتاب در دهه ۶۰ شکل گرفت. هرچند پس از این دوره کمیت در صنعت نشر رشد پیدا کرد، اما در سال‌های بعد گرایش به آمار و ارقام صنعت نشر را به اضمحلال کشاند. مسوولان پس از مدتی به این سمت و سو پیش رفتند که آمار خود را نسبت به مسوولان قبل بالا ببرند. نکته دوم تزریق یارانه‌های نشر بود، هرچند دادن یارانه در صنعت نشر ضروری است، اما باید توجه داشت که یارانه‌ها در زیرساخت‌ها به کار گرفته شود. با همین عنوان یارانه، کلی فساد در صنعت نشر شکل گرفت. یارانه‌ها در زیرساخت‌ها سبب می‌شود که تعداد کتابفروشی‌ها در کشور افزایش پیدا کند، این در حالی است که ۲۰۰ شهر بزرگ ما در کشور همچنان کتابخانه عمومی ندارند. بنابراین ساخت کتابخانه عمومی یک اقدام زیربنایی محسوب می‌شود که به توسعه فرهنگ کتابخوانی کمک می‌کند. نایب رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در ادامه یادآور شد: در دوره یازدهم و دوازدهم سیدعباس صالحی اقدامات مهمی انجام داد که در تاریخ ایران ماندگار شد.
او به مسائل و راهکارها توجه خاص نشان داد. در این دوران معافیت مالیاتی کتابفروشی‌ها پس از یک نبرد ۱۳ساله به نتیجه رسید. اصلاحات یارانه انجام شد. در زمینه بن‌های کتاب اصلاحاتی انجام شد، چراکه این بن‌ها آسیب‌هایی به همراه خود آورد. البته بعدها این بن‌ها الکترونیکی شد. به صورت کلی حوزه نشر رونق گرفت و یک همدلی اتفاق افتاد. یا در این دوران تسهیلاتی برای کتابفروشی‌ها اختصاص پیدا کرد. طرح پایتخت کتاب یا روستاهای دوستدار کتاب اجرایی شد. در طرح روستاهای دوستدار کتاب به این موضوعات رسیدیم که روستاییان بضاعت‌های بالایی در زمینه کتابخوانی دارند. مجموعه این حرکات در وزارت ارشاد ایجاد شد و همراهان دیگری در سایر وزارتخانه‌ها پیدا کرد، این در حالی است که یک نگاه بخشی‌نگری چه قبل و چه بعد از انقلاب در کشور حکمران بود که سبب شده بود، وزارتخانه‌ها به‌صورت جزیره‌ای عمل کنند، اما این طرح‌ها سبب همدلی بین‌بخشی در زمینه صنعت نشر و کتاب شد. در حوزه خارج کشور نیز تلاش‌هایی صورت گرفت و در بازارهای جهانی، بودجه‌ای برای ترجمه آثار ایرانی به زبان‌های دیگر اختصاص یافت. در این دوران واسپاری نمایشگاه به بخش خصوصی نیز انجام شد. آموزگار در پاسخ به این پرسش که در دوره جدید این فعالیت‌ها استمرار دارد، گفت: در زمان وزیر جدید پایتخت کتاب سنندج انتخاب شد و این عمل نوید این موضوع را می‌دهد که این سیاست‌ها تداوم داشته باشد. امیدواریم سایر سیاست‌ها نیز ادامه داشته باشد. البته نواقصی در نمایشگاه وجود دارد که روی این نواقص نمی‌توان قضاوت کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا ناشران الکترونیک در نمایشگاه حضور پیدا نکردند، گفت: حضور در نمایشگاه هزینه‌هایی را به ناشران تحمیل می‌کند و این امر نیازمند برنامه‌ریزی منسجمی است. ناشران برای گرفتن غرفه با محدودیت عنوان روبه‌رو هستند. البته باید توقف دو ساله فعالیت نمایشگاه را با توجه به شیوع بیماری کرونا در نظر گرفت. ناشران کوچکی با محصولاتی با کیفیت‌های بالا وجود دارند که در دوره‌های قبل حضور داشتند که این دوره قادر نشدند حضور داشته باشند.
آموزگار در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین مساله نشر چیست، عنوان کرد: من دوازدهمین سالی است که در هیات‌مدیره اتحادیه حضور دارم و در پایان سال‌جاری بازنشسته خواهم شد. طی این سال‌های فعالیت باید اذعان کنم که نشر یک مقوله خارجی و حاصل اختراع ماشین چاپ است که در اروپا روی داد. پس از اختراع چاپ بود که امکان تولید انبوه کتاب فراهم شد و یک حرفه به‌نام ناشر شکل گرفت که در نوع خود حرفه جدیدی بود که تمام مراحل نشر را انجام می‌داد، از این رو برای پیش بردن این صنعت در کشور باید نگاهی به آن سو داشته باشیم. در دوران کرونا باید بررسی کنیم که خارجی‌ها در حوزه نشر چه اقداماتی انجام دادند. در این دوران رویکرد دیجیتالیزم بسیار رشد پیدا کرد و حتی در دو دوره نمایشگاه مجازی که طی دو سال گذشته برگزار شد، شاهد فروش بالایی بودیم. البته باید اذعان کرد نمایشگاه مجازی همراه با این ایراد بود که کتابفروشی‌ها جایگاهی در این نمایشگاه نداشتند، درحالی‌که باید اجازه بدهیم کتابفروشی‌ها نیز وارد زنجیره نمایشگاه مجازی شوند. اگر کتابفروشی وارد چرخه نشر شود، با داستان حذف کتابفروشی‌ها مواجه نخواهیم بود. با این رویکرد نمایشگاه مجازی می‌تواند ادامه‌دار باشد. کاری که در پاریس انجام شده است، تعداد کل کتابفروشی‌های شهر پاریس برابر کل کتابفروشی‌های کشور آمریکاست. باید این موضوع را بپذیریم که کتابفروش تنها یک فروشنده نیست، بلکه باید به‌عنوان قلب تپنده شهر شناخته شود، همان‌گونه که براساس آمار، شهری که کتابفروشی‌های زیادی دارد، آمار جرم و جنایت پایینی در آن گزارش می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه برخی شهرها در ایران کتابفروشی ندارند، گفت: ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور دسترسی به کتابفروشی ندارند، این افراد چگونه می‌توانند کتاب بخرند و این به دلیل سیاست‌های غلط صدور پروانه است. در زمینه قیمت نیز هیچ‌کس حق ندارد از قیمت پشت جلد کتاب تخطی کند. مدیر نشر کتاب آمه با اشاره به این موضوع که در زمینه کتاب در سال‌های پیش شاهد کتاب‌سازی حتی در نمایشگاه بودیم، گفت: در نمایشگاه کتاب در سال‌های گذشته دیده می‌شد که برخی غرفه‌ها عنوان می‌کردند که خاطرات شما یا پایان‌نامه شما را کتاب می‌کنیم؛ این اقدامی در راستای نمایشگاه کتاب‌سازی است. ناشر باید وجه خلاقانه داشته باشد تا بتواند استعدادهایی را پیدا کند، در گذشته هر نویسنده موفقی را یک ناشر به جامعه معرفی کرده بود. موضوع دیگر موضوع قانون کپی‌رایت است که رعایت نمی‌شود.
آموزگار در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه نمایشگاه داخلی ما با دنیای توسعه‌یافته فاصله دارد، گفت: اروپایی‌ها به ما نزدیک هستند، ما ایده‌آل‌های خود را نمی‌توانیم در صنعت نشر آمریکا پیدا کنیم، زیرا موضوع آنها سرمایه‌داری است، ولی در اروپا یک نگاه حمایتی وجود دارد و این حمایت در قانون قیمت ثابت کتاب خودش را نشان می‌دهد و اینکه چگونه از کتابفروش‌های کوچک و مستقل با رعایت قیمت ثابت کتاب حمایت به عمل آورند و اینکه توزیع درستی دارند که در انحصار تعداد اندکی قرار ندارد. موضوع دیگر رعایت حقوق مولفین است که کلیدواژه ورود به بازار جهانی نشر است. اگر این مورد را رعایت نکنید، نمی‌توانید وارد این بازار شوید. در نمایشگاه‌های خارج نیز فروش به‌صورت تک‌فروشی به مردم ندارند و خرید و فروش رایت و قراردادهای کلان نشر را انجام می‌دهند. البته برخی نمایشگاه‌ها هر دو جنبه رایت و قراردادها را باهم دارند.
