بازگشت استایرن از اورهال
با پایان اورهال و بازگشت کامل واحدها به مدار، وضعیت بازار استایرن در ایران در آبانماه بهطور محسوسی تغییر کرد. جهش تولید، افزایش قابلتوجه عرضه و بهبود همزمان فروش و درآمد، نشان میدهد بازار داخلی کشش جذب تولید بالاتر را داشته و تقاضای صنایع پاییندستی همچنان پابرجاست. رشد تولید نسبت به ماه قبل و حتی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، این پیام را مخابره میکند که استایرن مونومر همچنان یکی از محصولات کلیدی زنجیره پتروشیمی کشور است.
افزایش درآمد فروش داخلی در آبان، همزمان حاصل رشد تناژ فروش و بهبود نرخها بوده و نشان میدهد بازگشت تولید، مستقیما به احیای جریان درآمدی صنعت منجر شده است.
ستون صنایع پاییندست پتروشیمی
استایرن مونومر به عنوان یکی از محصولات پایه صنعت پتروشیمی، نقشی تعیینکننده در زنجیره ارزش پلاستیکها و لاستیکهای مصنوعی دارد. این ماده که از دل ترکیب بنزن و اتیلن متولد میشود، امروز خوراک اصلی صنایع مختلف بستهبندی، ساختمان، خودروسازی و لوازم خانگی است. بررسی زنجیره تولید و وضعیت بازار جهانی استایرن نشان میدهد که این محصول نه تنها یک ماده شیمیایی، بلکه یک شاخص راهبردی در تجارت جهانی پتروشیمی به شمار میرود.
جایگاه این محصول در زنجیره ارزش پتروشیمی، جایگاهی میانی بسیار حیاتی است؛ چرا که پلیمرهای متعددی بهطور مستقیم به آن وابستهاند. مسیر تولید استایرن از مواد اولیهای آغاز میشود که خود از محصولات بالادستی صنعت نفت و گاز هستند.
در گام نخست، بنزن و اتیلن که هر دو از برشهای نفتی و گازی بهدست میآیند، در واحدهای پتروشیمی با یکدیگر واکنش داده و اتیلبنزن تولید میکنند. این محصول میانی سپس در فرآیندی با دمای بالا و حضور کاتالیست، تحت واکنش قرار میگیرد و استایرن مونومر حاصل میشود. بیش از ۸۰درصد تولید جهانی استایرن از همین مسیر انجام میشود و این موضوع نشاندهنده تثبیت فناوری تولید آن در سطح جهان است.
اهمیت استایرن زمانی پررنگتر میشود که محصولات پاییندستی آن بررسی شود. بخش عمده استایرن تولیدی جهان به پلیاستایرن اختصاص دارد؛ پلیمری پرکاربرد که در تولید انواع ظروف بستهبندی، عایقهای حرارتی، قطعات مصرفی و تجهیزات الکترونیکی استفاده میشود. علاوه بر پلیاستایرن، استایرن خوراک اصلی تولید ABS است؛ پلاستیکی مهندسی که به دلیل مقاومت مکانیکی بالا در صنایع خودروسازی، لوازم خانگی و تجهیزات الکترونیکی کاربرد گستردهای دارد.
در زنجیره پاییندستی، استایرن همچنین به تولید لاستیکهای مصنوعی نظیر SBR منجر میشود که نقش کلیدی در صنعت تایر، تسمههای صنعتی و کفش ایفا میکند. رزینهای پلیاستر غیراشباع نیز از دیگر محصولات مهم مبتنی بر استایرن هستند که در صنایع ساختمانی، دریایی و تولید کامپوزیتها استفاده میشوند. به این ترتیب، استایرن مونومر حلقه اتصال میان صنایع بالادستی نفت و گاز با طیف وسیعی از صنایع مصرفی است و هرگونه نوسان در تولید یا قیمت آن، بهسرعت در بازار محصولات نهایی منعکس میشود.
وضعیت بازار استایرن مونومر در ایران
بررسی پتروشیمی بورسی تولیدکننده استایرن مونومر از بازگشت این محصول به مدار تولید حکایت دارد. شرکتی که مهرماه به دلیل اورهال با افت شدید تولید و فروش مواجه شد اما در آبانماه با بازگشت کامل واحدها به مدار، تصویر کاملا متفاوتی از خود به جا گذاشت. رشد معنادار تولید، جهش فروش داخلی و افزایش قابلتوجه درآمد، نشان میدهد استایرن مونومر بار دیگر به ریل اصلی سودسازی بازگشته و عملکرد آبان را به یکی از بهترین ماههای اخیر این صنعت تبدیل کرده است.
بررسی وضعیت تولید استایرن مونومر در این صنعت نشان میدهد که آبانماه نقطه بازگشت صنعت از یک دوره افت فنی بوده است.
با پایان اورهال و بازگشت واحدها به مدار، شرایط در آبانماه کاملا تغییر کرد. تولید کل صنعت در آبان ۱۴۰۴ به ۵۲هزار و ۶۸۳ تن رسید که نسبت به مهرماه رشد بالایی را نشان میدهد. این جهش تولید اثر مستقیم رفع محدودیتهای عملیاتی است.
مقایسه تولید آبان ۱۴۰۴ با آبان ۱۴۰۳ نیز نشان میدهد تولید این صنعت نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۷درصد افزایش داشته است. این موضوع حاکی از آن است که حتی با در نظر گرفتن نوسانات فنی، روند کلی تولید استایرن در این صنعت در مسیر بهبود قرار دارد.
رشد تولید در آبانماه بهطور مستقیم خود را در آمار فروش و درآمد این پتروشیمی بورسی نشان داده است. بررسی تناژ فروش بیانگر آن است که کل فروش صنعت در آبان ۱۴۰۴ به ۵۶هزار و ۳۴۴ تن رسیده؛ رقمی که نسبت به مهرماه رشد ۲۷۱درصدی را ثبت کرده است. این در حالی است که فروش کل در مهرماه تنها ۱۵هزار و ۱۷۷تن بوده که باز هم اثر مستقیم اورهال و محدودیت تولید را بازتاب میدهد. مقایسه فروش آبان ۱۴۰۴ با آبان ۱۴۰۳ نیز حاکی از رشد ۵درصدی فروش است.
نکته قابلتوجه در ساختار فروش این صنعت آن است که در آبانماه همچنان صادراتی برای این محصول برنامهریزی نشده بود.
اثر این تحولات در بخش درآمد بهمراتب پررنگتر است. ارزش فروش داخلی کل صنعت در آبان ۱۴۰۴ برابر با سههزار و ۳۴۱میلیارد تومان ثبت شده است. این عدد در مقایسه با مهرماه، رشد ۲۳۳ درصدی را نشان میدهد.
مقایسه درآمد آبان ۱۴۰۴ با آبان ۱۴۰۳ نیز از رشد ۲۳درصدی حکایت دارد. درآمد فروش داخلی آبان ۱۴۰۳ معادل دوهزار و ۷۲۳میلیارد تومان بوده است. این افزایش درآمد، همزمان حاصل رشد تناژ فروش و بهبود نرخهای فروش داخلی بوده و نشان میدهد بازگشت تولید، تاثیر مستقیمی بر درآمدزایی صنعت گذاشته است.
بازار جهانی استایرن مونومر
بازار جهانی استایرن مونومر بازاری کاملا رقابتی است که در آن چند قطب اصلی تولید و تجارت نقشآفرینی میکنند. تولید این محصول عمدتا در کشورهایی متمرکز است که از مزیت دسترسی به خوراک ارزان، فناوری پیشرفته و بازار مصرف گسترده برخوردارند. در این میان، ایالات متحده، چین، عربستان سعودی، کرهجنوبی و ژاپن از بازیگران اصلی تولید استایرن بهشمار میروند.
شرکتهای بزرگ چندملیتی مانند شل، اینئوس استایرولوشن، شورون فیلیپس، نوا کمیکالز و فورموسا کمیکالز، بخش قابلتوجهی از ظرفیت جهانی تولید استایرن را در اختیار دارند. این شرکتها با تکیه بر یکپارچگی زنجیره تولید، از خوراک تا محصولات نهایی، توانستهاند جایگاه خود را در بازار جهانی تثبیت کنند.
در سالهای اخیر، خاورمیانه نیز بهواسطه دسترسی به خوراک ارزان و سیاستهای صادراتمحور، به یکی از مراکز مهم تولید و صادرات استایرن تبدیل شده است.
در حوزه تجارت جهانی، جریان صادرات و واردات استایرن بازتابی از توازن منطقهای عرضه و تقاضاست. کشورهایی مانند ایالات متحده، چین، سنگاپور و برخی مناطق تجاری در شرق آسیا از صادرکنندگان مهم استایرن محسوب میشوند. در مقابل، کشورهایی که ظرفیت پاییندستی بالایی دارند اما تولید داخلی آنها پاسخگوی نیاز نیست، در زمره واردکنندگان عمده قرار میگیرند. در سالهای اخیر، ویتنام، روسیه و برخی کشورهای آمریکای لاتین از جمله مقاصد اصلی واردات استایرن بودهاند.
بازار اروپا در این میان شرایط متفاوتی را تجربه میکند. افزایش هزینه انرژی، الزامات زیستمحیطی سختگیرانه و کاهش مزیت رقابتی، باعث شده بخشی از ظرفیت تولید استایرن در اروپا تعطیل یا محدود شود. همین موضوع وابستگی این منطقه به واردات را افزایش داده و نقش صادرکنندگان خارج از اروپا را پررنگتر کرده است. در مقابل، آسیا بهویژه چین، همزمان نقش تولیدکننده، مصرفکننده و در برخی مقاطع صادرکننده را ایفا میکند و به موتور محرک تقاضای جهانی استایرن تبدیل شده است.
در مجموع، استایرن مونومر را میتوان یکی از شاخصترین محصولات پتروشیمی در تجارت جهانی دانست؛ محصولی که وضعیت عرضه و تقاضای آن، تصویری روشن از تحولات صنایع پاییندستی، رشد اقتصادی کشورها و حتی سیاستهای انرژی و محیطزیست ارائه میدهد. استمرار سرمایهگذاری در فناوریهای نوین و بازیافت شیمیایی، مسیر آینده این بازار را شکل خواهد داد و نقش استایرن را در اقتصاد جهانی پررنگتر از گذشته نگه میدارد.
