خواهر خواندههای تهران چه کمکی به شهر می‌کنند؟
نقطه ضعف شهرداری در دیپلماسی شهری
دیپلماسی شهری چیست؟
در جهان امروز شهرها با ارتقاء جایگاه اقتصادی، سیاسی، فـن‌آوری، فرهنگی و زیر ساختی خـود از توان، نفوذ و اعتبار کافی برای اجرای فعالیـت‌هـای دیپلماتیک برخوردار می‌شوند و در راستای فعالیت‌های خود شکل نوینی از دیپلماسی را نمایان می‌سازند کـه در دنیای دیپلماسی نـوین از آن بـا عنـوان دیپلماسی شهری یاد می‌شود. شهرهای جهانی پدیده‌های نوظهوری هستند که در متن اقتصاد جهـانی به عنوان مکان‌های پیوند دهنده شـبکه اقتصاد جهانی عمل می‌کنند و سبب شکل‌گیری فضای جریان‌ها و به وجود آمدن کانون‌های قـدرت نوظهـور در نقشه جغرافیای سیاسی جهان شده‌اند.
علاوه بر این در جهان امروز با چندلایه شدن جوامع، دیپلماسی رسمی به تنهایی قادر به شناسایی، مـدیریت و تامین تمامی نیازهای شـهروندان خـود در تعـاملات بین‌المللی نیست، چرا که وابستگی متقابل شـهروندی میان ملت‌ها، گسترده و فراگیر شده و جوامـع نیازمنـد نماینده‌های متخصص به ویژه در زمینه‌های شهری هستند تـا از ایـن طریـق بتواننـد عـلاوه بر اینکـه بـه مشکلات عدیده که در میان تمامی مشـترک‌هـا ملـت است فایق آیند و بتوانند از فرصت‌های بومی خـود نیـز بهره‌مند شوند.
تفاوت دو دیپلماسی
دیپلماسی شهری، بخشی از دیپلماسی عمومی است که در مقابل دیپلماسی سنتی قرار دارد. تفاوت بین دیپلماسی شهری و رسمی این است که دیپلماسی شهری یک هنر است و مهم‌تر از آن کاربردی است و نیز سروکار این نوع از دیپلماسی با مردم است. این شکل از دیپلماسی که شهرهای جهان در آن مشارکت دارند، استفاده از قابلیت کلان شهرهای جهان برای توسعه سیاست بیناشهری بین‌المللی به جای سیاستهای بینادولتی، در قالب سیاست شهری با توجه به «پتانسیل شهروندی» است.
یکی از مزایای دیپلماسی شهری این است که محدودیت‌هایی که در دیپلماسی ملی وجود دارد در دیپلماسی شهری نیست؛ برای مثال ممکن است هر کشوری در مورد موضوعی خاص، عقیده ای داشته باشد که یکسان سازی آن در سطح دیپلماسی بین‌المللی وجود ندارد. از طرفی دیپلماسی رسمی در خدمت اهداف کلی و سیاسی است کـه بـه نـوعی بـازوی سیاست خارجی دولت‌های ملی محسوب می‌شود، از اینرو دیپلماسی شهری بـه عنـوان ابـزاری در خـدمت نمایندگان نهادهـا و سـازمان‌هـا مـدنی در مـدیریت نیازهای شهروندان قرار می‌گیرد.
از جمله اشکال مختلف، همکاریهای بیناشهری در عرصه دیپلماسی شهری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
خواهرخواندگی
تفاهم خواهرخواندگی بین شهرهایی امضا می‌شود که نوعی وجه تشابه و همسانی از قبیل: ویژگی‌های باستانی، تاریخی، فرهنگی، نمادهای مشترک و غیره با یکدیگر دارند تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی، اقتصادی و ... استفاده کنند. خواهرخواندگی بدون توجه به قراردادهای رسمی بین دولت ها به وسیله شهرداران و مدیران محلی که ارتباط نزدیکی را با شهروندان دارند، اجرایی می شود و باعث رشد و توسعه اقتصادی شهرها می‌شود.
شبکه‌های همکار شهری
شهرها در سطح منطقه‌ای، می‌توانند سامانه‌های عملی شهری را شکل دهند که در پی ایجاد تشریک مساعی برای افزایش برترى رقابتی کل منطقه در اقتصاد جهانی است. رابطه میان شهرهای کشورهایی مانند: سنگاپور، اندونزی و مالزی، روشن‌ترین نمونه‌هاى چنین سامانه‌هاى شهری عملی فعال هستند.
بازیگران دیپلماسی شهری
با توجه به ساختار اجتماعی و سیاسی هر جامعه، بازیگران مختلفی در دیپلماسی شهری آن جامعـه فعالیت می‌کنند، اما فعالان برجسته این حیطه شامل شهرداران، انجمن‌های شهری، سازمان‌های غیردولتـی، نمایندگان دولت‌های محلی و شهروندان و نماینـدگان سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی هستند که با توجـه به تفاوت محیطی که باید در آن بـه فعالیت بپردازند، وظایف متفاوتی را برعهده می‌گیرند.
آنچه موجب حضور این بازیگران در عرصه دیپلماسی شهری می‌گردد حس همیاری نسبت به سایر بخش‌ها است. البته حضور افراد و نقش‌آفرینی آنها در مسائل سیاسی بین‌المللی و بنابراین مشارکت در توسعه از دلایل مهم دیگری هستند که شرکت در فعالیت‌های دیپلماسی شهری را قابل توجه می‌سازد. آنچه توجه به دیپلماسی شهری را در تحقیقات اخیر برجسته‌تر می‌سازد نقش و نفوذ این بازیگران در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی و جهانی است.
انواع دیپلماسی شهری
صاحب نظران بر اساس نگرش‌های مختلف به طبقـه‌بندی دیپلماسی شهری پرداخته‌اند. برخی معتقدند دیپلماسی شهری دارای دو بعد ملی و بین‌المللی است. از دیدگاه این عده از نظر بین‌المللی، باید این نکته مهم در دیپلماسی شهری مدنظر قرار بگیرد که مشارکت شهر با شهر، توسعه فعالیت‌های مستقل از دستورالعمل‌های دولت را ممکن می‌سازد و امکان پاسخگویی بهتر به نیازهای واقعی افراد جامعه را برای شهرداری‌ها و دولـت‌ها محلی فراهم می‌سازد. برخی دیگر از اندیشمندان معتقدند می‌توان دیپلماسی شهری را در دو دسته عمده، شامل دیپلماسی شهری دو جانبه و دیپلماسی شهری چندجانبه تقسیم نمود.
بر این مبنا، دیپلماسی شهری دو جانبه همان‌طور که از نامش پیداست بـه همکاریهای دوجانبه شهر با شـهر می‌پردازد و در قالب همکاریهای بـین‌المللی شهر با شهر و تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی دوجانبه مصداق پیدا نـوع می‌کند.
دوم، دیپلماسی شهری چند جانبه است؛ بـه عقیـده صاحب‌نظران با توجه به اهمیت مسائل و چالش‌های فرامرزی برای تمامی جوامع شهری، راه‌حل‌های یک جانبه و همکاریهای بین‌المللی دوجانبـه در بسـیاری از موارد نتوانسته است تامین‌کننده نیازهـای بشـری و به خصوص موضوعات شهری باشد؛ بـه ویـژه رونـد جهانی شدن، منجر به مشکلات و فرصت‌های جهـانی و فراگیر شده است که مشارکت و همکاری چند جانبـه کلانشهرها را می‌طلبد و هیچ شهری نمی‌تواند ادعا کند که به تنهایی قادر به تامین نیازمندی‌های خود است.
لازم به ذکر است، هرچند شهرهای جهانی و کلان شهرها با ویژگی پیشروی در شـبکه جهـانی یـا اقتصاد جهانی از توانمندی‌های فراوانی در این عرصه‌های بین‌المللی برخوردارنـد، امـا نهادها و سازمان‌های چندجانبه این فرصت را برای شهرهای کوچک نیز فراهم می‌کنند تا بتوانند با دیپلماسی قـوی و فعـال از فرصت‌های موجـود، اسـتفاده برابـر داشـته باشند. در دیپلماسی چندجانبه، شهرها صرفنظر از میزان اعتبار و اهمیت شان، از حق برابر برای شرکت در مذاکرات برخوردارند بطوری که نماینده شهرداری متناسب با دیگر شهرهای جهانی حق شرکت در تمامی جلسات را داشته و می‌تواند با تمامی نمایندگان بـه چانه‌زنی بپردازد.
موقعیت تهران در دیپلماسی شهری
شهر تهران به عنوان یکی از بیست کلان شهر بزرگ و مهم جهان که تمامی مراکز مهم سیاسی و اداری را در خود جای داده است؛ دارای موقعیت منحصر به فردی است. تهران به عنوان بزرگترین کانون جمعیتی منطقه، همواره در ارتباطات، مناسبات و همکاریهای منطقه‌ای به عنوان محور مهم، مطرح بوده و همکاریهای نزدیکی را با کشورهای منطقه دارد. سازمان کشورهای اسلامی (OIC) و سازمان همکاریهای اقتصادی (ECO) از جمله سازمان‌های مهم منطقه‌ای هستند که تهران از بنیان گذاران و اعضای فعال آنها بوده است . بسیاری از تصمیم‌های مهم منطقه‌ای در حوزه اقتصاد، نفت و انرژی، امنیتی و سیاسی، رژیم‌های حقوقی و سایر موضوعات مهم بین‌المللی با مشارکت کشورهای همسایه و منطقه در تهران اتخاذ شده است.
تهران جزو ۱۰ شهر بزرگ آسیایی و بزرگترین کلان شهر خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز است و اکنون به یکی از شهرهای مهم و پیشرو آسیایی تبدیل شده است. در برنامه‌های راهبردی شهرداری تهران نیز، وضعیت مطلوب و چشم‌انداز جالب توجهی برای شهر و شهروندان تهرانی ترسیم شده است. شهری جهانی، دانش‌پایه و هوشمند، منسجم و پایدار، با مدیریتی یکپارچه و زیرساخت‌های مناسب و اقتصادی نوین، شهری سرسبز، زیبا، شاداب و سرزنده با شهروندانی آینده‌نگر، امیدوار، برخوردار از سلامتی، ایمان، اعتماد اجتماعی با مردمی که قانون‌گرا، مسوولیت‌پذیر، مشارکت‌جو، آگاه به حقوق و عامل به تکالیف شهروندی هستند و از مواهب توسعه متوازن و پایدار شهر برخوردارند.
شهر تهران هم‌اکنون با نزدیک به ۳۰ شهر از منطقه و بیشتر از آن در سراسر جهان، بر اساس صلح، همزیستی و احترام متقابل و بر پایه اشتراکات و پیوندهای تاریخی، تمدنی، جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، روابط دوستی و خواهر خواندگی برقرار کرده است که آخرین آن مربوط به تفاهم نامه همکاری با شهر میلان یکی از مهمترین و ثروتمندترین شهرهای اروپایی است. همچنین به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، تهران ۱۴۱ قرارداد خواهرخواندگی با شهرهای جهان امضا کرده است که هنوز عمده آنها به روابط کاری مبدل نشده است.
پایه‌گذاری مجمع شهرداران آسیایی (Asian Mayors Forum) که درسال ۲۰۰۸ با پیشنهاد و ابتکار شهرداری تهران، به عنوان یک تشکل قاره‌ای برای گسترش همکاری‌ها و ارتباطات میان کلانشهرها و پایتخت‌های آسیایی در مسیر ایجاد زندگی بهتر برای شهروندان این قاره، شکل گرفت؛ یکی از نمونه‌های عینی و واقعی تعهد و علاقه‌مندی تهران به توسعه دیپلماسی شهری و نیز توسعه اقتصادی و اجتماعی شهرهای آسیایی است.
شهرداری تهران در چند دهه اخیر تلاش کرده است تا با عضویت در برخی از سازمان‌های معتبر بین‌المللی، گام‌های مؤثری بردارد و هم‌اکنون به یکی از اعضا و شرکای اولیه و کلیدی تعدادی از شبکه ها و سازمان های تخصص مهم بین‌المللی در حوزه شهرها تبدیل شده است.
در واقع کلانشهر تهران می‌تواند با استفاده از قرارداد خواهرخواندگی و سیاست دیپلماسی شهری، سهم مشارکت شهروندان در اداره شهر را افزایش داده و به توسعه اقتصادی دست یابد. اما این مساله تنها یک روی سکه است و این قضه نیز از مزایایی، برخوردار و با کاستی‌هایی مواجه است.
مزیت‌های نسبی کلانشهر تهران در عرصه دیپلماسی شهری در پنج بند قابل دسته‌بندی است. عضویت ایران در سازمان‌های تخصصی بین‌المللی به خصوص سازمان متروپلیس و UCLG می‌تواند محیط و بستری برای چانه‌زنی و سهیم شدن تهران در حکمرانی جهانی باشد. انعقاد تفاهم‌نامه خواهرخواندگی کلان شهر تهران با شهرها در شبکه شهرهای جهانی، مجمع شهرداران آسیایی و موقعیت مناسب آن برای جلب مشارکت‌های بین‌المللی در جهت مدیریت شهری کلانشهر تهران، وجود نیروی انسانی کافی و خبره در زمینه دیپلماسی شهری و روابط بین‌الملل در کلانشهر تهران و حضور تقریبی سه تا پنج میلیون ایرانی در کشورهای خارجی و وجود پتانسیل‌های قوی از منظر روابط بین‌الملل است.
کاستی های کلانشهر تهران در عرصه دیپلماسی شهری نیز شامل کمبود راهبردها و راهکارهای موثر اجرایی دیپلماسی شهری تهران، مشارکت پایین نمایندگان شهرداری کلانشهر تهران در سازمان‌های بین‌المللی و غیردولتی، استفاده کم از پتانسیل‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور در سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با مدیریت شهری، ارتباط ضعیف کلانشهر تهران با سازمان‌های تخصصی بین‌المللی و سازمان ملل، وضع، قوانین مشخص حکومت‌های محلی در زمینه‌های دیپلماسی شهری و روابط بین‌الملل در کلانشهر تهران، ضعف، دیپلماسی شهری تهران در عرصه بین‌الملل و عدم تفاهم پیرامون پیوستن کلانشهر تهران به سازمان‌های بین‌المللی به خصوص دیپلماسی شهری می‌شود.
