طبیعت‌گردی را در ژئوپارک‌ها تجربه کنیم - ۲۶ بهمن ۹۱
پرستو فخاریان
کارشناس گردشگری
Parastoo.fakharian@gmail.com
کشور عزیزمان ایران، به لحاظ زمین‌شناختی حوادث بسیاری را پشت سر گذاشته است.

حاصل این حوادث پدیده‌هایی نظیر پدیده‌های ماگمایی، عوارض زمین ساخت، گنبدهای نمکی و ساختارهای فرسایشی نظیر کوه، بیابان، غار، آبشار، دریاچه و گلفشان می‌باشد. اما حتما از خودتان می‌پرسید که برای دیدن این پدیده‌های بی‌نظیر باید به کجا بروید. جای نگرانی نیست، چرا که ما هم در شمال کشور یک نمونه ژئوپارک داریم و هم در جنوب آن. ژئو پارک‌ها (geology park) یا پارک‌های زمین‌شناسی به پارک‌هایی اطلاق می‌شود که در آنها می‌توان با پدیده‌های زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، کانی‌شناسی، باستان‌شناسی، سنگ‌شناسی، فسیل‌شناسی و... آشنا شد.
حالا که زمستان است و هوا سرد، بیایید اول به جنوب کشور برویم؛ به یکی از ذخایر زیست‌کره که موردحفاظت برنامه توسعه سازمان ملل متحد است؛ به جزیره قشم که در دنباله جنوبی رشته کوه زاگرس واقع شده است.
در مساحتی 1600 کیلومتر مربع این جزیره که قدم بزنیم، کوه‌های کم‌ارتفاع فراوانی می‌بینیم که ارتفاع آنها به‌ندرت از 300 متر تجاوز می‌کند، از شرق به غرب جزیره کشیده شده‌اند و تمام طول 110 کیلومتری جزیره را در برمی‌گیرد. همین کوه‌ها از لایه‌های رسوبی افقی و موازی تشکیل شده‌اند و سطح آنها را لایه‌های مرجانی، اسفنجی و دوکفه‌ای پوشانده است. ارتفاع لایه‌ها در بخش غربی جزیره (بخش گنبد نمک) در اثر فشار گنبد افزایش یافته و به 395 متر رسیده است. در بلندی این ارتفاعات دشت‌های کاملا مسطحی قرار دارد که پوشش گیاهی مناسبی را در خود جای داده است. برای دیدن این دشت‌های مسطح پیشنهاد می‌کنیم به «بام قشم» سری بزنید؛ منطقه‌ای معروف که یکی از این دشت‌هاست و درختان کهنسال بسیاری دارد. اگر به زیست‌شناسی هم علاقه دارید، خوب است بدانید از نظر پوشش گیاهی و جانوری جزیره قشم دربردارنده کلونی‌های مرجانی، گونه‌های متعدد گیاهان گرمسیری به‌ویژه مانگرو، ده‌ها گونه پرنده مهاجر و محلی و انواع آبزیان می‌باشد. اما منطقه‌ای که به صورت اخص «ژئو پارک قشم» نام گرفته در بخش غربی جزیره واقع شده‌است؛ در حدود یک سوم از کل مساحت قشم را شامل می‌شود؛ اولین ژئوپارک ایران و خاورمیانه را تشکیل می‌دهد که در سال 1385 (2006 میلادی) به عضویت شبکه جهانی ژئوپارک‌ها درآمد. باعث تاسف است، البته اگر بشنوید که چون این ژئوپارک نتوانسته به استانداردهای جهانی خواسته شده دست یابد، فعلا عضویتش ملغی اعلام شده‌است. اما نگران نباشید؛ این موضوع هیچ چیز از جاذبه طبیعی قشم برای دوستداران زمین‌شناسی کم نمی‌کند!
آنچه ‌می‌بینید از چین خوردگی‌ها، کوه‌های شگفت‌آور، سطوح تخت در ارتفاعات، ستون‌های حاصل از عوامل فرسایش، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های حاصل از هوازدگی، مخروط افکنه‌ها، کوهسرها، تندیس‌های اعجاب‌آور که براثر عوامل فرسایشی به اشکال حیوانات یا انسان درآمده‌اند، همه از پدیده‌های زمین شناختی این ژئوپارک بی‌نظیر می‌باشند. از ژئو سایت‌های* مهم این پارک می‌توان به جنگل‌های حرا، گنبد نمک، چشمه‌های آب معدنی، تنگه چاهکو، تنگه عالی، بام قشم، دره تندیس، کلات کشتاران و طاق دیس‌های بزرگ اشاره کرد. این ژئوپارک برای شما شرایطی را فراهم می‌آورد تا در کنار تفریح، به شناخت پدیده‌ها و فرآیندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکاملی آنها بپردازید.
پیشنهاد بعدی ما این است که تا دیدید هوا کمی بهتر شد و سرما کمتر، و ترجیحا در فصل بهار، راهی شمال شرق ‌شوید؛ راهی منطقه‌ آزاد ارس شوید در استان آذربایجان شرقی که با کشورهای جمهوری آذربایجان، نخجوان و ارمنستان هم مرز است و بخش هایی از جلفا و کلیبر را شامل می‌شود. این منطقه در امتداد رود ارس کشیده شده و از جنوب در میان کوه‌های قره داغ و رشته کوه اوچ داغ، مراکان، کیامکی و جنگل‌های ارسباران در شمال آذربایجان‌شرقی محصور است. کافی است در این منطقه کمی قدم بزنید تا به پدیده‌های منحصر به فرد زمین‌شناسی آن پی ببرید.
تنها به خاطر داشته باشید که این یک گردشگری عادی نیست، بلکه به تجهیزات گردشگری طبیعی نیاز دارد. ژئوسایت‌هایی که سر راه خود می‌توانید بر آنها مکثی کنید ژئوسایت‌های زمین‌شناسی، مناطق فسیلی، چشمه‌های آب معدنی، آبشارهای مختلف نظیر آسیاب خرابه و ماهاران و مقاطع متفاوت زمین‌شناسی در مناطق پارک کوهستان و کوه کیامکی هستند که لذت یک طبیعت‌گردی واقعی را به گردشگران ماجراجو می‌دهند. اما برای اینکه این گشت و گذارتان خالی از فرهنگ و تاریخ نباشد، باید حمام تاریخی جلفا، کلیساها و مجموعه پل‌های خداآفرین را هم ببینید.
* مکانی دارای یک پدیده کمیاب زمین‌شناسی ویا زمین ریخت‌شناسی