طرح جامع توسعه صنعتی متضمن ساماندهی زیرساخت ها باشد
انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان اگرچه یک تشکیلات صنفی است ولی دغدغه اصلی آن توسعه صنعتی ساختمان است و نگاه میان مدت به این موضوع دارد.به گفته دبیر انجمن، بیش از 60 سال است که بحث صنعتی‌سازی در کشور ما مطرح شده اما هنوز طرح جامع برای این کار عظیم ملی نداریم. مهندس فرید تاکید دارد، از آنجا که حضور ما در سازمان تجارت جهانی با عنوان عضو اصلی با توجه به مواضع دولت جدید نزدیک است، از هم‌اکنون باید بخش ساخت و ساز را که بزرگترین بخش اقتصاد کشور است، برای حضور در این چالش سرنوشت‌ساز آماده کنیم.گفت وگوی ما با نایب رییس انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان را بخوانید.
آقای مهندس فرید، از انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان بگویید.
انجمن تولیدکنندگان و فناوران صنعتی ساختمان در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت کرد و در حال حاضر ۱۲۰ عضو دارد. با توجه به توسعه انبوه سازی که بستر صنعتی سازی است انتظار می‌رود در آینده نزدیک اعضای انجمن بسیار افزایش یابند، زیرا هم فعالیت ساخت و ساز در کشور رو به افزایش است و هم اعضای ما صرفاً طراحان و سازندگان ساختمان نیستند، بلکه واحدهای تولیدکننده سیستم‌های نوین ساخت و شرکت هایی که با ماموریت‌های جدید به عرصه صنعتی‌سازی گام نهاده اند، بالقوه در زمره اعضای این انجمن قرار می‌گیرند. بنابراین عرصه جذب اعضای انجمن بسیار وسیع ارزیابی می‌شود.
اگرچه این انجمن یک تشکیلات صنفی است ولی دغدغه اصلی آن توسعه صنعتی ساختمان است و نگاه میان مدت به این موضوع دارد. به علاوه، توسعه صنعتی ساختمان را اولویت توسعه بخش ساختمان و اولویت توسعه ملی می‌دانیم. به همین دلیل جایگاه معتبری برای آن قائل هستیم و فعالیت‌های ما بیش از اینکه محدود به امور جاری صنفی باشد در مقایسه با سایر انجمن‌ها به جنبه های توسعه‌ای و بلند مدت‌تر نیز توجه ویژه دارد.
به نظر شما در حال حاضر مشکلات صنعتی سازی در کشور چیست؟
اولین مشکلی که در این عرصه وجود دارد عدم تعریف هدف و نقشه راه یا برنامه جامع در زمینه تولید صنعتی ساختمان است. بخش ساخت و ساز بزرگترین بخش اقتصاد کشور ما است و در این بخش کلان می‌خواهیم تحول ساختاری ایجاد کنیم. بنابراین باید توجه داشته باشیم که تحول بنیادی، حرکت از تولید سنتی و ماقبل صنعتی به تولید انبوه و صنعتی چنین حرکت عظیمی بدون یک برنامه همه جانبه و پویا امکان‌پذیر نیست.
شوربختانه بیش از ۶۰ سال است که بحث صنعتی‌سازی در کشور ما مطرح شده اما هنوز طرح جامع برای این کار عظیم ملی نداریم. در عرصه مهندسی چنین انحرافی پذیرفته نیست. مشکل بعدی، بحث سازماندهی و تشکیلات است. مسئولانی که مرتبط با توسعه صنعتی و متولی این حرکت عظیم بوده‌اند، در سطوح محدود و کم تاثیر قرار داشته‌اند. در صورتی که برای این تحول عظیم، جایگاهی در مدیریت ارشد و در سطوح بالاتر و موثرتر باید تعریف شود و سازمان و ساختاری کارآمد شکل بگیرد.
مشکل دیگر این است که در سه ده اخیر جامعه مهندسی و نظام دانشگاهی ما به بحث صنعتی‌سازی وفادارانه نپرداخته‌اند. ما در دهه ۵۰ از رشد خوبی در توسعه صنعتی برخوردار بودیم و پنجمین کشور دنیا از نظر رشد ضریب ساخت صنعتی ارزیابی می‌شدیم. متاسفانه تجربیات بسیار برجسته‌‌ای که در آن دهه در کشور متبلور شده بود، به دلیل عدم پیگیری دولت و جامعه مهندسی و نظام دانشگاهی به مرور از حافظه جمعی جامعه مهندسی خارج شد و تبدیل به کشوری شدیم که گویا در این زمینه فاقد تجربه است. لاجرم زمانی که مسکن مهر مطرح شد مجدداً از صفر آغاز کردیم و حتا زمانی که طرح مسکن مهر در آن ابعاد عظیم و به عنوان یک بازار تقاضای انبوه بستر لازم را برای صنعتی‌سازی فراهم کرد، باز هم جامعه مهندسی و نظام دانشگاهی از آن فاصله گرفتند و به جای حمایت و هدایت طرح و پشتیبانی علمی و تکنیکی از این طرح سرنوشت‌ ساز ملی، با تحلیل‌های غیر واقع بینانه شروع به انتقادهای کور از آن کردند.
آن بخش محدود از مسکن مهر نیز که متوجه تولید صنعتی شد به دلیل ایجاد انگیزه‌های ترجیحی نادرست توسط دولت، به جای تقویت بخش عرضه و ارتقاء فناوری، بخش تقاضا تقویت شد. این سیاست باعث شد که بخش تقاضا که نسبت به تولید صنعتی ناآگاه بود وارد عرصه شود. در این شرایط عدم کنترل روی خروجی تولید انبوه و صنعتی به ویژه در غیاب نظام دانشگاهی و جامعه مهندسی، بخشی از پروژه‌های ساخت صنعتی به ابتذال کشیده شد و نتوانست تاثیری را که باید وشاید بر فرایند تولید و تجربه جامعه مهندسی بگذارد.
بطور کلی صنعتی‌سازی و توسعه صنعتی چه جایگاهی در ایران دارد؟
بطور کلی توسعه صنعتی ساخت و ساز بخش مهمی از توسعه پایدار ملی است که متاسفانه به دلایل ویژه‌ای در کشور ما به تاخیر افتاده اما همواره از اهمیت زیادی برخوردار است. در دهه-های اخیر، تحولی اساسی در بنیان اقتصاد جهانی روی داده و موضوع جهانی شدن اقتصاد و رقابت آزاد بین‌المللی، فرصت ها و چالش های جدیدی را مطرح کرده است. از سال ۱۹۹۵ با تشکیل سازمان تجارت جهانی (WTO) بیشتر از ۹۶ درصد از تجارت جهانی در محدوده ضوابط سازمان تجارت جهانی جریان دارد. بر اساس قواعد این سازمان که ما امروز عضو ناظر آن هستیم و به دلیل درگیری‌ها و مخالفت‌های سیاسی مانع از این شده‌اند که کشور ما به عضویت اصلی این سازمان درآید، اما در حال حاضر عملا در فضای رقابت با جامعه جهانی قرار داریم. اگر نتوانیم بخش ساخت و ساز خود را رقابت‌پذیر کنیم، حفظ بازارهای داخلی ما نیز با تردید مواجه خواهد شد.
حضور ما در سازمان تجارت جهانی با عنوان عضو اصلی با توجه به مواضع دولت جدید قریب‌الوقوع می‌نماید و ما از هم-اکنون باید بخش ساخت و ساز را که بزرگترین بخش اقتصاد کشور است، برای حضور در این چالش سرنوشت‌ساز آماده کنیم. به دلیل نزدیک بودن عضویت ما در سازمان تجارت جهانی، این مهم، در مسیر بحرانی قرار دارد و فرصت کمی در اختیار داریم، بنابراین باید هرچه سریعتر به جایگاه مناسب خود در صنعتی-سازی ساختمان ارتقاء پیدا کنیم. بر این اساس امروز جایگاه توسعه صنعتی ساخت و ساز ، جایگاهی بسیار مهم و ویژه در اقتصاد ما دارد و به بیان دیگر توسعه صنعتی ساخت و ساز اولویت توسعه بخشی و توسعه ملی است.
شما چه راهکارها و پیشنهاداتی برای توسعه صنعتی‌سازی در بخش ساختمان دارید؟
قدم اول، تدوین برنامه جامع توسعه صنعتی ساخت و ساز در کشور است. باید چنین برنامه‌ای هر چه سریعتر تدوین شود، برنامه‌ای جامع که حاوی تمام پیش‌بینی‌های لازم برای توسعه-ای به سامان باشد و در یک تقسیم کار ملی فعالیت‌های جزیره-ای و پراکنده را هدفمند کند.
همچنین زیرساخت های لازم برای تولید صنعتی باید سازماندهی شود. ما در بخش صنعت با تجربه مشابهی مواجه بوده‌ایم و در حال حاضر یک کشور صنعتی قلمداد می‌شویم ولی در جهت صنعتی شدن صرفاً به خرید خطوط تولید مبادرت کرده و با این خطوط به تولید صنعتی کالاها پرداخته و به زیرساخت‌های تولید صنعتی نپرداخته‌ایم. در نتیجه نظام صنعتی ما آسیب پذیر و شکننده است و نمی‌تواند در برابر تحولاتی که در اقتصاد به وجود می‌آید مقاومت کند.
چالش دیگر تمرکز بر مدیریت تولید صنعتی است. اصل رقابت نیز در مدیریت تولید است. سیستم‌های نوین ساخت در بخش ساختمان، نقش خطوط تولید را دارند. اگر بخواهیم بر اساس تجربه قبلی و با توسعه سیستم‌های ساخت صنعتی وارد بخش ساختمان شویم، همان بیماری را که در بخش صنعت داریم در بخش ساختمان هم مبتلا خواهیم شد، با این تفاوت که بخش صنعت، بخش محدودی است و بخش ساختمان، بخش عظیمی است و نباید به صورت آسیب پذیر و شکننده برنامه‌ریزی شود. ما باید از همین امروز زیرساخت های توسعه صنعتی در بخش ساختمان را برنامه‌ریزی کنیم و به آن بپردازیم. طرح جامع توسعه صنعتی باید متضمن ساماندهی زیرساخت های توسعه صنعتی باشد.
معتقدم برنامه‌های توسعه بخش ساختمان، بیشتر توسط اقتصاددانان برنامه‌ریزی می‌شود و راه حل‌هایی که اقتصاددانان در این زمینه پیشنهاد می‌دهند از جنس مهندسی نیست. این در حالی است که یک تحول بنیادی مانند توسعه صنعتی ساختمان عمدتاٌ از جنس مهندسی است و اثر این اتفاق را در مهندسی ساخت باید جستجو کرد.
نکته مهم دیگر این است که ما باید به فکر ساماندهی زنجیره-های تامین سیستم‌های نوین ساخت باشیم. یکی از علت‌هایی که ما نمی‌توانیم با سازندگان دیگر کشورها رقابت کنیم دو علت دارد: یک علت آن نیروی انسانی ، فرهنگ کار و آموزش‌های مربوط به نیروی انسانی است. علت دیگر مربوط به نارسایی در زنجیره‌های تامین سیستم‌های ساخت است که در کشور ما به صورت کامل ساماندهی نشده است.
اگر توصیه خاصی به فعالان و دست اندرکاران ساخت وساز در کشور دارید، بفرمایید.
یکی از دلمشغولی‌های ما در انجمن، حراست از ظرفیت‌های ایجاد شده در بخش صنعتی سازی ساختمان در طرح مسکن مهر است. تمرکز ما بر این است که به دولت یادآوری کنیم این ظرفیت‌ها نباید از بین برود و باید حفاظت شود. باید از این توانایی و تجربه که در طرح مسکن مهر و به خصوص در بخش صنعتی‌سازی به وجود آمده است، حفاظت کنیم و نگذاریم نابود شود، همانگونه که در مورد تجربیات دهه ۵۰ اتفاق افتاد. چون اخیراً مسکن مهر زیر نقد سنگینی قراردارد و نکاتی مانند صنعتی سازی هم که در دل این طرح وجود دارد نادیده گرفته شده است. این تجربیات اگر چه با انتقادات متعدد مواجه است اما در شرایط موجود از اهمیت ویژه برخوردار است. کارشناسان و متخصصان باید به این نکته توجه کنند و حساب مزایای صنعتی‌سازی مسکن مهر را از بقیه موارد جدا کنند. در شرایطی که می‌خواهیم وارد سازمان تجارت جهانی وارد شویم و در بازار رقابت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم، تلاش شرکت‌هایی که در این زمینه منابعی را صرف کرده‌ و تجهیزاتی را فراهم کرده‌اند، باید حفظ و با بازارهای جدید آشتی داده شود تا بتوانند تجربیات خود را در سطح واحدهای پراکنده شهری و روستایی و در سطح فراملی تقویت کنند. در غیر این صورت تلاش ها و منابع ایجاد شده ظرف چند سال از بین خواهد رفت و سرمایه عظیمی برای باز تولید آنها نیاز خواهد بود.