در جستجوی بستری برای صنعت گردشگری

دنیای اقتصاد، سیدمهرداد امیرکلالی- روابط دو کشور همسایه ایران و ترکیه طی سالیان متمادی به دلایل بروز تحولات منطقه ای و بین‌المللی، از انسجام کمتری برخوردار بوده است. پس از روی کار آمدن حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه در ترکیه در سال ۲۰۰۲ میلادی، تغییرات عمده ای در سیاست‌های راهبردی آنکارا ایجاد شد. سیاست¬‌های راهبردی نوین ترکیه با اولویت افزایش روابط با قدرت‌های منطقه ‌ای مهمی از جمله ایران پایه‌ریزی شد. موقعیت استراتژیکی، ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران و ترکیه باعث شده است تا دو کشور از اهمیت بسزایی در سیاست‌های راهبردی یکدیگر برخوردار باشند. قرار گرفتن ایران در همسایگی مناطق مهمی همچون آسیای مرکزی، قفقاز، خزر، خلیج فارس، شبه‌قاره هند و وجود ذخایر عظیم نفت و گاز در ایران برای ترکیه جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد.

از سوی دیگر حضور ترکیه در مجاورت منطقه دریای سیاه، جنوب‌غرب آسیا و دروازه اروپا اهمیت فراوانی در سیاست‌های راهبردی ایران دارد. روابط تهران و آنکارا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر حول محور اقتصادی استوار بود، اما با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه این روند شتاب بیشتری به خود گرفت. همزمان با اتخاذ سیاست گسترش روابط تجاری جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه و اتخاذ سیاست تنش زدایی ترکیه با همسایگانش باعث شد روابط دو کشور در سال های اخیر در مقایسه با دوره‌ های قبلی ضمن دور شدن از فرازونشیب ‌های گذشته به دوره ای از ثبات و اطمینان برسد. براساس آمارها، درحال حاضر حدود ۱۰۰ شرکت ترک در ایران حضور دارند که بیشتر این شرکت ‌ها در زمینه‌‌های واردات و صادرات فعالیت می ‌کنند. از سوی دیگر ۹۰ درصد از صادرات ایران به ترکیه را نفت خام و گاز طبیعی تشکیل می‌ دهد. جمهوری ترکیه اخیرا اقدام به راه اندازی کنسول گری خود در مشهد کرده است، به همین بهانه و به‌ منظور اطلاع دقیق‌تر از وضعیت مراودات اقتصادی خراسان و ترکیه به سراغ محمت دوغان، سرکنسول این جمهوری در مشهد رفتیم. کنسول گری ترکیه در مشهد حدود یک سال و نیم پیش افتتاح شد و در بلوار خیام قرار دارد. در اتاق کار آقای دوغان عکسی از چهره ۱۴ معصوم (ع) قرار دارد، همچنین عکسش با امام جمعه مشهد نیز دیده می‌شود. با او پیرامون مراودات اقتصادی خراسان رضوی و ترکیه صحبت کردیم. دوغان زمینه‌های مشترک تاریخی، فرهنگی و اقتصادی بین خراسان و ترکیه را عامل اصلی افتتاح کنسولگری ترکیه در مشهد می‌داند و بر این عقیده است که طی سال‌های آینده با توجه به سفر دو هیات تجاری ترک به مشهد، زمینه‌های شکوفایی و نزدیکی اقتصادی دو کشور بیش از پیش فراهم می‌شود. مشروح گفت‌وگو را می‌خوانید. این گفت و گو پیش از تحولات اخیر ترکیه انجام شده است.

افتتاح کنسولگری ترکیه در مشهد اتفاق امیدوار کننده ای بود، چه شد که شما به این نتیجه رسیدید؟

هنگامی که در حال استقرار بودیم برخی شهروندان مشهدی که این موضوع را متوجه شدند از افتتاح کنسولگری ترکیه در مشهد خوشحال بودند و از آن استقبال کردند. خراسان رضوی برای ترکیه به لحاظ تاریخی و فرهنگی اهمیت بیشتری نسبت به سایر شهرهای ایران دارد. هزار سال پیش که مردم از آسیای میانه به سمت ترکیه مهاجرت می‌کردند از این ناحیه عبور کردند و همچنین دو شخصیت مهم برای مردم ترکیه، مولانا و حاج بکتاش ولی از منطقه خراسان به ترکیه مهاجرت کردند و سکنی گزیدند. از لحاظ تجاری نیز به‌دلیل اینکه خراسان در مسیر حمل و نقل جاده‌ای و ترانزیت کالای ترکیه قرار دارد، رانندگان ترک از خراسان به آسیای میانه عبور می‌کنند. دلیل دیگر نیز رسیدگی به مشکلات شهروندانمان در خراسان است. سالانه ۲۵ میلیون توریست به مشهد سفر می‌کنند و اینکه در چنین شهر بزرگی کنسولگری داشته باشیم از لحاظ تجاری و اقتصادی حائز اهمیت است. از دلایل اصلی افتتاح سرکنسولگری در مشهد قصد داریم لحاظ تجاری، فرهنگی و گردشگری روابط بهتری ایجاد کنیم.

حجم مبادلات اقتصادی خراسان و ترکیه چه میزان است؟

سالانه حدود ۲۶ میلیون دلار کالا از خراسان رضوی به ترکیه صادر می‌شود و از ترکیه به خراسان رضوی ۲۸ میلیون واردات صورت می‌گیرد. آمار رسمی و دقیقی از میزان حجم مبادلات وجود ندارد و ما نیز براساس شواهدی که در دست داریم، اظهار نظر می‌کنیم.

چه تسهیلاتی برای بازرگانان ایرانی در ترکیه فراهم کرده‌اید؟

به‌نظرم اگر این سوال را از تجار ایرانی بپرسید، پاسخ بهتر و واقع‌بینانه‌تری به شما می‌دهند. حدود ۱۳۰ شرکت ایرانی در ترکیه وجود دارد ولی از لحاظ حجم سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در ترکیه در مرتبه پایین‌تری قرار دارند بدین معنی که این شرکت‌ها سرمایه زیادی در ترکیه ندارند. از سوی دیگر تعداد شرکت‌های ترکی در ایران کم است اما میزان سرمایه‌گذاری بالایی در ایران دارند.

سفر اخیر هیات تجاری ترکی به مشهد چه دستاوردهای ملموسی داشت؟

در آن سفر، هیات تجاری ترک با اتاق بازرگانی خراسان رضوی تفاهمنامه‌ای امضاء کردند و طبق این تفاهمنامه بنا شد امکانات دو طرف و زمینه‌های همکاری در وبسایت خاصی معرفی تا زمینه‌های مشترک ایجاد شود. در آن جلسه بین چندین نفر از اعضای هیات تجاری ترک و طرف‌های ایرانی قراردادهایی منعقد شد و تا جایی که اطلاع دارم قرار شد خرید خرما و پوست آن از ایران و در مقابل واردات بادام زمینی به ایران انجام شود همچنین ایرانی‌ها در زمینه مدرن‌سازی سردخانه و صنایع سیمان با طرف ترکی به توافق رسیده بودند. با یکی از کارخانه‌های کاشی‌سازی ایران در زمینه صادرات آن مذاکراتی صورت گرفت که بقیه امور آن در دست اقدام است.

از مشکلاتی که بازرگانان دوکشور با آن دست به گریبان هستند، اطلاعی دارید؟

باید عرض کنم نمونه بارزی وجود ندارد که مشکلی ایجاد شده باشد اما شهروندانمان درباره اجازه اقامت در ایران، خرید ماشین و ملک با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند. همچنین در زمینه گمرک نیز مشکلاتی دارند. هرچند مسئولان ایرانی اذعان می‌کنند که بین سرمایه‌گذار ایرانی و ترکی تفاوتی قائل نیستیم اما همچنان شکایاتی از بازرگانان ترکی دریافت می‌کنیم. این مشکلات مختص به خراسان رضوی نیست چون آنچنان سرمایه‌گذار ترکی به خراسان نیامده است و به همین دلیل به مشکلات خاصی برخورد نکردیم. پروسه اخذ سیمکارت تلفن ایرانی از سوی شهروندان خارجی بسیار طولانی و سخت‌گیرانه است ولی درمجموع مشکلات بزرگ و خاصی وجود ندارد. سرمایه‌گذارانی که قصد تمدید اقامت خود را دارند با مشکل زمان‌بر بودن اجازه اقامت در ایران مواجه هستند و این مسأله برای امور کاری آنها مزاحمت ایجاد می‌کند. طی مذاکراتی که با مدیر سرمایه‌گذاری خارجی استان خراسان رضوی داشتیم قول دادند که در خراسان رضوی مشکلی برای سرمایه‌گذاران خارجی پیش نیاید.

برخی کشورهای همسایه با ایران و خراسان، نمایشگاه فرصت‌های اقتصادی برای توسعه مراودات اقتصادی برگزار می‌کنند. مسلما این نوع نمایشگاه‌ها فرصت خوبی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی فراهم می‌کند. آیا به این مورد اندیشیده‌اید؟

فعلا برنامه‌ای در این زمینه نداریم ولی اخیرا با یک شرکت برگزارکننده نمایشگاه مذاکراتی انجام دادیم و آنها گفتند که سال‌ها پیش در مشهد نمایشگاهی در این زمینه برگزار کردند که بازدهی مناسب و درخور توجهی نداشته است. از این شرکت خواستیم فرصت دوباره‌ای به مشهد بدهند شاید این‌بار نتیجه بهتری داشته باشد. هیات تجاری ترکی در سفر اخیرشان به مشهد از نمایشگاه بین‌المللی مشهد بازدید کردند و نسبت به نمایشگاه نظر مثبتی داشتند و قرار بر این شد که در آن شرکت کنند.

آینده روابط ترکیه را با خراسان که قطب صنعتی ایران محسوب می‌شود، چطور می‌بینید؟

در مدت زمان کوتاه اقامتمان در مشهد و طی بررسی‌هایی که انجام دادیم، متوجه شدیم پتانسیل اقتصادی بسیار زیادی در خراسان رضوی وجود دارد. در سال ۲۰۱۲ حجم مبادلات تجاری ترکیه و ایران ۲۰ میلیارد دلار بوده که در سال ۲۰۱۵ به ۸/ ۹ میلیارد دلار رسیده است که ۶ میلیارد آن به نفع ایران و مابقی آن به نفع ترکیه بوده است.

وضعیت اقتصاد گردشگری میان ترکیه و خراسان چگونه است؟

بخش گردشگری به‌خصوص بین نیشابور و ترکیه توان و پتانسیل بسیار خوبی دارد. یکی از موارد گردشگری که شاید ایرانی‌ها به آن اهمیت نمی‌دهند مقبره امام محمد غزالی در توس است. امام محمد غزالی در ترکیه چهره معروفی است و در جهان اسلام بیش از ۵۰۰ جلد کتاب از ایشان باقی مانده است. مقبره ایشان در شهر توس باز نیست و به حالت تخریب درآمده است. این مورد می‌تواند به‌عنوان یک پروژه مشترک بین ایران و ترکیه مطرح شود و ما از لحاظ مادی و معنوی آماده همکاری برای بهسازی این مقبره هستیم. همچنین روستای فوشنجان که در سه کیلومتری شهر نیشابور قرار دارد و محل تولد عارف بزرگی به نام حاج بکتاش ولی است ، ایشان در ترکیه محبوب مردم است. هنگامی که به نیشابور سفر کردم فرماندار این شهر، همکاری خوبی داشتند و الان کارهای کاوشگری در آن منطقه صورت می‌گیرد و چندین نمونه عتیقه‌های قدیمی کشف شده است. از آقای مظفری کمال تشکر را دارم چون به این مسأله اهمیت نشان دادند و پیگیر هستند.

دو هیات تجاری ترک که به خراسان رضوی سفر کردند زمینه‌های همکاری با شهر نیشابور را در چگونگی معدن و کشاورزی بررسی کردند. در ابتدای ماموریتم در شهر مشهد با آقای ارباب‌خالص، نماینده وزارت امور خارجه در شرق کشور دیداری داشتم و آنجا عرض کردم که در مدتی که در مشهد مستقر هستم تمام تلاشم را برای نزدیکی بیشتر خراسان و ترکیه انجام خواهم داد تا زمانیکه وضعیت گردشگری در هر دو کشور بهتر شود، وظیفه خود را انجام داده‌ایم. سالانه ۵/ ۱ میلیون ایرانی به ترکیه و ۱۵۰ هزار ترک به ایران سفر می‌کنند و ما علاقه داریم که تعداد توریست‌های ترک به ایران افزایش یابد همچنین قصد داریم بستر مناسبی در ایران و خراسان فراهم کنیم که بتواند مردم ترکیه را جذب کند.