شگرد‌های خلاقانه
شادی آذری- محمد غلامی‌پور شهروندان ایران و جهان طرح‌های متفاوتی را برای ترویج کتابخوانی اجرا کرده‌اند. طرح‌های ساده‌ای که شاید تاثیرگذاری آنها بسیار بیشتر از برنامه‌های پرهزینه نهادهایی است که بودجه‌های قابل توجه کنار می‌گذارند و رسانه‌ها را بسیج می‌کنند؛ اما نتیجه چندانی نمی‌گیرند. در این گزارش‌ها به ابتکار چند شهروند ایرانی و چند نمونه خارجی اشاره کرده‌ایم. شاید انگیزه‌ای به وجود بیاید برای کسانی که امکان اجرای شگردهایی برای گسترش کتابخوانی دارند ولی تا حالا به فکرش نیفتاده‌اند.
تاکسی کتاب و پخش سخنرانی الهی قمشه‌ای
در اصفهان که به نصف جهان معروف است، شهروندی در تاکسی شخصی‌اش ابتکار جالبی به خرج داده و به ترویج فرهنگ کتابخوانی به سهم خود کمک کرده است. در این تاکسی روی یک تکه کاغذ با خط درشت نوشته شده «از مطالعه داخل تاکسی لذت ببرید». محسن کامرانی راننده خلاق این تاکسی‌ نام ماشینش را «تاکسی فرهنگ» گذاشته و سعی کرده است تا تنگناهای ناشی ازکوچکی تاکسی و بی‌حوصلگی مردم را با خواندن کتاب مرتفع کند. او قبل از اینکه راننده تاکسی شود تکنیسین صنایع غذایی بوده؛ اما مشکلاتی که برایش پیش می‌آید، مجبور می‌شود با تاکسی کار کند. در آن روزها خیلی سخت می‌توانست با مسافران ارتباط بگیرد و فکر می‌کرد شغلی سخت تر از رانندگی تاکسی در دنیا وجود ندارد. فشار کار آنقدر زیاد بود که تصمیم گرفت دست به یک ابتکار بزند تا حداقل خودش را از روزمرگی‌ها رها کند. همین باعث می‌شود در تاکسی اش کتابخانه راه بیندازد و برای هر سنی در این تاکسی کتاب پیدا می‌شود. حتی کتاب‌هایی برای گروه سنی نوجوان. فضای طراحی شده جوابگوی قرار دادن کتاب بیشتری در کتابخانه تاکسی نبود و مجبور شده است از کتاب‌های محدودی استفاده کند. او برای ایجاد تنوع، جملاتی را هم در ماشین نصب کرده است و حتی برای مسافرانش نوار سخنرانی کسانی مثل دکتر الهی قمشه‌ای را قصار پخش می‌کند.
هدیه میرشکاک و معلم به کتاب‌فروش نانوایی
صاحب یک نانوایی در اراک هم در دوران عُسرت کتابخوانی، آستین‌ها را بالا زده است و با شعار ترویج کتاب، نانوایی را به سالن مطالعه تبدیل کرده است. این نانوایی در شهر اراک واقع شده و صاحب آن چند سال است که این حرکت فرهنگی را آغاز کرده است. این نانوا که تحصیلاتش را قبل از پیروزی انقلاب در رشته مهندسی برق و الکترونیک به پایان رسانده، بعد از دوران سربازی، حرفه پدر را پیشه می‌کند. از کودکی به ادبیات علاقه داشته و حالا که در نانوایی کار می‌کند، ستونی را به نام«ستون معرفت » نام گذاشته و نکات پند آموز را برای مطالعه مشتریان در این قسمت می‌نویسد.
این نانوا همچنین مکانی را شبیه تخته سیاه طراحی کرده و آن را به شعر و آیات قرآن و کلام بزرگان و... اختصاص داده تا مشتریانش از آنها استفاده کنند. کتابخانه این نانوایی ۳۰۰ عنوان کتاب دارد. البته در روزهای نخست، کارش را با چند عنوان شروع کرده و به مرور مشتری‌ها هم آثاری را به این کتابخانه هدیه داده‌اند. تنوع کتاب‌ها در این کتابخانه قابل توجه است و از ادبیات تا تاریخ، روانشناسی، فلسفه و... را در بر می‌گیرد. نکته جالب در بین آثار این کتابخانه آثاری است که با امضای شاعرانی همچون یوسفعلی میرشکاک و علی معلم دامغانی به این مکان هدیه شده‌اند. صاحب این نانوایی این کار را برای دلش انجام می‌دهد و معتقد است کتاب به انسان ارزش و بها می‌دهد و به همین دلیل از اینکه در نانوایی‌اش کتابخانه راه انداخته است، احساس رضایت می‌کند.
ابتکار نانوایی احمدآباد اردکان
چند سال پیش در احمدآباد اردکان یک نانوایی ابتکار قابل توجهی را رقم زد. شاطر مهدی که صاحب این نانوایی است در جلوی مغازه کتابخانه‌ای گذاشته است و در کنار آن تعدادی صندلی چیده تا به همین آسانی مشتریانش را به مطالعه علاقه‌مند کند. در این نانوایی خیلی‌ها روی صندلی‌ها می‌نشینند و سرگرم خواندن کتاب می‌شوند و حتی گاهی نوبتشان را به دیگری می‌دهند تا بتوانند وقت بیشتری را به کتاب خواندن اختصاص بدهند. ساکنان آن منطقه از توجه جدی این نانوا به فرهنگسازی یاد می‌کنند و معتقدند که شاطر همیشه دغدغه جدی برای ترویج کتابخوانی داشته است. این حرکت نانوایی احمد اباد با توجه رسانه‌های زیادی روبه‌رو شده است و یک جست‌وجوی اینترنتی ساده نشان می‌دهد که خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های زیادی عکس‌های این کتابخانه کوچک را بازتاب داده‌اند. آدم‌هایی که در این عکس‌ها دیده می‌شوند سنین مختلفی را شامل می شوند و از نوجوان و جوان گرفته تا پیرمردها را به تصویر کشیده که هر کدام کتابی را در دست گرفته‌اند و سرگرم مطالعه هستند. pic۱
«کتابرانه » زوج جوان در تهران
چند سال پیش یک زوج جوان با نام‌های سروناز هرائر و مهدی یزدانی طرحی راه‌اندازی کرده‌اند که اولین کتابفروشی سیار کشور لقب گرفته است. یزدانی از ۱۷ سالگی در کتاب‌فروشی‌ها فعالیت کرده است و همسرش هم فوق لیسانس ادبیات انگلیسی است و در دانشگاه تدریس می‌کند. آنها ماشین پراید خود را به کتابخانه‌ تبدیل کرده‌اند و سعی می‌کنند مسافرانشان را با کتاب آشتی بدهند. انگیزه و اشتیاق این زوج جوان مثال‌زدنی است. آنها برای ارتقای سطح فرهنگی و ایجاد حس امید، انگیزه و صلح در شهر می‌چرخند و مسافران را به مقصد می‌رسانند و درباره اهمیت این کالای فرهنگی در زندگی حرف می‌زنند و البته کتاب هم می‌فروشند. نام ماشین آنها «کتابرانه» است و در سال ۱۳۹۱ توسط سازمان ملل متحد به عنوان الگوی فرهنگی هم شناخته شده است. آنها دوست دارند به افکاری که از ذهنمان می‌گذرد، پاسخ دهند و به‌خاطر تجربیات کاری مختلف برای رسیدن به اهداف سعی کرده‌اند از پله‌های کوچک شروع کنند. آنها به‌طور اتفاقی مسافران را وارد فضای عشق، کتاب و صلح می‌کنند. سروناز هرائر شاعر هم هست و در سال ۸۲ مجموعه شعری به زبان انگلیسی به نام «اشک‌ها برای ترس» و در سال ۸۳ مجموعه شعر «سرریزهای سکوت» را به زبان فارسی منتشر کرده است. او ترجمه هم می‌کند و ۱۷ سال به‌عنوان مترجم فیلم و انیمیشن در صدا و سیما کار کرده است. شیوه انتخابی کتاب آنها هم جالب است. از مردم درباره کتاب‌هایی که خوانده‌اند سوال می‌کنند و کتاب‌های معرفی شده مردم را تهیه می‌کنند و سلیقه خودشان را در نظر نمی‌گیرند.


طعم کتاب روی زین دوچرخه
یکی از آخرین نمونه‌های چنین اقداماتی، ابتکاری بود که در روز ۱۸ آبان‌ماه گذشته، توسط عاشقان کتاب و کتابخوانی در شهر مینه آپلیس آمریکا به اجرا در آمد. در این روز در حدود ۱۰۰ نفر از علاقه‌مندان به کتاب در محل کتابخانه مرکزی شهر با دوچرخه‌های خود گرد هم آمدند تا از آنجا به سمت فستیوال کتاب دوچرخه‌سواری کنند. هدف از این اقدام متحد‌سازی همه عاشقان کتاب و کتابخوانی و ترویج کتابخوانی در کنار تحرک و ورزش اعلام شد.
اشتراک‌گذاری یک تجربه
عضویت در گروه‌های مختلف کتابخوانی اعم از آنلاین یا حضوری، از دیگر سنت‌های مردم سایر کشورها برای تداوم عادت کتابخوانی است. اعضای گروه‌های آنلاین می‌توانند تجربیات خود را پس از خواندن هر کتاب با دیگران به اشتراک بگذارند و کتاب مورد علاقه خود را به سایرین معرفی کنند. علاوه بر این، انتشاراتی‌ها محصولات آینده خود را به این گروه‌ها معرفی می‌کنند و حتی علاقه مندان این امکان را خواهند داشت که کتاب‌ها را پیش از چاپ، پیش خرید کنند و سپس آنها را درب منزل تحویل بگیرند. همایش‌های سالانه‌ای هم برای آشنایی مردم با نویسندگان کتاب‌ها برپا می‌شود که گاهی در آنها به کودکان بستری در بیمارستان‌ها کتاب‌هایی به‌صورت خیریه اهدا می‌شود.pic۲
pic3
pic۴
باشگاه نوستالژیک
در انگلیس هم ابتکارات جالبی برای دور هم آوردن عاشقان کتاب و کتابخوانی به‌کار گرفته شده است. یک گردهمایی عاشقان کتاب تحت عنوان باشگاه کتاب‌های نوستالژیک برگزار شده است که در آن کتاب داستان‌های دوران کودکی و مرور خاطرات مربوط به آنها محور اصلی گردهمایی بود. در یکی دیگر از گردهمایی‌های عاشقان کتاب و کتابخوانی که ماهی دو بار توسط یک باشگاه کتابخوانی در لندن برگزار می‌شود، اعضا در عین حال که از تجربیات خود در مورد کتاب‌هایی که خوانده‌اند می‌گویند، می‌توانند آشپزی کنند و سپس غذاهایی را که دور هم پخته‌اند با هم میل کنند. این ابتکار نخستین بار توسط یک زن و شوهر جوان در رستوران آنها به اجرا درآمد و امروز بسیاری از ساکنان لندن از آن استقبال می‌کنند. البته موضوع بسیاری از کتاب‌هایی که در این باشگاه مورد بحث قرار می‌گیرند آشپزی است، گر چه که گاهی موضوعات دیگر هم محور این گردهمایی قرار می‌گیرد.
گردهمایی دیگری نیز هر ماه در اسکاتلند برپا می‌شود که در جریان آن افراد کتاب‌های خوانده شده و دست دوم خود را با هم معاوضه می‌کنند. باشگاهی به نام «رندوم بوک کلاب »هم در این بین کتاب‌های دست دوم خود را می‌فروشد.
پیاده روی در لندن
ابتکار دیگری که توسط فردی به نام «امیلی رادز» در ابتدا به‌خاطر اعتراض به تعطیلی کتاب فروشی‌ها در لندن به راه افتاد، با گذشت زمان، اکنون به یک گردهمایی تفریحی همگانی تبدیل شده است و عاشقان کتاب برای جدا شدن از فضای مجازی و کتاب‌های مجازی، هرازگاهی گرد هم جمع می‌شوند تا در منطقه‌ای به نام هیث به پیاده‌روی در فضای سبز بپردازند و در این جمع درباره کتاب‌هایی که خوانده‌اند با هم به بحث و تبادل نظر بپردازند. در این پیاده‌روی، نویسندگان و گاهی افراد سرشناس انگلیس هم مشاهده می‌شوند.
سرمایه‌گذاری مشترک کتابخوانان
در توکیو یک جوان 30 ساله به نام «شانسوکه موری» یک «کافه کتاب» تاسیس کرده است که مختص کارمندانی است که می‌خواهند پس از یک روز کاری ساعاتی را در یک محیط خلوت و آرام به استراحت و خواندن کتاب بپردازند. موری که خود در ابتدا بودجه این کار را نداشت درخواستی را برای تامین بودجه تاسیس این کافه کتاب به گروه‌های اینترنتی عاشقان کتاب و کتابخوانی فرستاد و ظرف تنها 48 ساعت رقمی 95 برابر بیشتر از آنچه انتظارش را داشت برای تاسیس چنین فضایی جمع شد. فقط تعداد 1736 نفر حامی در بخش کافه این محل سرمایه‌گذاری کردند که اغلب آنها بین 500 تا 10 هزار ین سرمایه دادند. اما برخی هم 150 هزار ین به این محل اختصاص دادند. حامیان مالی این کافه کتاب درخواست کردند که کتاب‌های مورد علاقه‌شان هم در این محل به اشتراک گذاشته شود. تا کنون 438 کتاب دست دوم به این کافه کتاب فرستاده شده اما آمار کل کتاب‌های اهدایی 3000 جلد کتاب است که هر روز بر تعداد آن نیز افزوده می‌شود. استقبال کارمندان اداره‌ هاو شرکت‌ها از چنین مکانی بی‌سابقه است و هر روز غروب عاشقان کتاب می‌توانند ضمن نوشیدن نوشیدنی‌های مورد علاقه خود کتاب‌های مورد علاقه خود را بخوانند اما فقط بابت نوشیدنی پول بپردازند چون خواندن کتاب در این مکان آرام رایگان است. در روزهایی خاص علاقه‌مندان در این محل دور هم جمع می‌شوند تا از کتاب‌های مورد علاقه خود بگویند و تجربیات و نظرات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.