قربانی بزرگ یک خطای نابخشودنی

سالانه به‌طور میانگین خانواده‌های ۳۰ تا ۴۰ هزار بیمار فوت شده در جهان که معتقدند بیمارشان بر اثر اشتباه‌های پزشکی جانش را از دست داده و از پزشکان معالج آنها به دادگاه‌ها شکایت می‌برند. خانواده عباس کیارستمی و تعداد بسیاری از دوستداران این کارگردان برجسته و جهانی سینمای ایران نیز اعتقاد دارند که اشتباه تیم پزشکی موجب مرگ او شده است. خانواده‌اش می‌گویند، کیارستمی برای انجام یک عمل غیراورژانسی و درواقع درمان پولیپ روده در ایران تحت عمل جراحی قرار گرفته اما درمان نامناسب مشکلات جدیدی برای او ایجاد کرده که منجر به مرگ دور ار انتظارش شده است. این درحالی است که دکتر رضا پایدار، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید، جراحی کیارستمی برای جلوگیری از پیشرفت سلول‌های سرطانی بوده است.

در این میان اما مردم در فضای مجازی راه خودشان را می‌روند، آنها نتیجه گرفته‌اند که کیارستمی قربانی خطای پزشکی شده و از هر طریقی اعتراضشان را نشان می‌دهند. خبرها و نظرها درباره آنچه بر کیارستمی گذشته، حجم غالب مطالبی را تشکیل می‌دهد که ایرانیان در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته‌اند و در این میان آنچه «امید ربانی‌فر» مدیر مستعفی اداره کل بهداشت مسجد سلیمان و از کارکنان وزارت بهداشت یک روز پس از این اتفاق در صفحه شخصی‌اش در فیس‌بوک منتشر کرد، بر آتش این نارضایتی جمعی دمید و حالا خیلی‌‎ها چشمشان به وزارت بهداشت و البته شخص آقای وزیر است که واکنشی نشان بدهد و بگوید که دولت برای حمایت از حقوق بیماری مثل کیارستمی دقیقا چه خواهد کرد؟

دکتر «امید ربانی‌فر»، با بیان این‌که «متاسفانه سیستم پزشکی ایران نتوانست سرشناس‌ترین شهروند خودش را درمان کند»، در صفحه شخصی‌اش نوشته بود: «کیارستمی به علت عمل پولیپ روده (و نه سرطان) و به توصیه دوستانش و به اعتبار دکتر [...] در بیمارستان جم بستری می‌شود. دکتر معالج استاد را نمی‌شناسند و به جای اینکه عمل را خودشان انجام دهند، عمل را به پسرشان می‌سپارند. در ظاهر عمل موفقیت‌آمیز بوده و متخصص جراح و متخصص عفونی(دکتر [...]) درحالی ‌که بیمار هنوز بستری است، برای تعطیلات عید راهی مسافرت نوروزی می‌شوند، اما عفونت بعد از عمل اتفاق می‌افتد و چون کسی نمی‌تواند دو پزشک مسوول را پیدا کند، خانم حکمت با وزیر تماس می‌گیرند که استاد دوباره تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند و این‌بار با شک به عفونت کیسه صفرا، کیسه صفرا برداشته می‌شود. حین عمل لوله حالب هم پاره شده و سوند دبل‌جی برای ایشان تعبیه می‌شود. استاد از بیمارستان مرخص اما این‌بار برای برداشتن دبل‌‌جی در بیمارستان آراد بستری می‌شوند و بعد هم با رضایت خانواده به فرانسه اعزام و در آنجا به علت آمبولی (و نه سرطان) فوت می‌کنند.»

واقعیت این است درشرایطی که مردم سوگوار از دست دادن نامدارترین کارگردان معاصر ایران بودند، حرف‌های ربانی‌فر توفانی در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت. شخصیت‌ها و چهره‎های هنری هریک به نوعی در پیام‌ها و اظهارنظرها آنچه را بر کیارستمی گذشته بود ناعادلانه و جبران‌ناپذیر خواندند و خیلی‌ها با استناد به همین حرف‌ها نوشتند که او به مرگ طبیعی نَمُرده و قربانی خطا و بی‌مسوولیتی پزشکان شده است.البته ربانی‌فر مدت زمان کوتاهی پس از واکنش مردم، حرف‌هایش را پس گرفت و گفت که براساس شنیده‌ها اظهار نظر کرده است.به هر حال این اتفاق در حالی بهت جامعه سینمایی و دوستداران سینما را به دنبال داشته که در چند سال اخیر، غفلت، کوتاهی و اشتباه‌های پزشکی منجر به مرگ در ایران روندی افزایشی داشته و موجب بروز واکنش شدید و انتقادی کاربران شبکه‌های اجتماعی شده است.

آغاز شوک خبری

اوایل فروردین‌ماه امسال بود که بعد از انتشار خبر بیماری محمدرضا شجریان که در سال تحویل امسال توسط خودش اعلام شد، خبر رسید که عباس کیارستمی در یک بیمارستان خصوصی بستری شده است. این خبر به تنهایی نمی‌توانست محل نگرانی باشد اما خبرهای بعدی به‌شدت نگران کننده بود. او تا دو قدمی مرگ هم رفته بود و در شرایطی که دیگر کسی به زنده بودنش امیدوار نبود، ورق برگشت و وضعیت عباس کیارستمی بهتر شد. در همان روزها مساله قصور پزشکی در پرونده کیارستمی مطرح شد و واکنش‌های متفاوتی را به وجود آورد. ماجرا از این قرار بود که کیارستمی پس از بهتر شدن وضعیت جسمی‌اش و پشت‌سر گذاشتن یک دوره سخت در دیدار با محمد شیروانی (کارگردان) گفته بود: «یکی از دوستام همین عمل رو انجام داد و روز پنجم در سالن سینما داشت فیلم می‏دید. قرار بود دکتر میر، من رو عمل کنه. بعدا فهمیدم که پسرش من رو عمل کرده و تازه در شأن او نبودم و عمل رو سپرده به دستیار پنجاه ساله‌ا‏ش! هر جا اعتماد می‏کنی بکن ولی به اونایی که پدرشون مشهور بوده؛ نکن. خواستن و نتونستن. وقتی دکترم اخبار رو در روزنامه‏ها خوند و فهمید این بیمار خیابونی نبوده؛ دستپاچه شده و مصاحبه کرده و گفته گویا بیمارم شهرتی دارد و در خارج او را می‏شناسند.» انتشار همین دیالوگ باعث شد تا واکنش‌های متفاوتی شکل بگیرد و انگشت‌های اتهام کادر پزشکی بیمارستان را نشانه بگیرند. اگرچه در همان مدت کادر بیمارستان درباره روند درمان این هنرمند توضیح داده بودند و این اتهام را نپذیرفته بودند اما پس از مرگ این کارگردان یک بار دیگر این قضیه به موضوع داغ بدل شد.

محسن تدین‌فر رئیس بیمارستان جم در پاسخ به شایعات موجود درباره قصور بیمارستان جم در قبال عباس کیارستمی گفت: ما تمام اطلاعات پیرامون درمان عباس کیارستمی را در زمان حیات این کارگردان از طریق دانشگاه علوم پزشکی اطلاع‌رسانی کرده‌ایم و تمامی اطلاعات در دفتر دکتر رضا پایدار موجود است و هرکس ابهامی دارد می‌تواند از طریق روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی در جریان جزئیات درمان ایشان قرار بگیرد.پس از آن اما دکتر رضا پایدار قائم‌مقام وزیر بهداشت و مسوول رسیدگی به پرونده پزشکی این هنرمند مجبور شد یک بار دیگر روند درمانی کیارستمی را با رسانه‌ها در میان بگذارد. او گفت: وزیر بهداشت در نیمه شب ۱۲ فروردین امسال به من ماموریت دادند تا روند درمان آقای کیارستمی را که از مدتی قبل آغاز شده بود پیگیری کنم. بنابراین من همان شب با مراجعه به بیمارستان «جم» تهران پرونده‌شان را بررسی کردم. البته تا روزی که در جریان بیماری‏شان قرار گرفتیم و این کار به من محول شد، آقای کیارستمی تحت چهار عمل جراحی قرار گرفته بود. وی درباره بیماری کیارستمی افزود: آقای کیارستمی به یک بیماری روده‏ای مبتلا بودند که توسط پزشک معتمد خودشان و در بیمارستانی که به انتخاب خودشان بود، کولونوسکوپی شدند. اگرچه اولین عمل جراحی وی به‌دلیل مشکل روده‏ای و برای پیشگیری از پیشروی سرطان بود، اما اعمال جراحی بعدی به‌دلیل ایجاد عارضه در جراحی اول و نیز التهاب کیسه صفرا انجام شد. بعد از این بود که در نیمه شب دوازدهم فروردین، دکتر جنتی، وزیر ارشاد وضعیت وخیم عباس کیارستمی را به اطلاع دکتر هاشمی می‏رساند و در پی آن ما با دستور وزیر بهداشت بر بالین آقای کیارستمی حاضر شدیم. البته در آن زمان بیمار در وضعیت بحرانی شوک قرار داشت و ما با سطح هوشیاری درجه ۳ که کمترین سطح هوشیاری برای یک بیمار است، با وی مواجه شدیم. از طرفی عفونت منتشر شده در خون آقای کیارستمی و فشار خون پایین، او را به دستگاه ونتیلاتور و تنفس نیازمند کرده بود.

ورود شخص وزیر به فرآیند درمان

دکتر پایدار با بیان اینکه با توجه به حساسیت موضوع، بازبینی روند درمان انجام و گزارش‏های لازم به وزیر بهداشت ارائه شد، ادامه داد: بر همین اساس با ماموریتی که آقای وزیر به من دادند طراحی ادامه روند درمان از همان شب آغاز شد. گسترش دامنه انتقادها به وضعیت پزشکی بیمارستان جم، موجب شد تا وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خود شخصا به عیادت کیارستمی برود.همین اتفاق باعث شد تا شایعاتی درباره ابتلای وی به بیماری سرطان روده، منتشر شود. جالب اینکه همان زمان،‌رضا میرکریمی مدیرعامل خانه سینما، ضمن عیادت از کیارستمی درباره این شایعات گفته بود: اینگونه نیست و من خواهش می‌کنم از ترویج این شایعات جلوگیری شود و از همه می‌خواهم که برای سلامتی ایشان دعا کنند.

دکتر هاشمی بعد از اطلاع از وضعیت آقای کیارستمی روند درمان وی را به دقت تحت نظر داشت و در طول این مدت ۶ بار نیز به عیادت وی رفت. معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: همچنین تیمی از دانشگاه‏های علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی برای این کار مامور شدند که این تیم متشکل از متخصص جراحی عمومی، فوق تخصص جراحی عروق، متخصص بیهوشی و فلوشیپ‌آی سی یو، فوق تخصص ریه و متخصص عفونی بود.همه اعضای تیم درمانی انتخاب شده از پزشکان صاحب نام کشور بودند که از آن جمله می‌توان دکتر فاضل، دکتر حریرچی و دکتر ظفرقندی را نام برد. در طول مدت درمان آقای کیارستمی در بیمارستان جم، تمام مسائل درمانی با این گروه چک می‏شد و دستورات پزشکی تحت نظارت همین تیم برای بیمار انجام می‏شد. پایدار ادامه داد: خوشبختانه در آن مقطع با توجه به روند موفق درمان، به تدریج بیمار از دستگاه ونتیلاتور جدا شد و مصرف بیشتر آنتی‏بیوتیک‏ها به تدریج قطع شد؛ به تدریج غذای خوراکی برای وی شروع شد. پس از مدتی هم به بخش آمدند و در اواسط اردیبهشت ما توانستیم وی را از بیمارستان مرخص کنیم. آقای کیارستمی در این مدت بیش از ۲۰ بار توسط بنده ویزیت شدند و روز قبل از ترخیص نیز دکتر هاشمی مجددا از او عیادت کردند و گزارش‏های لازم درباره ادامه روند درمان به آقای وزیر ارائه شد. وی در ادامه با بیان اینکه انتقال بیمار به منزل به معنی به پایان رسیدن دوره درمان نبود، اظهار کرد: بر این اساس آقای کیارستمی در منزل همچنان نیازمند دریافت داروهای خوراکی و وریدی بودند. بنابراین در منزل نیز علاوه‌بر نظارت پزشکان معالج‏شان، ما نیز این روند را پیگیری می‏کردیم.

بازگشت به بیمارستان

پایدار در پاسخ به اینکه آیا آقای کیارستمی بعد از مدتی مجددا در بیمارستان بستری شدند، گفت: بله؛ وی در این مدت یک‌بار در بیمارستان آراد بستری شد و نفروستومی او تحت نظر متخصص کشیده شد. او یک‌بار نیز در اوایل تیرماه به‌دلیل بروز تب در بیمارستان بستری شد. بعد از بررسی مشخص شد که آبسه در کنار حالب بیمار ایجاد شده که تخلیه شد و تحت کنترل بود. پس از مدتی هم حال عمومی‏شان بهتر شد. در طول این مدت نیز هفت بار آقای کیارستمی را ویزیت کردم و تقریبا هر روز گزارشی از وضعیت وی برای وزیر بهداشت ارسال می‏شد.

پایدار گفت: در هفته‌ای که کیارستمی به خارج از کشور اعزام شد تا مراحل درمانش را در فرانسه پیگیری کند ما با این کار مخالفت کردیم چراکه تمام اقدامات لازم برای او در کشور انجام شده بود و این جابه‌جایی لزومی نداشت، اما آقای کیارستمی با توجه به تمایل خود تصمیم به سفر خارج از کشور گرفتند و براساس منشور حقوق بیمار وی برای رفتن مختار بود و ما نیز به تصمیم او احترام گذاشتیم. معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره علت فوت آقای کیارستمی گفت: آقای کیارستمی در فرانسه دچار خونریزی شدید مغزی شدند و به‌دلیل اینکه برای درمان از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده می‏شده، امکان انجام عمل جراحی نیز وجود نداشته است و متاسفانه این هنرمند ارزشمند کشور فوت می‏کنند.

فرزند کیارستمی: پدرم قربانی خطای پزشکی شد

مردم خواهان پیگیری پرونده درمان عباس کیارستمی هستند و صدای این اعتراض و درخواست بلند است. به همین دلیل هم کمپین پیگیری پرونده پزشکی عباس کیارستمی را تشکیل داده‌اند. هدف این کمپین پیگیری روند درمان عباس کیارستمی در ایران و فرانسه است و قصد دارد مشخص کند آیا در روند درمان این کارگردان قصوری از طرف تیم پزشکی رخ داده یا خیر؟ تشکیل‌دهندگان این کمپین گفته‌اند نمی‌خواهند حکم بدهند که حتما قصوری از طرف تیم معالج عباس کیارستمی در ایران رخ داده است اما از آنجایی که عباس کیارستمی شخصیتی ملی و جهانی بود و علاقه‌مندان بسیاری داشت، پرسشگری درباره وضع درمان وی را حق خود می‌دانند.بهمن کیارستمی در این باره گفته است: مساله اصلی ما این بود که به‌نظر می‌رسید بعد از عمل اول مساله مرتب پیچیده‌تر می‌شود و ما به هیچ وجه در جریان اتفاقات قرار نمی‌گرفتیم. نمی‌دانستیم چرا جراحی دوم به‌صورت اورژانسی انجام شده، اطلاعات دقیق به ما داده نمی‌شد که چه اتفاقی افتاده.

وی با بیان اینکه «ارتباط برقرار کردن با تیم پزشکی» برای ما مساله شده بود، ادامه داد: کسی به شما توضیحی نمی‌دهد. در صحبت‌های تیم پزشکی کلمه «سپسیس» به گوشتان می‌خورد. در اینترنت جست‌وجو می‌کنید که سپسیس چیست و می‌فهمید سپسیس عفونت خون است. خودتان تشخیص می‌دهید مساله جدی است. بعد از پزشکی که می‌شناسید سوال می‌کنید که چه باید کرد؟ بعد به تیم پزشکی می‌گویید من می‌دانم مشکل سپسیس است و می‌دانم سپسیس چیست، لطفا به من اطلاعات بیشتری بدهید... آن موقع ممکن است به شما چیز بیشتری بگویند.وی ادامه داد: بعد از عید دیدم باید همه چیز را ضبط کنم. هر پزشکی هرچه می‌گفت، حتی بین خودشان را؛ ضبط می‌کردم و بعد به پزشکی دیگر نشان می‌دادم و سوال می‌کردم چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ و گرنه اصلا به ما اطلاعاتی داده نمی‌شد و این گرفتاری اساسی ما بود.

بهمن کیارستمی گفت: پدرم با وجود مشکلاتی که برایش پیش آمده بود، خشم و عصبانیتی از تیم پزشکی نداشت اما پس از مصاحبه جراح و رئیس بیمارستان بود که اعتمادش را از دست داد. در این گزارش از پزشک معالج سوال می‌شود که تشخیص بیماری ایشان چیست و پزشک پاسخ می‌دهد که این از اسرار پزشکی است و نمی‌تواند در این‌باره صحبت کند. او از خودش می‌پرسید این چه سر پزشکی است که نه می‌توان به خود بیمار گفت، نه به دیگران. ما هنوز در‌‌ همان دالان تاریک بودیم.بهمن کیارستمی گفت: پدرم به دلیل ملاحظاتی که داشت از آمدن به فرانسه برای ادامه درمان امتناع می‌کرد و اگر خودش موافقت کرده بود ما خیلی زود‌تر می‌توانستیم این کار را انجام دهیم زیرا ما هنوز یک روند شش ماهه برای ادامه درمان و بازتوانی در پیش داشتیم و به دلیل اینکه اعتمادمان کمتر شده بود و احساس می‌کردیم از وضعیت پدرم چیزی دستگیرمان نمی‌شود تصمیم گرفتیم به فرانسه برویم.

وی گفت: پس از درگذشت پدرم، ما با پروفسور گایه (مسوول تیم پزشکی پدرم در فرانسه) صحبت کردیم تا گزارش پزشکی پدرم را دریافت کنیم. در این چهار ماه این اولین بار بود که پزشکی رو در رو اطلاعاتی را که داشت به من داد. این خیلی مرا آرام کرد. من در این دوران حالم خوب نبود اما اینکه کسی به شما اطلاعات می‌دهد و با شما حرف می‌زند احساس کردم که اولین بار است که به شکل سالم و درست روند درمان پیش می‌رود هرچند دیر. اما در ایران در مقاطع بحرانی، اگر به خیر بگذرد که گذشته و اگر به خیر نگذرد؛ پزشکان تسلیت می‌گویند و می‌گویند اگر شما می‌دانستید چه کار می‌توانستید بکنید جز اینکه کار ما را سخت کنید.

کمپین دوم: #خطای پزشکی

افزون براین در روزهای اخیر شمار زیادی از ایرانی‌ها در فیس‌بوک و توییتر، در تلگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی اعتراض‌شان را با هشتگ#خطای پزشکی به اشتراک گذاشته‌اند. این هشتگ درواقع شکلی از یک اعتراض اجتماعی و مجازی به خطای پزشکی است. کسانی که پیشنهاددهنده راه‌اندازی این کمپین دوم بودند، از مردم خواستند تا با پیوستن به آن تجربیاتی را که خود یا نزدیکانشان درباره خطای پزشکی دارند با همین هشتگ در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند و درواقع یک کنش اجتماعی درباره خطای پزشکی به راه افتاده است.