طنز؛ فرصتی برای نشان دادن آسیب‌های اجتماعی
بازهم جامعه پزشکی به سریالی دیگر اعتراض کرد و این‌بار اعتراضشان شدیدتر از گذشته است. . . «در حاشیه» با حاشیه‌هایی پررنگ‌تر از متن و واکنش‌های متعدد جامعه پزشکی و سپس کانون وکلا روبه‌رو شد و این واکنش‌ها دور از ذهن نمی‌رفت تا جامعه پزشکان و در راس آن «نظام پزشکی» به شدت به آخرین اثر مهران مدیری واکنش نشان دهد و نه‌تنها اعتراض ۷ هزار نفری را به دنبال داشته بلکه از برپایی تجمع و طرح شکایت حقوقی نیز سخن گفته است. اینها در انتقاد به سریالی است که صبر جامعه پزشکان نتوانست آن را تحمل کند. بدون تردید زیرمیزی گرفتن‌ها، خطاهای عمدی و غیرعمدی پزشکی، هزینه‌های بیخودی برای بیماران و مواردی دیگر از سوی برخی پزشکان را نمی‌توان به کل جامعه پزشکی تعمیم داد چراکه تعداد پزشکان وظیفه‌شناس، صبور و دلسوز در کشورمان بسیار بیشتر از اینهاست.
بازهم جامعه پزشکی به سریالی دیگر اعتراض کرد و این‌بار اعتراضشان شدیدتر از گذشته است... «در حاشیه» با حاشیه‌هایی پررنگ‌تر از متن و واکنش‌های متعدد جامعه پزشکی و سپس کانون وکلا روبه‌رو شد و این واکنش‌ها دور از ذهن نمی‌رفت تا جامعه پزشکان و در راس آن «نظام پزشکی» به شدت به آخرین اثر مهران مدیری واکنش نشان دهد و نه‌تنها اعتراض 7 هزار نفری را به دنبال داشته بلکه از برپایی تجمع و طرح شکایت حقوقی نیز سخن گفته است. اینها در انتقاد به سریالی است که صبر جامعه پزشکان نتوانست آن را تحمل کند. بدون تردید زیرمیزی گرفتن‌ها، خطاهای عمدی و غیرعمدی پزشکی، هزینه‌های بیخودی برای بیماران و مواردی دیگر از سوی برخی پزشکان را نمی‌توان به کل جامعه پزشکی تعمیم داد چراکه تعداد پزشکان وظیفه‌شناس، صبور و دلسوز در کشورمان بسیار بیشتر از اینهاست. امان‌الله قرایی‌مقدم معتقد است که در ساخت سریال طنز به هیچ قشری نباید توهین کرد و باید مشکلات را در قالب طنز نقد کرد و کار عوامل سریال‌های طنز این است و پزشکان باید آستانه تحمل خود را بالا ببرند تا جامعه ساخته شود. در همه جای دنیا، کارهای طنز مانند سریال «در حاشیه» ساخته می‌شود و با توجه به
انتقادهایی که به نمایش این سریال صورت گرفته با امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه گفت‌وگویی انجام شده که در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا تعریفی از طنز ارائه دهید و بفرمایید که مرز بین طنز و تمسخر چیست؟
در واقع طنز در لغت به معنای طعنه زدن است ولی معنای اصلی که پیش از این به‌کار می‌رفته است به معنای تیغ جراحی است و هنر طنزپرداز کشف و بیان هنرمندانه تناسبات حوزه‌های مختلف است. طنز را می‌توان برجسته کردن برخی ویژگی‌های افراد در مشاغل و جایگاه‌های مختلف دانست که در اغلب آنها ویژگی‌های منفی بیش از ویژگی‌های مثبت مورد توجه قرار می‌گیرد.
طنز محل نشان دادن آسیب‌های اجتماعی با زبان شیرین است، یعنی معضلات جامعه را به جای اینکه تلخ و سیاه نشان دهد با یک لفافه شیرین نشان می‌دهد و این امر فرصتی را برای شناخت محیط پیرامون و تحمل‌پذیری افراد فراهم می‌کند. بنابراین ما جامعه‌شناسان معقتد هستیم که نباید باب طنز را بست و باید از آن به‌عنوان فرصتی برای نشان دادن آسیب‌های اجتماعی بهره گرفت.
اما میان طنز و تمسخر تفاوت‌هایی وجود دارد چرا که طنز فلسفه‌ای سازنده دارد اما تمسخر با تخریب سر و کار دارد و باید میان این دو موضوع تفکیک قائل شد.
چرا برخی سریال‌های طنز از جمله مجموعه «در حاشیه» که در آن پزشکان نقش دارند، به مذاق جامعه پزشکی خوش نمی‌آید و معترض می‌شوند، دلیل این موضوع چیست و چرا پزشکان نسبت به این مساله حساس هستند؟
اصولا نه‌تنها پزشکان بلکه خیلی از مشاغل مانند پرستاران، روانشناسان و پلیس‌ها هستند که اگر مورد دست‌اندازی در سریال‌های طنز قرار بگیرند، ناراحت می‌شوند و نسبت به این مساله انتقاد می‌کنند.
اما از آنجا که پزشکان دارای جایگاه و احترام ویژه‌ای در جامعه بوده و از لحاظ اجتماعی دارای قدرت و نفوذ بیشتری هستند نسبت به ساخت سریال‌های طنز که بزرگنمایی شده باشد، معترض می‌شوند. پزشکان معتقدند که ساخت سریال‌هایی همچون «درحاشیه» اعتماد بیماران را از پزشکان سلب می‌کند و باعث نگرانی پزشکان از شکستن حریم میان مردم و جامعه پزشکی می‌شود. هر چند که نمی‌توان اعتراض بخشی از این پزشکان را به پای همه نگاه کرد.
همه ما می‌دانیم که هیچ صنفی بدون مشکل وجود ندارد، اما برخی رفتارها در شأن پزشکان نیست و نمود رفتارهای غیرواقعی و نسبت دادن آن به پزشکان موجب می‌شود حرمتی که بین بیمار و پزشک وجود دارد از بین برود و پزشکان در اینجا حساس می‌شوند که این اعتماد از بین برود.
ساخت سریال‌های طنز در همه کشورها وجود دارد، در عین حال پزشکان بسیار توانمندی داریم که در شأن و اعتبار آنها شکی نیست اما نباید با ساخت سریال‌هایی این‌چنینی موجب شویم که فرهنگمان تضعیف شود.
هر سریال طنزی که ساخته می‌شود قطعا بخشی از واقعیت‌های جامعه را نشان می‌دهد، اما با اعتراض‌هایی که می‌شود آیا فیلمسازان باید به سراغ داستان‌های غیرواقعی بروند و چشمشان را به روی مشکلات واقعی جامعه ببندند؟
البته هر اثر نمایشی که ساخته می‌شود، افکاری را به خود مشغول می‌سازد و گاهی به تضارب آرا منجر می‌شود و نگاه‌های انتقادآمیز را نیز به دنبال دارد اما واقعیت آن است که چیزی که نویسنده و کارگردان ارائه می‌دهد، محصول پیرامون جامعه است و چیزی خارج از محدوده جامعه و زندگی مردم نیست و از طرفی نمی‌توان داستان‌هایی غیرواقعی ارائه کرد چرا که ما در واقعیت جامعه زندگی می‌کنیم و پزشکان هم در این واقعیت سهیم هستند.
بنابراین معتقدیم باید واقعیت‌های جامعه گفته شود. پزشکان بخشی از واقعیت‌های جامعه هستند و رفتارهای آنها نیز بخشی از این واقعیت است اما اعتراض برخی از پزشکان دلیل نمی‌شود که سریال‌هایی ماورایی ساخته شود و ذهنیت مردم را از واقعیت‌ها دور کرد. در سریال‌های طنز باید به واقعیت‌ها و مشکلات موجود در جامعه پرداخته شود، منتها نشان دادن مشکلات جامعه مسیری دارد که این مسیر باید واقعی باشد.
ما واقعیت‌هایی انکارناپذیر در جامعه پزشکی داریم که در مقاطعی مشکلات جدی برای ما به وجود آورده است. مشکلاتی همچون بحث زیرمیزی که برخی از پزشکان دریافت می‌کنند. هر چند وزارت بهداشت نسبت به این موضوع حساس است و برخورد جدی دارد اما این واقعیتی است که باید بیش از پیش به آن پرداخته شود و ساخت سریال‌هایی با این محتوا در کاهش این معضل بسیار اثرگذار است.
درد مردم زیرمیزی‌هایی است که برخی از پزشکان دریافت می‌کنند که باید به این موضوع پرداخته شود. هیچ صنفی مخالف طنز نیست اما این موضوع به این معنا است که نباید در مورد برخی رفتارها تندروی کرد و توهین را جایگزین طنز کرد که در این صورت اثرات بدی روی مردم دارد.
گویا تنها جامعه پزشکی نسبت به بقیه صنوف حساسیت دارد و پیش‌تر هم به بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌هایی با مضمون طنز انتقاد کرده‌اند، اما بسیاری از خطاهای پزشکی حتی منجر به مرگ شده و این مورد بی‌اعتمادی مردم می‌شود در اینجا چرا پزشکان حساس نمی‌شوند؟
طنز یک انتقاد است و مسائل انتقادی باید به گونه‌ای ارائه شود که توهین کننده نباشد. از طرفی جامعه پزشکان هم باید آستانه تحمل خود را بالا ببرند و باید موضوعات را بپذیرند و سعه صدر داشته باشند. طنزی باید ساخته شود که مردم واقعیت آن را احساس کنند؛ چراکه انتقاد سازنده مفید است.
البته بعضی از حساسیت‌های پزشکان به جا نیست و این تحمل ناپذیری پزشکان را نشان می‌دهد، پزشکان باید بدانند که اگر انتقاد به مشکلات نشود جامعه ساخته نخواهد شد، بنابراین پزشکان باید تحمل کنند تا جامعه ساخته شود اما این دلیل نمی‌شود که در طنز نیز به قشر خاصی توهین شود یا جوری بزرگ نمایی شود که باعث ناراحتی صنفی شود. همچنین نباید این موضوع باعث شود که پزشکان تهدید به تجمع کنند، باید سرگرم فعالیتشان باشند و نباید بی‌تحملی کنند.
آیا پزشکان می‌خواهند با مخالفت‌هایشان برخی واقعیت‌های موجود در جامعه پزشکی کشور را کتمان کنند؟
پزشکان در این سریال حق دارند که اعتراض کنند؛ چراکه در برخی مواقع درباره آنها بیش از حد بزرگ نمایی و غلو شده اما باید بپذیرند که برخی حرف‌ها واقعیتی است که در جامعه پزشکی رخ می‌دهد، بنابراین مشکل اصلی آن است که آستانه تحمل‌پذیری در هر صنف و قشر به‌ویژه پزشکان بسیار پایین آمده است.
ما می‌دانیم بی‌شک کار جدید مهران مدیری با نقاط ضعف روبه‌رو است و نیاز به مطالعه بیشتر و کار کارشناسی بیشتری دارد اما اگر قرار به اعتراض و تجمع باشد که جامعه به پیشرفت نمی‌رسد و هنرمندان هم باید در خانه بنشینند و هیچ اثری با درونمایه طنز و انتقادی تولید نشود؛ چراکه هر مجموعه‌ای یک طیف یا حرفه را مخاطب خود قرار می‌دهد و در صورت ساخت این سریال‌ها هر روز باید منتظر تجمع قشرهای مختلفی از جمله پرستاران، معلمان، شاعران و نویسندگان باشیم.
بفرمایید که ساخت این سریال‌ها چقدر در حل مشکلات جامعه اثرگذار است؟
طبیعی است که با پخش سریال‌های طنز مسوولان باید گوشی شنوا برای شنیدن انتقادات و عزمی جزم برای جبران کاستی‌ها داشته باشند. بهترین داور مردم هستند که می‌توانند درباره سریال «در حاشیه» داوری کنند و درباره رفتارهای برخی پزشکان تصمیم بگیرند ضمن اینکه اعتماد بین بیمار و پزشک با سریال طنز از بین نمی‌رود.
در ابتدا تعریفی از طنز ارائه دهید و بفرمایید که مرز بین طنز و تمسخر چیست؟
در واقع طنز در لغت به معنای طعنه زدن است ولی معنای اصلی که پیش از این به‌کار می‌رفته است به معنای تیغ جراحی است و هنر طنزپرداز کشف و بیان هنرمندانه تناسبات حوزه‌های مختلف است. طنز را می‌توان برجسته کردن برخی ویژگی‌های افراد در مشاغل و جایگاه‌های مختلف دانست که در اغلب آنها ویژگی‌های منفی بیش از ویژگی‌های مثبت مورد توجه قرار می‌گیرد.
طنز محل نشان دادن آسیب‌های اجتماعی با زبان شیرین است، یعنی معضلات جامعه را به جای اینکه تلخ و سیاه نشان دهد با یک لفافه شیرین نشان می‌دهد و این امر فرصتی را برای شناخت محیط پیرامون و تحمل‌پذیری افراد فراهم می‌کند. بنابراین ما جامعه‌شناسان معقتد هستیم که نباید باب طنز را بست و باید از آن به‌عنوان فرصتی برای نشان دادن آسیب‌های اجتماعی بهره گرفت.
اما میان طنز و تمسخر تفاوت‌هایی وجود دارد چرا که طنز فلسفه‌ای سازنده دارد اما تمسخر با تخریب سر و کار دارد و باید میان این دو موضوع تفکیک قائل شد.
چرا برخی سریال‌های طنز از جمله مجموعه «در حاشیه» که در آن پزشکان نقش دارند، به مذاق جامعه پزشکی خوش نمی‌آید و معترض می‌شوند، دلیل این موضوع چیست و چرا پزشکان نسبت به این مساله حساس هستند؟
اصولا نه‌تنها پزشکان بلکه خیلی از مشاغل مانند پرستاران، روانشناسان و پلیس‌ها هستند که اگر مورد دست‌اندازی در سریال‌های طنز قرار بگیرند، ناراحت می‌شوند و نسبت به این مساله انتقاد می‌کنند.
اما از آنجا که پزشکان دارای جایگاه و احترام ویژه‌ای در جامعه بوده و از لحاظ اجتماعی دارای قدرت و نفوذ بیشتری هستند نسبت به ساخت سریال‌های طنز که بزرگنمایی شده باشد، معترض می‌شوند. پزشکان معتقدند که ساخت سریال‌هایی همچون «درحاشیه» اعتماد بیماران را از پزشکان سلب می‌کند و باعث نگرانی پزشکان از شکستن حریم میان مردم و جامعه پزشکی می‌شود. هر چند که نمی‌توان اعتراض بخشی از این پزشکان را به پای همه نگاه کرد.
همه ما می‌دانیم که هیچ صنفی بدون مشکل وجود ندارد، اما برخی رفتارها در شأن پزشکان نیست و نمود رفتارهای غیرواقعی و نسبت دادن آن به پزشکان موجب می‌شود حرمتی که بین بیمار و پزشک وجود دارد از بین برود و پزشکان در اینجا حساس می‌شوند که این اعتماد از بین برود.
ساخت سریال‌های طنز در همه کشورها وجود دارد، در عین حال پزشکان بسیار توانمندی داریم که در شأن و اعتبار آنها شکی نیست اما نباید با ساخت سریال‌هایی این‌چنینی موجب شویم که فرهنگمان تضعیف شود.
هر سریال طنزی که ساخته می‌شود قطعا بخشی از واقعیت‌های جامعه را نشان می‌دهد، اما با اعتراض‌هایی که می‌شود آیا فیلمسازان باید به سراغ داستان‌های غیرواقعی بروند و چشمشان را به روی مشکلات واقعی جامعه ببندند؟
البته هر اثر نمایشی که ساخته می‌شود، افکاری را به خود مشغول می‌سازد و گاهی به تضارب آرا منجر می‌شود و نگاه‌های انتقادآمیز را نیز به دنبال دارد اما واقعیت آن است که چیزی که نویسنده و کارگردان ارائه می‌دهد، محصول پیرامون جامعه است و چیزی خارج از محدوده جامعه و زندگی مردم نیست و از طرفی نمی‌توان داستان‌هایی غیرواقعی ارائه کرد چرا که ما در واقعیت جامعه زندگی می‌کنیم و پزشکان هم در این واقعیت سهیم هستند.
بنابراین معتقدیم باید واقعیت‌های جامعه گفته شود. پزشکان بخشی از واقعیت‌های جامعه هستند و رفتارهای آنها نیز بخشی از این واقعیت است اما اعتراض برخی از پزشکان دلیل نمی‌شود که سریال‌هایی ماورایی ساخته شود و ذهنیت مردم را از واقعیت‌ها دور کرد. در سریال‌های طنز باید به واقعیت‌ها و مشکلات موجود در جامعه پرداخته شود، منتها نشان دادن مشکلات جامعه مسیری دارد که این مسیر باید واقعی باشد.
ما واقعیت‌هایی انکارناپذیر در جامعه پزشکی داریم که در مقاطعی مشکلات جدی برای ما به وجود آورده است. مشکلاتی همچون بحث زیرمیزی که برخی از پزشکان دریافت می‌کنند. هر چند وزارت بهداشت نسبت به این موضوع حساس است و برخورد جدی دارد اما این واقعیتی است که باید بیش از پیش به آن پرداخته شود و ساخت سریال‌هایی با این محتوا در کاهش این معضل بسیار اثرگذار است.
درد مردم زیرمیزی‌هایی است که برخی از پزشکان دریافت می‌کنند که باید به این موضوع پرداخته شود. هیچ صنفی مخالف طنز نیست اما این موضوع به این معنا است که نباید در مورد برخی رفتارها تندروی کرد و توهین را جایگزین طنز کرد که در این صورت اثرات بدی روی مردم دارد.
گویا تنها جامعه پزشکی نسبت به بقیه صنوف حساسیت دارد و پیش‌تر هم به بسیاری از سریال‌ها و فیلم‌هایی با مضمون طنز انتقاد کرده‌اند، اما بسیاری از خطاهای پزشکی حتی منجر به مرگ شده و این مورد بی‌اعتمادی مردم می‌شود در اینجا چرا پزشکان حساس نمی‌شوند؟
طنز یک انتقاد است و مسائل انتقادی باید به گونه‌ای ارائه شود که توهین کننده نباشد. از طرفی جامعه پزشکان هم باید آستانه تحمل خود را بالا ببرند و باید موضوعات را بپذیرند و سعه صدر داشته باشند. طنزی باید ساخته شود که مردم واقعیت آن را احساس کنند؛ چراکه انتقاد سازنده مفید است.
البته بعضی از حساسیت‌های پزشکان به جا نیست و این تحمل ناپذیری پزشکان را نشان می‌دهد، پزشکان باید بدانند که اگر انتقاد به مشکلات نشود جامعه ساخته نخواهد شد، بنابراین پزشکان باید تحمل کنند تا جامعه ساخته شود اما این دلیل نمی‌شود که در طنز نیز به قشر خاصی توهین شود یا جوری بزرگ نمایی شود که باعث ناراحتی صنفی شود. همچنین نباید این موضوع باعث شود که پزشکان تهدید به تجمع کنند، باید سرگرم فعالیتشان باشند و نباید بی‌تحملی کنند.
آیا پزشکان می‌خواهند با مخالفت‌هایشان برخی واقعیت‌های موجود در جامعه پزشکی کشور را کتمان کنند؟
پزشکان در این سریال حق دارند که اعتراض کنند؛ چراکه در برخی مواقع درباره آنها بیش از حد بزرگ نمایی و غلو شده اما باید بپذیرند که برخی حرف‌ها واقعیتی است که در جامعه پزشکی رخ می‌دهد، بنابراین مشکل اصلی آن است که آستانه تحمل‌پذیری در هر صنف و قشر به‌ویژه پزشکان بسیار پایین آمده است.
ما می‌دانیم بی‌شک کار جدید مهران مدیری با نقاط ضعف روبه‌رو است و نیاز به مطالعه بیشتر و کار کارشناسی بیشتری دارد اما اگر قرار به اعتراض و تجمع باشد که جامعه به پیشرفت نمی‌رسد و هنرمندان هم باید در خانه بنشینند و هیچ اثری با درونمایه طنز و انتقادی تولید نشود؛ چراکه هر مجموعه‌ای یک طیف یا حرفه را مخاطب خود قرار می‌دهد و در صورت ساخت این سریال‌ها هر روز باید منتظر تجمع قشرهای مختلفی از جمله پرستاران، معلمان، شاعران و نویسندگان باشیم.
بفرمایید که ساخت این سریال‌ها چقدر در حل مشکلات جامعه اثرگذار است؟
طبیعی است که با پخش سریال‌های طنز مسوولان باید گوشی شنوا برای شنیدن انتقادات و عزمی جزم برای جبران کاستی‌ها داشته باشند. بهترین داور مردم هستند که می‌توانند درباره سریال «در حاشیه» داوری کنند و درباره رفتارهای برخی پزشکان تصمیم بگیرند ضمن اینکه اعتماد بین بیمار و پزشک با سریال طنز از بین نمی‌رود.
ارسال نظر